Zgodnie z art. I (b) Reguł Hague-Visby 1924/1968 (COGSA 1971) mają one zastosowanie „to contracts of carriage covered by a bill of lading or any similar document of title in so far as such document relates to the carriage of goods by sea, including any bill of lading or any similar document as aforesaid issued under or pursuant to a charterparty from the moment at which such bill of lading or similar document of title regulates the relationship between a carrier and a holder of the same”.

Z kolei art. V Reguł, przewiduje, w ślad za przytoczonym wyżej art. I (b), iż „The provisions of this Rules shall not be applicable to charter-party but if bills of lading are issued in the case of a ship under charter-party they shall comply with the terms of these Rules”.

Powstaje więc, prima facie, groźba zaistnienia podwójnego, odrębnego reżimu prawnego w trakcie jednej umowy o przewóz, czy szerzej jednej umowy frachtowej. Z jednej strony mamy umowę czarteru, z postanowieniami umownymi nieskrępowanymi żadnymi (imperatywnymi czy semi-imperatywnymi) przepisami Reguł Hasko-Visbijskimi.

Z drugiej strony, wystawiony w tej samej relacji konosament z chwilą przeniesienia go na osobę trzecią, kieruje nową relacją umowną pomiędzy wystawcą konosamentu (armatorem lub czarterującym) a nowym legitymowanym posiadaczem konosamentu (holder of B/L) z pełnym zastosowaniem tychże Reguł.

Skuteczną próbą kontraktową uniknięcia takiej niebezpiecznej dychotomii prawnej jest wprowadzenie do umów czarteru (zarówno czarterów na podróż, jak i na czas), ale również do standardowych formularzy konosamentowych specjalnych klauzul inkorporujących, in extenso, Reguły Hague czy też Reguły Hague-Visby do umów czarteru. Klauzule tego typu znajdujemy przykładowo w Asbatankvoy kl.20 (i), Shelltime 4, kl. 38; NYPE 93, Kl. 31 (a) line 318-329; Congenbill 2000 itp. Przyjęły one nazwę „paramount clause” lub „clause paramount”.

Przytoczmy przykładowo tego typu klauzule z formularza Congenbill 2000:
„2. General Paramount Clause” – The Hague Rules contained in the International Convention for the Unification of certain rules relating to Bills of Lading, dated Brussels the 25th August, 1924 as enacted in the country of shipment shall apply to this contract. When no such enactment is in force in the country of shipment, the corresponding legislation in the country of destination shall apply, but in respect of shipment to which no such enactments are compulsory applicable, the terms of the said Convention shall apply.
Trades where Hague-Visby Rules apply.
In trades where the International Brussels Convention 1924 as amened by the Protocol signed at Brussels on February 23rd 1968 – the Hauge-Visby Rules – apply compulsorily, the provisions of the respective legislation shall be considered incorporated in this Bill of Lading.
The Carrier take all reservation possible under such applicable legislation, relating to the period before loading and after discharging and while the goods are in charge of another Carrier and to deck cargo and live animals”.

Nazwa klauzuli “paramount” (w tłumaczeniu najważniejszy, nadrzędny) wynika, jak się wydaje, z samego celu klauzuli. Winna ona mieć znaczenie kontraktowe nadrzędne w stosunku do innych postanowień umownych, pozostających w sprzeczności z „paramount clause”.

Z kolei sędzia Mocatta w sprawie „Marifortuna Naviera SA v Govenrnment of Ceylon” [1970] 1 Lloyd’s Rep. 247 uznał, iż słowo to ma dwa znaczenia:
„In my judgement it would be wrong to place too much weight on the word “Paramount” in the rubric to clause 29 in relation to the issue before me. In the first place, the word is used in relation to the Hague Rules in two rather different senses. It is sometimes used as a form of shorthand to describe a clause in a bill of lading or in a charterparty making the whole or part of the Hague Rules applicable to those documents, but without any addition. On the other occasions it has a wider meaning in that, it refers not only to clause incorporating the Hague Rules in a bill of lading or charterparty but to one going further and expressly providing that the provisions of the Hague Rules, where there is any conflict with the provisions of the bill of lading or charter-party, are to prevail, or in other words be paramount”.

Sama forma “paramount clause” nigdy nie została ostatecznie sformalizowana i pomimo stosunkowo dużego podobieństwa przybiera ona różne formy, od dość rozbudowanego zapisu (jak wyżej przytoczony z Congenbill 2000, czy formularza klauzulowego BIMCO) do skróconej formy, jak na przykład w sprawie „Nea Agrex SA v Baltic Shipping Co. Ltd.” (The Agios Lazaros [1976] QB 933 (CA)), gdzie rozważany w zapis czarterowy przewidywał: „31. New Jason clause”, both to blame collision clause, P&J bunkering clause and chamber of Shipping War Risks clauses No. 1 and 2 and also Paramount clause are deemed to be incorporated in this Charter Party”.

Biorąc pod uwagę fakt, iż tego typu zabieg redakcyjnego skrócenia klauzul do jedynie samego przywołania nazwy klauzuli spotyka się bardzo często zarówno w czarterach jak i konosamentach, jak również, biorąc pod uwagę wspomnianą już powyżej wysoką różnorodność zapisów tego typu klauzul, istotnym było ustalenie jurydyczne, jak w istocie należy rozumieć takie „proste” przywołanie tytułowej „Paramount clause” bez przytoczenia jej konkretnej treści.

