W naszych publikacjach cz I i II Umowa o budowę statku – opóźnienia w budowie i dostawie statku. Część I rozpoczęliśmy analizę postanowień kontraktowych dotyczących opóźnienia w budowie i dostawie statku. W niniejszym opracowaniu kontynuujemy omówienie wymogów związanych z prawidłowym zgłoszeniem okoliczności/zdarzeń mających charakter „siły wyższej” (a szerzej „permissible delay”), które uprawniają stocznię do przedłużenia okresu dostawy statku („delivery date”). Jak wspomniano w Części II Umowa o budowę statku – opóźnienia w budowie i dostawie statku Część II, w Art. VIII (2) SAJ form przewiduje się 10-dniowy termin na zgłoszenie okoliczności powstania i odpowiednio ustania zdarzenia mającego charakter „siły wyższej”/”permissible delay”.

Użycie obu terminów jest zabiegiem celowym. Jak wyjaśniliśmy to już w naszych poprzednich opracowaniach, po pierwsze, w systemie anglosaskim pojęcie „force majeure” jest konstrukcją czysto umowną (nie zaś „instytucją prawną”). Powołana jest do życia zatem, tylko wtedy, gdy strony umowy, expressis verbis, przewidzą ją w danym kontrakcie. Przesądza to też o tym, iż ostateczny charakter zdarzeń i okoliczności, które zostają objęte pojęciem „siły wyższej”, jest wyłącznie rezultatem woli i intencji stron (a zatem przedmiotem pełnej swobody kontraktowej). W ślad za swobodą kontraktową dotyczącą „siły wyższej”, również zakres pojęcia „permissible delay” jest uzależniony wyłącznie od tego, co strony w tym zakresie ustalą. Bez wątpienia w pojęcie „permissible delay” zawsze wchodzą zdarzenia mające charakter „siły wyższej” (w zakresie ustalonym umową). Ale już co do innych okoliczności, które mogłyby być objęte zakresem „permissible delay”, w tej kwestii nie ma zupełnie zgodności i zarówno standardowe formularze dotyczące „shipbuilding”, jak i tym bardziej poszczególne kontrakty, wykazują wielką różnorodność.

W przypadku zatem ustalania w stosunku do których okoliczności wymagana jest rozpatrywana w niniejszym opracowaniu notyfikacja (zgłoszenie), wymagana jest daleko idąca ostrożność i uważna analiza stosownych postanowień umownych. Jaskrawym tego przykładem jest porównanie formularzy „SAJ form” i „NEWBUILDCON form”. Z wymogu notyfikacji przewidzianej w SAJ form (Art. VIII (2)), wyłączonych jest szereg okoliczności, takich jak zwłoka w płatności zaliczek przez armatora (Art. XI (3) (a)), niekorzystne warunki atmosferyczne opóźniające przeprowadzenie prób morskich (Art. VI (2)), zwłoka wynikła ze zmiany w trakcie budowy obowiązkowych przepisów klasyfikacyjnych (flagi) (Art. 5 (2) (a)), zwłoka wynikła ze wszczętego postępowania arbitrażowego (Art. XIII), zwłoka wynikła z opóźnień w dostawach armatorskich (Art. XVII).

W tych wszystkich, wymienionych powyżej okolicznościach, stocznia będzie uprawniona do stosownego przełożenia terminu budowy i dostawy statku z samego faktu powstania tych okoliczności, bez wymogu stosownej notyfikacji (i związanych z tym ewentualnych skutków niezgłoszenia w terminie itp.). Formularz NEWBUILDCON, reprezentuje zupełnie inną „filozofię” podejścia do kwestii notyfikacji. Nie powinno to budzić oczywiście zdziwienia. Jak już wspomniano parokrotnie, SAJ form reprezentuje zdecydowanie interesy stoczni. Jego postanowienia zatem, również w zakresie wymogów notyfikacji, mają na celu jak największe rozluźnienie (lub wręcz usunięcie) tego wymogu w stosunku do stoczni, celem umożliwienia skorzystania z możliwości przedłużenia terminu dostawy (bez negatywnych skutków dla stoczni) w jak największej ilości przypadków. NEWBUILDCON reprezentuje podejście zdecydowanie bardziej zrównoważone, starające się uwzględnić w równym kontraktowo stopniu pozycje obu stron umowy.

