Wyjście 4 stycznia 2023 roku fregaty rakietowej ORP „Gen. Tadeusz Kościuszko” celem dołączenia do Stałego Zespołu Okrętów NATO Grupa 1 (SNMG1) przypomina, że morski rodzaj sił zbrojnych od lat współdziała z siłami sojuszników. Nie tylko potwierdza znaczenie kraju w systemie bezpieczeństwa Sojuszu, ale tez zaznacza rolę sił morskich w tym systemie.

Przez lata główną formą uczestnictwa polskich żołnierzy i funkcjonariuszy w misjach poza granicami państwa były operacje prowadzone pod auspicjami ONZ, w których biorą udział od 1953 roku. Zaliczają się do nich te o charakterze humanitarnym, pokojowym i stabilizacyjnym. Angażują się też – od 1991 roku – w działania koalicji międzynarodowych. Jest to tym istotniejsze, od kiedy Polska stała się członkiem Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (1999) i Unii Europejskiej (2004). Służba ta odbywa się w ramach wydzielonych jednostek Sił Zbrojnych RP, przeznaczonych do udziału w zagranicznej operacji wojskowej. Określane są jako Polskie Kontyngenty Wojskowe (PKW). W przypadku morskiego rodzaju sił zbrojnych dotyczy to pojedynczych okrętów lub ich całych zespołów.

W ciągu 70 lat ponad 115 tys. Polaków uczestniczyło w operacjach na całym świecie. Oprócz żołnierzy byli to członkowie grup ratowniczych Państwowej Straży Pożarnej, kontyngentów Policji i Straży Granicznej, a także innych funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.  Stali się bardziej obecni w społeczeństwie – przez wiele lat weteran kojarzył się z głównie z uczestnikiem II wojny światowej. Teraz jest nim również osoba, która na misji zagranicznej mogła być całkiem niedawno, a nawet wciąż odbywać służbę w swoich formacjach.

Międzynarodowe działanie

Również polska Marynarka Wojenna od początku lat 90-tych akcentuje swój udział w misjach zagranicznych. Jej okręty operują na wodach całego świata, m.in. współdziałając z siłami morskimi innych państw w ramach sojuszu północnoatlantyckiego. Po rozwiązaniu Układu Warszawskiego zmieniły się priorytety oraz drogi rozwoju sił zbrojnych, a także geopolityczne relacje. Już w 1991 roku nową drogę budowania relacji sojuszniczych wytyczyły dwa okręty, szkoleniowy ORP „Wodnik” i ratunkowy ORP „Lech”. Wzięły udział w operacji „Pustynna burza”, czyli pierwszej wojnie przeciwko irackiemu dyktatorowi Saddamowi Husajnowi. W rejon działań wyruszyły pełniąc funkcje szpitalno-ewakuacyjne. Było to pierwsze zaangażowanie polskich sił zbrojnych w ramach współpracy międzynarodowej z do niedawna wrogimi państwami na czele z USA.

W późniejszym okresie rozwijano współpracę m.in. poprzez udział polskich okrętów w ćwiczeniach międzynarodowych jak choćby BALTOPS, realizowanych w ramach „Partnerstwa dla Pokoju”. Dla Sił Zbrojnych RP były to pierwsze kroki przed wstąpieniem do NATO, co nastąpiło w 1999 roku. Od tamtego czasu współpraca z innymi państwami była tylko zacieśniana. W kolejnym konflikcie irackim podczas operacji Enduring Freedom w 2002 roku, uczestniczył (jako okręt wsparcia logistycznego) ORP „Kadm. Xavery Czernicki”.

Służba w ramach Stałych Zespołów Okrętów NATO Grupa 1 i 2 (Standing NATO Maritime Group, SNMG1 i SNMG2) oraz Stałych Zespołów Sił Przeciwminowych NATO Grupa 1 i 2 (Standing NATO Mine Countermeasures Group, SNMCMG1 i SNMCMG2) jest najczęstszą formą udziału polskiej Marynarki Wojennej w większych przedsięwzięciach granicami kraju. Potwierdza to niedawne przydzielenie do jednego z nich ORP „Gen. Tadeusz Kościuszko”. Okręt ten wcześniej przez dwa miesiące w 2016 roku służył (wraz z śmigłowcemSH-2G z Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej oraz pododdziałem Wojsk Specjalnych) w SNMG2 w ramach zwalczania nielegalnego przemytu ludzi i sprzętu techniki wojskowej drogą morską. Natowską służbę ma za sobą również bliźniacza fregata rakietowa ORP „Gen. Kazimierz Pułaski”, która kolejno w 2008 i 2019 roku działała w ramach SNMG1.

