Orzeczenie w sprawie „Lombard North Central Plc v European Skyjets Ltd” [2022] EWHC 728 (QB), przyniosło bardzo ciekawe i użyteczne praktycznie rozstrzygnięcie, dotyczące warunków kontraktowego wypowiedzenia umowy („contractual termination”), skutkujące rozwiązaniem umowy („cancellation of the contract”). Orzeczenie, co prawda, dotyczy umowy pożyczki związanej z transportem lotniczym, ale ustalenia i zasady przyjęte przez sąd angielski (High Court) w przedmiotowej sprawie, in extenso, mogą mieć zastosowanie do szeroko pojętych umów frachtowych i umów związanych z finansowaniem żeglugi morskiej.

Zgodnie z ogólnymi zadaniami prawa angielskiego, warunkiem skutecznego prawnie wypowiedzenia umowy jest złożenie przez stronę wypowiadającą stosownego oświadczenia i notyfikacji („termination notice”), które to oświadczenie musi być zgodne z warunkami wypowiedzenia przewidzianymi w umowie, która ma być rozwiązana. Lord Hoffman w czołowym precedensie „Mannai Investment Co Ltd v Eagle Star Life Assurance Co Ltd” [1997] UKHL, dla podkreślenia wagi prawnej ścisłego, wręcz literalnego przestrzegania przy złożeniu wypowiedzenia, warunków formalnych i materialno-prawnych notyfikacji wypowiedzeniowej, stwierdził obrazowo, między innymi, co następuje: „if the clause (in a contract) had said that the termination notice had to be on blue paper, it would have been no good serving a notice on a pink paper”. Po drugie, nawet jeżeli oświadczenie o wypowiedzeniu umowy zostało złożone, lege artis, prawo do wypowiedzenia może zostać bezpowrotnie utracone, w sytuacji, w której strona składająca wypowiedzenie, podejmuje określone czynności prawne i faktyczne (per facta concludenta), które pozostają w jaskrawej sprzeczności (wręcz zaprzeczają) oświadczeniu woli wypowiadającego. Przykładem tego typu działań może być sytuacja, w której armator, po złożeniu wypowiedzenia czarteru, na skutek zalegania przez czarterującego z płatnością stosownych, przewidzianych umową opłat czarterowych („hire”), wystosowuje do czarterujących odrębne wezwanie do zapłaty zaległych rat „hire”. 

W każdym bądź razie, kwestia prawidłowego wypowiedzenia umowy nie jest sprawą błahą. Złożenie nieprawidłowego wypowiedzenia może skutkować w uznaniu, iż to właśnie strona wypowiadająca (pomimo dysponowania pełnym tytułem prawnym do takiego wypowiedzenia) może zostać uznana za stronę naruszającą umowę („breach of the contract”), upoważniając drugą stronę (której nienależyte działanie doprowadziło do wypowiedzenia umowy) do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym z tytułu nieważnego prawnie wypowiedzenia umowy. 