Lord Denning (MR) przyjął następującą interpretację: „What does “paramount clause” or “clause paramount” mean to shipping men? Primarily it applies to bill of lading. In that context its meaning is, I think, clear beyond question. It means a clause by which the Hague Rules are incorporated into the contract evidenced by the bill of lading and which overrides any express exemption or condition that is inconsistent with it. It seems to me that when the “paramount clause” is incorporated, without any words of qualification, it means that all the Hague Rules are incorporated. If the parties intend only to incorporate part of the rules (for example art. IV), or only so far as compulsorily applicable, they say so. In the absence of any such qualification, it seems to me that a “clause paramount” is a clause which incorporates all the Hague Rules. I mean, of course, the accepted Hague Rules, not the Hague -Visby Rules, which are of later date”.

Przyjmuje się, iż jeżeli ogólne odwołanie tego typu „paramount clause to apply” kwalifikowane jest przypisem „US” lub „Canada” należy wówczas stosować odpowiednie Reguły Haskie inkorporowane w danym ustawodawstwie (np. COGSA 1936 itp.).

Interpretacja Lorda Denning z precedensu „The Agios Lazaros” [1976] przyjmująca, iż samo przywołanie „paramount clause”, oznacza per se przywołanie pełnego tekstu Reguł Haskich z 1924, chyba że strony umowy ustaliły węższy (lub odmienny) zakres inkorporacji tych Reguł, potwierdzona została dwadzieścia lat później przez ważne orzeczenie w sprawie „Lauritzen Reefers v Ocean Reef Transport Ltd. SA” (The Bukhta Russkaya) [1997] 2 Lloyd’s Rep. 774. Sędzia Thomas wydając orzeczenie w sprawie „The Bukhta Russkaya” [1997], gdzie utrzymał prymat oryginalnych Reguł Haskich z 1924, miał oczywiście pełną świadomość, iż sytuacja prawa angielskiego w 1997 roku zmieniła się znacząco w porównaniu do tej, w której wydawano orzeczenie w sprawie „The Agios Lazaros” [1976]. Regulacja ustawowa COGSA 1971 wraz z MSA 1981 inkorporowały do angielskiego systemu prawnego pełne brzmienie zarówno Protokołu Visby z 1968 roku jak i SDR Protokołu z 1979 r. Czy zatem ta znacząca zmiana legislacyjna nie powinna oddziaływać również na dotychczasową interpretację związanej z przywołaniem do czarteru czy konosamentu skróconej formy „Paramount clause”? Sędzia Thomas odpowiedział na to pytanie przecząco w kolejnej sprawie „Seabridge Shipping AB v AC Orssleff’s EFTS’s A/S” (The M/V Fjellvang) [1999] 2 Lloyd’s Rep. 685. Uznał w szczególności, iż odwołanie się (czy przywołanie) w czarterze, czy w konosamencie do „Paramount clause”, w dalszym ciągu oznacza (w braku innych ustaleń stricte umownych) odwołanie się wyłącznie do Reguł Haskich z 1924 roku. Tak więc nawet wówczas, gdy dana umowa poddana została prawu angielskiemu (z wiążącymi przez COGSA 1971/MSA 1981 Regułami Hague-Visby 1924/1968) przywołanie „tytularne” w danej umowie „Paramount clasue” oznacza przywołanie kontraktowe samych Reguł Hague 1924.

Mając na względzie powyższe, wiążące prawnie stanowisko, za kluczowe w prawidłowym i skutecznym prawnie inkorporowaniu przez „Paramount clause”, pełnych Reguł 1924/1968 należy uznać ich literalne, precyzyjne przytoczenie w treści klauzuli.

Pamiętać też należy, że zasady tej sędzia Thomas nie traktował jednakże bardzo ortodoksyjnie. Dopuszczał mianowicie, nawet w sytuacji braku takiego expressis verbis przywołania, dowodowo dopuszczalne wykazanie, iż wolą i intencją stron umowy czarteru czy umowy frachtowej na podstawie konosamentu było inkorporowanie przez „Paramount clause” pełnej wersji Reguł Hague-Visby 1924/1968/1979. Jak to ujął, jeszcze przy rozważaniu sprawy „The Bukhta Russkaya” [1997] „where there is no indication, or the words “general” is issued (“General Paramount Clause to apply”) the court may ask what the words meant to persons involved in shipping at the time the contract was entered into”.

Drugą, niezwykle użyteczną wskazówkę interpretacyjną sędziego Thomasa generalnych „paramount clause” można znaleźć w następującym fragmencie uzasadnienia orzeczenia z 1997 („The Bukhta Russkaya”) – „If the Hague Rules are enacted in the country of shipment, then they apply as enacted; (2) If the Hague Rules are not enacted in the country of shipment, the corresponding legislation of the country of destination applies, or if there is no such legislation, the terms of the Convention containing the Hague Rules apply; (3) if the Hague-Visby Rules are compulsory applicable to the trade in question, then the legislation enacting those rules applies”.

Należy wyraźnie podkreślić, iż przedstawiona interpretacja jest mocno „osadzona” na orzecznictwie i legislacji opartej na Regułach Haskich. Bez wątpienia odrębny wzorzec tego typu klauzuli (jak na przykład BIMCO 1997 Paramount Clause) czy ustawodawstwo COGSA 1971 silnie wprowadzające Reguły Hague-Visby 1924/1968 wymusić musi modyfikację jurydyczną interpretacji sędziego Thomasa.

Marek Czernis

fot. Depositphotos