W zakresie notyfikacji zatem Kl. 34 (b) formularza NEWBUILDCON nałożony jest na stocznię („Builder”) obowiązek notyfikacji wszystkich zdarzeń i okoliczności, objętych pojęciem „permissible delay”. Dotyczy to więc zarówno zdarzeń określonych jako „Force majeure events” [Kl. 34 (a) (i)] jak i „Other events” [Kl. 34 (a) (ii)], które obejmują szeroką gamę okoliczności (włączając wszystkie te, które w SAJ form zostały wyłączone z obowiązku notyfikacji). Tak więc, przyjmując zamiennie pojęcia „siła wyższa” czy „permissible delay” w kontekście notyfikacji zdarzenia, które uprawnia stocznię do domagania się przedłużenia kontraktowego terminu dostawy statku, należy pamiętać o relatywizowaniu tych pojęć do konkretnego standardowego formularza czy indywidualnej umowy o budowę statku. Jak ma to „systemowo” miejsce przy wszystkich innych postanowieniach, również przy kwestii notyfikacji, okoliczności „siły wyższej”, SAJ form przyjmuje rozwiązania korzystniejsze dla stoczni, niż armatora („Buyer”). Z jednej zatem strony, nakłada na stocznię obowiązek zgłoszenia okoliczności mającej charakter „siły wyższej” („permissible delay”) w ciągu 10 dni od daty powstania zdarzenia, jak również notyfikację 10-dniową zakończenia oddziaływania danego zdarzenia, ale nie wskazuje czy przekroczenie tych terminów przez stocznię wiąże się z jakimiś negatywnymi skutkami prawnymi dla stoczni. Przyjąć należy, iż w istocie 10-dniowy termin, ma dla stoczni charakter wyłącznie „instrukcyjny”. Oznacza to innymi słowy, iż w sytuacji zwłoki w terminie notyfikacji, stocznia nie traci ex contractu prawa do powołania się na okoliczności „siły wyższej” co do zasady. Inną kwestią jest możliwość wystąpienia przez armatora („Buyer”) z roszczeniem odszkodowawczym w stosunku do stoczni z tytułu szkody, jaką poniósł armator na skutek opóźnienia w zgłoszeniu przez stocznię okoliczności „siły wyższej”. Za taką interpretacją przemawia fakt wyraźnego rozróżnienia sytuacji armatora, w związku z faktem notyfikacji stoczniowej. Art. VIII (2) przewiduje, iż po otrzymaniu przez armatora notyfikacji stoczni ma on prawo w ciągu 10 dni podnieść zarzuty i nie zgodzić się na zgłoszoną przez stocznię „siłę wyższą” i wynikające z tego prawo do przesunięcia terminu dostawy statku. Jednakże zwłoka armatora w zgłoszeniu sprzeciwu w wyznaczonym terminie 10 dni skutkuje w przyjęciu, iż armator wyraził zgodę na zgłoszone przez stocznię notyfikacje i wynikające z tego zgłoszenie przedłużenia „delivery date” statku.

Potwierdziło powyższe stanowisko orzeczenie Izby Lordów w sprawie „Bremer Handelsgesellschaft mbH v Vanden Avenne – Izegem P.V.B.A” [1978] 2 Lloyd’s Rep. 109, gdzie stwierdzono, iż „where the clause detailed precisely the mechanism and time – scale applicable to such notices (…) strict compliance with the notice requirement was a condition of the operation of the clause”. Warto też odnotować fakt, iż o ile większość doktryny i orzecznictwa angielskiego skłania się do poglądu, iż „bezsankcyjny” skutek zwłoki stoczni w terminowym zgłoszeniu (powstania i ustania) „siły wyższej” w Art. VIII (2) SAJ form jest „good law”, to istnieją też odmienne poglądy jurydyczne. Tak na przykład w sprawie „Merton Borough Council v Stanley Hugh Leach” [1985] 32 B.L.R.  sędzia Vinelott stwierdził wyraźnie, iż „contractor’s breach of contract in failing to issue to the employer’s architect timely notice of delaying event disentitled the contractor from extension of time for those periods during which the delay might have been avoided had a timely notice been given”.

Można się zatem liczyć z zagrożeniem, iż pomimo swego „instrukcyjnego” charakteru, zapisu Art. VIII (2), stocznia utraci uprawnienia do przedłużenia terminu budowy i dostawy statku, w przypadku zgłoszenia siły wyższej po upływie 10 dni.