W sprawie „Lombard North” [2022], Pożyczkobiorca (firma „European Skyjets Limited”) zaciągnęła pożyczkę w kwocie USD 8.77 mln, na zakup samolotu od Pożyczkodawcy (firmy „Lombard North Central Plc”). Pożyczka zabezpieczona była zastawem rejestrowym na samolocie. W latach pomiędzy 2009 a 2012, Pożyczkobiorca „regularnie” spóźniał się z zapłatą miesięcznych rat spłaty pożyczki. W tym czasie, Pożyczkodawca doliczał do zaległych rat należne odsetki („default interest”) oraz dodatkowe, nieprzewidziane w umowie pożyczki, opłaty z tytułu zwłoki („late payment charges”). Pożyczkodawca, uwarunkował prawo do doliczania do zaległych rat pożyczki tych dodatkowych opłat, odstąpieniem od prawa skorzystania z wypowiedzenia umowy pożyczki, z uwagi na zaległości Pożyczkobiorcy. W 2012, Pożyczkodawca wysłał informację e-mailową do Pożyczkobiorcy, w której zwrócił uwagę na fakt, iż historia obsługi zadłużenia, wskazuje na stałe zaleganie Pożyczkobiorcy w terminowej płatności rat pożyczki oraz fakt, iż Pożyczkobiorca wykazuje niski poziom dostępnych środków pieniężnych na koncie. Jednocześnie, pomimo tego, jako przejaw „dobrej woli”, Pożyczkodawca zaproponował dodatkowy czas na pełne uregulowania aktualnych zaległości, zaś informacja kończyła się zastrzeżeniem („Reservation Statement”), z w następującym brzmieniu „(…) without prejudice and [that the lender] fully reserves its rights in respect of the identified breaches being arrears of the Loan Agreement (…)”. Sama umowa pożyczki przewidywała, iż Pożyczkodawca jest uprawniony do wypowiedzenia umowy „at any time after the occurrence of an Event of Default by giving notice to the Borrower” (the „Termination Clause”). Po uzyskaniu przez Pożyczkodawcę opinii niezależnej firmy księgowej, potwierdzającej, iż Pożyczkobiorca jest niewypłacalny, Pożyczkodawca rozwiązał umowę pożyczki przez złożenie stosownego wypowiedzenia. Podstawą wypowiedzenia były aktualne zaległości Pożyczkobiorcy w spłacie rat pożyczki (zdarzenie „Event of Default”). Pożyczkodawca, podjął następnie próby zaspokojenia swojej wierzytelności, przez sprzedaż samolotu (za kwotę USD 3.1 mln) będącego przedmiotem zastawu zabezpieczającego. Następnie, Syndyk przejął Pożyczkobiorcę i jego majątek. Sama kwestia, czy w istocie, na datę wypowiedzenia umowy, Pożyczkobiorca zalegał z płatnością rat pożyczki, pozostaje kwestią sporną. Pożyczkobiorca twierdzi, iż spłacił zaległe raty przed wypowiedzeniem umowy. Pożyczkodawca wystąpił z roszczeniem odszkodowawczym, o zapłatę przez Pożyczkobiorcę, niespłaconej części pożyczki (w wysokości ok. USD 5.78 mln). Pożyczkobiorca odmówił zapłaty, z uwagi na to, iż zdaniem Pożyczkobiorcy, Pożyczkodawca nie był uprawniony do wypowiedzenia umowy pożyczki (i związanej z wypowiedzeniem sprzedaży samolotu). W oparciu o powyższe, Pożyczkobiorca wystąpił z pozwem wzajemnym, domagając się zapłaty odszkodowania od Pożyczkodawcy, w wysokości USD 26 mln. Innymi słowy, podstawą prawną roszczenia wzajemnego, było naruszenie umowy pożyczki („breach of the contract”) przez wadliwe rozwiązanie umowy oraz nieuzasadnione prawnie, przejęcie majątku Pożyczkobiorcy (sprzedaż samolotu) („conversion”). 

Sąd uznał, iż Pożyczkodawca, w sposób skuteczny prawnie, wypowiedział umowę pożyczki, a w konsekwencji był uprawniony do przejęcia samolotu i zaspokojenia się z ceny jego sprzedaży. W swoich ustaleniach, sąd zwrócił, w szczególności, uwagę na następujące zagadnienie: — Nie ma znaczenia prawnego fakt, czy dłużnik zalegał czy też nie, z płatnością rat pożyczki, na datę wypowiedzenia umowy (to znaczy, nie jest wymaganym aby zwłoka z zaległością miała charakter „ciągły”). Umowa przewidywała, iż wypowiedzenie umowy może nastąpić  „w każdym czasie” („at any time”) po zaistnieniu przypadku niewykonania umowy („Event of Default”). Tak więc, istotnym było zaistnienie samego faktu zalegania Pożyczkobiorcy z zapłatą rat pożyczki (niekoniecznie tylko na datę wypowiedzenia umowy). 

