Afryka już od dawna nie jest zapóźnionym Czarnym Lądem. Rządy krajów afrykańskich integrują się w działaniach prorozwojowych i próbują przezwyciężyć trudności wynikające z opóźnień w rozwoju gospodarczym, nękania klęskami żywiołowymi, przeludnieniem, zawirowaniami spowodowanymi korupcją lub wprost niekompletnymi władzami i utrzymywaniem się nierówności społecznych. 

W 2022 r. Liberia wyprzedziła Panamę i jest rejestrem z największą liczbą statków na świecie pod względem ich tonażu. Pod banderą Liberii zarejestrowana jest flota o 378,3 mln t nośności. W ostatnim okresie armatorzy polubili banderę z białą gwiazdą na niebieskim tle z biało-czerwonymi pasami. W latach 2022–2023 Liberia zanotowała wzrost tonażu statków o 12,7%.  

Liberia na topie

- Rejestr Liberii obejmuje ponad 5 600 statków o łącznej nośności ponad 242 mln GT, co stanowi 15% światowej floty oceanicznej – informuje oficjalny portal Liberian Registry. Od prawie 75 lat Liberia aktywnie działa na międzynarodowym rynku transportu morskiego – podkreśla Liberian Registry.

Przez ten czas Rejestr Liberii przeszedł długą drogę od opinii bandery taniej do bandery wygodnej. Zwiększono standardy rejestracji. Dzięki temu „Liberia zyskała międzynarodowy szacunek dzięki swojemu zaangażowaniu w tworzenie bandery najbezpieczniejszych statków na świecie” – zaznacza Liberian Registry.

Dziś rejestr tego kraju znajduje się na topie „białej listy” każdej organizacji armatorskiej, w tym Międzynarodowej Organizacji Morskiej i wielu organów Port State Control. Liberia jest założycielem IMO.  

- Pod względem wartości Liberia ma drugi co do wielkości odsetek zarejestrowanych statków – 11,78% w porównaniu z Panamą, której udział wynosi 12,86% - twierdzą eksperci UNCTAD.

Nigeria stawia na gaz

Armatorzy Nigerii dysponują największą flotą statków w Afryce. Pod względem liczby statków i nośności zajmuje 33. miejsce na światowej liście, z 291 statkami o łącznej nośności 7,94 mln t. Pod względem wartości statków statki należące do Nigerii znajdowały się na 30. miejscu z 0,56% udziałem w wartości światowej floty – wyliczyli eksperci UNCTAD.

Jeszcze w 2019 r. nigeryjska flota dysponowała 1,6 mln GT. Wtedy udział Nigerii w światowej flocie statków handlowych pozycjonował ten kraj w rankingu światowym na odległym 48. miejscu – informował Nneka Obianyor, dyrektor Nigeria Registrar of Ships.  

- Należy zauważyć, że Nigeria LNG posiada łącznie 23 statki LNG, które są wyczarterowane na długoterminowy czarter na transport morski skroplonego gazu ziemnego (LNG) w ramach swojej działalności składającej się z sześciu instalacji – informuje firma Nigeria LNG Limited. 

NLNG eksploatuje również jeden zbiornikowiec przeznaczony do transportu LPG. Jest on używany wyłącznie do zapewnienia dostaw LPG na nigeryjski rynek. 

W 2022 r. Nigeria zajęła siódme miejsce w eksporcie LNG wysyłając 14,7 ton gazu na rynki międzynarodowe. Międzynarodowa Unia Gazowa (IGU) ustaliła, że eksport skroplonego gazu ziemnego z Nigerii spadł o 1,8 ton w 2022 r. To skutek rozległej powodzi – wyjaśniał rzecznik Nigeria LNG Ltd. 