Morski rodzaj sił zbrojnych jest także aktywny w aspekcie sił przeciwminowych. To właśnie w nich rozpoczęły służbę w zespołach natowskich, robiąc to regularnie przez kolejne dekady. W SNMCMG1 działały niszczyciele min ORP „Mewa” (2001, 2005, 2010 i 2015), ORP „Czajka” (2003, 2007, 2010 i 2013), ORP „Flaming” (2003, 2005, 2011, 2014) i okręt dowodzenia obroną przeciwminową ORP „Kadm. Xavery Czernicki” (2010, 2013). Ta jednostka jako jedyna służyła też w SNMCMG2 w 2017 roku.

Wyjątkowymi zgłoskami zapisał się udział polskich okrętów w operacji antyterrorystycznej NATO pk. „Active Endeavour”, prowadzona na Morzu Śródziemnym. Do zadań państw zaangażowanych w to przedsięwzięcie należało eskortowanie statków towarowych i pasażerskich, zwalczanie przemytu i nielegalnej imigracji, niesienie pomocy na morzu oraz śledzenie i alarmowanie o podejrzanych sytuacjach. Uczestniczyły w niej okręty podwodne ORP „Bielik” (z przerwami w latach 2005-2007 i 2010-2011) i ORP „Kondor” (2008-2009), fregata rakietowa ORP „Gen. Kazimierz Pułaski” (2008) i ORP „Kadm. Xawery Czernicki”(2011). Była to jak dotąd największa, powojenna operacja, w której brały udział tak licznie polskie okręty wchodzące w skład PKW.

Nie tylko na okrętach

Aktualnie żołnierze służący w PKW oraz jako obserwatorzy z ramienia ONZ obecni są na kilku kontynentach. Do niedawna blisko 2 tys. stacjonowało m.in. na Łotwie, Litwie, w Estonii, Bośni i Hercegowinie, Rumunii, Kosowie, Iraku, Libanie, Kongu, Saharze Zachodniej, Sudanie Południowym i we Włoszech. Należą do wszystkich rodzajów sił zbrojnych. Do ich zadań należy obrona interesów państwa, udział w organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego, wypełnianie zobowiązań sojuszniczych w ramach współpracy wojskowej, zapobieganie katastrofom humanitarnym, a także reagowanie na sytuacje naruszające prawa człowieka.

Marynarze uczestniczą w misjach nie tylko jako członkowie załóg okrętów. Nie brakuje wśród nich tych, którzy chęć do udziału w nich zgłaszają indywidualnie, służąc potem z przedstawicielami innych rodzajów sił zbrojnych w ramach instytucji i projektów realizowanych w różnych państwach. Bywa też, że są delegowani do zagranicznej służby, będąc ekspertami w swojej profesji Przykładem jest służba polskich oficerów marynarki wojennej na Bałkanach, we Włoszech, w Afganistanie i Iraku, głównie na stanowiskach związanych z dowodzeniem oraz zapleczem sił zbrojnych. Warto również pamiętać, że polska Marynarka Wojenna to nie tylko okręty. W misjach regularnie biorą też udział kontyngenty wystawiane przez Brygadę Lotnictwa Marynarki Wojennej. Od 2018 działają w ramach NATO podczas misji PKW IRINI oraz od 2021 roku PKW Turcja. Wykorzystują w nich samolot patrolowo - rozpoznawczy M28B 1R Bryza i samolot Sił Powietrznych C-130E Hercules

Rola pamięci

Dziś coraz więcej uwagi poświęca się przedstawicielom służb państwowych, którzy wykonywali bądź stale wykonują, swoje obowiązki na rzecz państwa na całym świecie. W związku z tym od 2012 roku jest obchodzone święto poświęcone udziałowi polskich żołnierzy i funkcjonariuszy w operacjach zagranicznych. Przypada ono 29 maja, tak jak Międzynarodowy Dzień Uczestników Misji Pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych. Istnieje również Centrum Weterana Misji Zagranicznych Poza Granicami Państwa. W ten sposób przybliża się społeczeństwu udział Polaków w misjach ONZ, NATO i UE. W przypadku polskiej Marynarki Wojennej przypomina to jej znaczenie w ramach sojuszniczych struktur, potwierdzając znaczenie, role i funkcjonowanie jako istotny element Polskich Sił Zbrojnych, który musi być stale rozwijany, aby dalej spełniać te funkcje.