Dla uniknięcia wątpliwości interpretacyjnych, strony umowy o budowę statku, opierające kontrakt na SAJ form, dokonują stosownych zmian w zapisie standardowym, przy wyraźnym dodaniu, iż zwłoka stoczni w notyfikacji siły wyższej w ustalonym umową terminie do zgłoszenia, skutkuje automatycznie w utracie przez stocznię uprawnień wynikających z „siły wyższej” (tj. prawa do przedłużenia terminu budowy i dostawy statku).

Jak wyjaśniono już wcześniej, SAJ form, dyferencjując sytuację kontraktową stoczni i armatora, sankcjonuje tylko zwłokę tego ostatniego w naruszeniu terminu do złożenia sprzeciwu od stoczniowej notyfikacji „siły wyższej”. Jednakże nawet przy terminowym zgłoszeniu armator nie może być zawsze bezpieczny. Przypomniało o tym orzeczenie w sprawie „Fiance for Shipping Ltd. v Appledore Shipbuilding Ltd” [1981] Com. L.R. 49 CA. W sprawie tej, stocznia zgłosiła notyfikację „siły wyższej”, która była wadliwa z punktu widzenia wymogów dla notyfikacji przewidzianych umową. Armator („Buyer”) zgłosił co prawda w terminie sprzeciw do notyfikacji stoczni, Sąd Apelacyjny uznał jednak, iż forma i treść zgłoszonego przez armatora sprzeciwu były tak wątpliwe i niesprecyzowane, iż „It had waived its rights to treat these [„notices of shipyard”] as invalid”.

Poszczególne formularze kontraktowe wykazują duże zróżnicowanie w ustaleniu stosownych terminów notyfikacji „force majeure”/”permissable delay” oraz skutków naruszenia takiego terminu. NEWBUILDCON form nakłada na stocznię obowiązek zgłoszenia przypadku „siły wyższej” (i innych okoliczności definiowanych w Kl. 34 (a) (ii)) w „zawitym” terminie 10 bieżących dni po powzięciu przez stocznię informacji o takim zdarzeniu (Kl. 34 (b)). Zwłoka w zgłoszeniu w wyznaczonym terminie „bar the Builder from claiming an extention to the Delivery Date”. Postanowienie to więc usuwa wszelkie wątpliwości interpretacyjne (jakie niesie za sobą rozważany wcześniej zapis Art. VIII SAJ form) w zakresie naruszenia terminu notyfikacji. Formularz BIMCO nakłada również na stocznię obowiązek zgłoszenia faktu ustania oddziaływania przypadku „siły wyższej” w terminie 2 dni bieżących. AWES form – pozostawiając stronom umowy ustalenie ilości dni, w których notyfikacja „siły wyższej” (tylko) ma być zgłoszona przez stocznię, nie przewiduje ani sankcji za naruszenie terminu do zgłoszenia (w tym więc zakresie nasz komentarz do SAJ form ma tu pełne zastosowanie), jak też nie nakłada na stocznię obowiązku zgłoszenia zakończenia oddziaływania „siły wyższej” (Art. 7 (d)).

Formularz norweski „SHIP 2000” wprowadza najbardziej rozbudowaną kontraktowo formułę notyfikacji „Force Majeure Delay”. Z jednej strony, nakłada na stocznię obowiązek zgłoszenia (w ciągu 10 dni) faktu powstania i ustania „siły wyższej” pod groźbą (w przypadku naruszenia terminu do zgłoszenia faktu powstania) utraty uprawnień stoczni do powołania się na „siłę wyższą” (i wynikające z tego uprawnienia do przesunięcia terminu dostawy statku). Z drugiej strony, na armatora („Buyer”) nałożony został, terminowy (10 dni) obowiązek podnoszenia ewentualnych zarzutów do zgłoszonej przez stocznię notyfikacji pod groźbą przyjęcia (tzw. „waiver”), iż zgłoszona przez stocznię notyfikacja jest prawidłowa, ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami kontraktowymi [Art. Ix (2)]. Formularz chiński „SHANGHAI form” przyjmuje filozofię SAJ form, nakładającą na stocznię obowiązek (7-dniowy) zgłoszenia powstania (i ustania) przypadku „siły wyższej”, bez jednakże konsekwencji naruszenia tego terminu. Odwrotnie (i tu znowu podobieństwo do SAJ form), armator („BUYER”) jest zobowiązany (w terminie 30 dni) zgłosić ewentualne zastrzeżenia do notyfikowanej przez stocznię „siły wyższej”, pod groźbą przyjęcia prawidłowości notyfikacji.

Marek Czernis

fot. Depositphotos