- W 2022 r. statki pływające pod banderami Liberii, Panamy i Wysp Marshalla (trzech wiodących bander na świecie pod względem tonażu i liczby statków) odpowiadały łącznie za ponad jedną trzecią globalnych emisji dwutlenku węgla z żeglugi – informuje UNCTAD I stwierdza, że „Statki pływające pod banderą Liberii są odpowiedzialne za największą ilość emisji dwutlenku węgla ze statków, mierzoną wyłącznie na podstawie informacji uzyskanych z głównych rejestrów.

Afrykańskie porty morskie na fali

Indeks LSCI (Liner Shipping Connectivity Index) odzwierciedlający związki gospodarek z otoczeniem rynkowym wykazał, że średni LSCI dla Afryki wzrósł w 2022 r., ale pozostał poniżej wartości sprzed pandemii. Sytuacja zmienia się jednak dynamicznie, ponieważ w portach Afryki prowadzone są inwestycje przez globalnych operatorów żeglugowych, którzy stawiają na rozwój afrykańskich portów i terminali. Wśród nich MSC i Hapag-Lloyd.

Afryka była jedynym regionem na świecie, który zanotował wzrost zawinięć masowców do portów morskich. Podaż ładunków masowych suchych wzrosła o 2,5% w 2022 r. Region odnotował również ponad 5% wzrost zawinięć zbiornikowców. Jest to niewątpliwie skutek wykorzystania portów afrykańskich i ich awanportów oraz infrastruktury obsługującej ropę naftową przez operatorów rosyjskich lub z nimi współpracujących. Niektóre porty afrykańskie i ich redy zostały wykorzystane do przepompowywania ropy naftowej między statkami.

Wskaźnik wydajności portów kontenerowych (CPPI) Banku Światowego mierzy zdolność portu do obsługi kontenerów na potrzeby eksportu, importu i przeładunku. Na liście 25 największych portów CPPI 2022 Port Tanger-Med w Maroku zajmuje piąte miejsce, co oznacza wzrost o jedno miejsce w porównaniu z 2021 r. Port Tanger Med umocnił swoją pozycję głównego węzła komunikacyjnego na Morzu Śródziemnym, obsługując 7,5 mln kontenerów w 2022 r. Port zanotował wzrost podaży kontenerów o 6% w porównaniu z 2021 r. Szacuje się, że 35% afrykańskiego handlu z resztą świata odbywa się przez Tanger Med – podkreślają eksperci UNCTAD.

Tanger Med hubem dla Afryki

- Port Tanger Med. Ma stałe połączenia z 49 portami europejskimi w 16 krajach oraz 35 portami afrykańskimi w 21 krajach – informuje zarząd Portu Tanger Med. Do tego portu docierają stale statki z 29 portów Azji oraz 42 portów obu Ameryk. Tylko z Antwerpią ten port ma ponad 20 stałych połączeń. 

Port Said w Egipcie zajmuje 11. miejsce pod względem wielkości przeładunków, a Dżibuti jest na pozycji 25. Dar es Salaam był portem, który w 2022 r. najbardziej skrócił średni czas obsługi - ustalili analitycy UNCTAD.

Rząd Tanzanii w ostatnich latach poczynił znaczne inwestycje w infrastrukturę Dar es Salaam unowocześniając suprastrukturę portu i usprawniając obsługę statków. Pozycję portu poprawiło też wyraźne poprawienie procedur odprawy celnej. To wzmocniło pozycję tego portu jako silnego okna dla korytarza centralnego i szlaków transportowych do Afryki Południowej. Od 2006 roku w porcie odnotowano wzrost LSCI o 50%.

Najszybszy  czas załadunku statków odnotowano w Angoli. Porty tego kraju osiągnęły średni wynik 98 ton ładunków płynnych lub masowych na minutę. Do porównywania wzięto pod uwagę głównie tempo obsługi zbiornikowców i masowców. Porównano operacje załadunkowe wykonywane w 30 krajach Afryki o największej liczbie obsłużonych statków.