Interesującym w tym zakresie jest fakt, iż sąd, przyjmując nawet hipotetyczne założenie, iż zwłoka w płatności musi mieć miejsce na datę wypowiedzenia umowy, potwierdził, iż nawet bardzo mała kwota nierozliczonej raty pożyczki (w rozpatrywanej sprawie na datę wypowiedzenia, kwota ta wynosiła USD 179.99) była wystarczająca do uzasadnionego wypowiedzenia umowy. Jednocześnie, w tym aspekcie, sąd podniósł zastrzeżenie, iż gdyby chodziło o wypowiedzenie z tytułu tak nie znaczącej kwoty, być może należałoby zakwestionować prawo wierzyciela (Pożyczkodawcy) dla przejęcia egzekucyjnego samolotu. Podkreślmy jednak, te teoretyczne rozważania sądu, nie zmieniły podstawowej konkluzji. Każda „historyczna” (nie koniecznie istniejąca na datę wypowiedzenia) zaległość, mająca znamiona „Event of Default”, w pełni uprawniała wierzyciela (Pożyczkodawcę) do wypowiedzenia umowy, ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami prawnymi. 

Jeżeli jednak sąd – co do zasady – potwierdził, iż postanowienia umowy pożyczki uprawniały Pożyczkodawcę do rozwiązania Umowy, w przypadku zaistnienia jakichkolwiek („historycznych” i „aktualnych”) zaległości w spłacie pożyczki, to jednocześnie uznał, iż Pożyczkodawca, przez swoje zachowania (sposób traktowania powstałych zaległości) utracił prawo do wypowiedzenia umowy z tego tytułu (tzw. „waiver of rights” – to terminate for the arrears). Przypomnijmy, iż przez cały okres obowiązywania pożyczki, miało miejsce wręcz permanentne zaleganie z regularną spłatą rat pożyczkowych, Pożyczkodawca wyrażał, pomimo tego, na to zgodę, przez oferowanie dodatkowego czasu do spłaty zaległości oraz naliczanie dodatkowych opłat z tego tytułu. Tego typu zachowanie wierzyciela (Pożyczkodawcy) ma wszystkie znamiona angielskiej instytucji „waiver” and/or „estoppel” – to jest „whereby a party can lose a contractual right to terminate by acting in a way which is inconsistent with the termination of the contract” (za Carver). 

W kontekście uznania przez sąd, iż zachowanie wierzyciela wyraźnie wykazało zrezygnowanie przez niego („waiver”) z przysługujących mu umownie praw do rozwiązania umowy, sąd wskazał jednocześnie na dwa dodatkowe, połączone z instytucją „zrzeczenia się” prawa, czynniki. . Po pierwsze, zgodnie z prawem angielskim jest możliwość powołania się na instytucję „weiver”/„estoppel” pomimo istnienia w samej umowie pożyczki tzw. „no waiver clause” (tj. zastrzeżenia umownego – „no failure or delay or delay in exercising (…) any right (…) shall operate as a waiver”) wykluczającej formalnie możliwość przywołania “waiver”. Po drugie, możliwość zastosowania do rozpatrywanej sprawy „waiver”/„estoppel” nastąpiła pomimo faktu, iż działania wierzyciela (Pożyczkodawcy), które zdecydowały o uznaniu ich przez sąd za przejawy „zrezygnowania” wierzyciela z prawa do wypowiedzenia (tj. przełożenie terminów spłaty, opłaty dodatkowe itp.), dokonywane były z odpowiednimi tzw. „Reservation Statement” (tj. „without prejudice and with full reservation of Lender’s rights in respect of the identified breaches bein arrears on the Loan Agreement”. 

To niezwykle ważna adnotacja sądu. Kontraktowe „No waiver clause” oraz wprowadzanie, w trakcie realizacji umów (i korespondencji pomiędzy stronami umowy) „Reservation Statements”, pełnią wręcz standardową funkcję w niemal każdej relacji kontraktowej. I równie standardowo „common know ledge” przyznaje tym zapisom, pełną skuteczność i efektywność prawną. 

W Części II, będziemy kontynuowali rozważania dotyczące tego orzeczenia, w szerszym kontekście warunków wypowiadania umowy w świetle prawa angielskiego.

Marek Czernis

Fot. Depositphotos