- Dzięki reformom polityki we Wspólnocie Wschodnioafrykańskiej (EAC) czas transportu ładunku z Mombasy do Kampali został skrócony z 18 do trzech dni, a koszt transportu z Mombasy do Nairobi obniżono o 56% informuje „Review of Maritime Transport 2023”.

Afrykańska „Sigma” ułatwia  handel

W Afryce Zachodniej ustanowiono wzajemne połączenia między krajowymi systemami obsługi celnej poprzez połączenie wzajemnie uznawanych regionalnych i międzynarodowych systemów tranzytowych. Organizacja tranzytu opiera się na systemach informatycznych takich jak UNCTAD SIGMAT. To system, który Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) dopracowywała przez 25 lat.  

Uruchomienie systemu SIGMAT miało miejsce w marcu 2019 r. Nazwa SIGMAT (wymawiane sigma – Ʃ, co oznacza wprowadzenie wspólnoty w działaniu) to francuski skrót od „Système Interconnecté de Gestion des Marchandises en Transit”. Oznacza to „Połączony system zarządzania towarami w tranzycie”.

Istotną rolę w rozwoju gospodarczym Afryki odgrywa również EAC – East African Community. Opiera się on o dwa główne korytarze łączące śródlądowe kraje rozwijające się z portami w Mombasie i Dar es Salaam. UNCTAD uznaje EAC za dobry przykład łączenia systemów tranzytowych z innymi zharmonizowanymi systemami handlu i transportu akceptowanymi przez służby celne i inne agencje graniczne. 

Zadaniem tej organizacji jest zapewnianie efektywnego handlu poprzez sprawny kanał tranzytowy prowadzący z portów morskich do obszarów śródlądowych Afryki. Należy podkreślić, że EAC to nie tylko przestrzeń wymiany handlowej ale również współpraca w rozwoju nowych technologii i innowacji społecznych.

AfCFTA a rozwój handlu morskiego

UNCTAD ma duże nadzieje związane z realizacją zapisów, które obejmuje „Umowa w ramach Afrykańskiej Kontynentalnej Strefy Wolnego Handlu” AfCFTA (African Continental Free Trade Area). Zdaniem ekspertów strefa wolnego handlu zwiększy transport wewnątrzafrykański o 28% i popyt na transport morski o 62%.

Oczekuje się, że w nadchodzących latach w całej Afryce nastąpi znaczny wzrost pracy przewozowej we wszystkich rodzajach transportu. Uczestnicy porozumienia mają świadomość, że pełne wdrożenie AfCFTA wymagać będzie nie tylko wysiłku organizacyjnego ale i ogromnych inwestycji w sprzęt i infrastrukturę transportową.

- Trzeba będzie zainwestować  w 100 dodatkowych statków. Inwestycje oczekiwane w ramach AfCFTA otwierają również drogę do ekologicznego ożywienia gospodarczego w Afryce – przekonują analitycy UNCTAD.

Trzeba również wziąć pod uwagę kontekst wynikający z napaści Rosji na Ukrainę. Afryka mocno odczuła blokadę dostaw zboża z portów Morza Czarnego. 

-  Import zboża do Afryki z Ukrainy, kluczowego dla bezpieczeństwa żywnościowego wielu afrykańskich gospodarek, spadł w 2022 r. o 14,9% - ustaliło UNCTAD. Podkreśla się, że 32% całkowitego importu afrykańskiej pszenicy w latach 2018–2020 pochodziło z Federacji Rosyjskiej i Ukrainy. Państwa afrykańskie musiał więc zmienić strategię zaopatrzenia w zboża. 

Egipt poradził sobie ze spadkiem importu pszenicy z Ukrainy o 81% w 2022 r. i  ratował się importem zboża z Unii Europejskiej oraz Stanów Zjednoczonych.  Etiopia zastąpiła utratę dostaw pszenicy z Federacji Rosyjskiej i Ukrainy dostawami importem ze Stanów Zjednoczonych i Argentyny. Wojna na Ukrainie skłoniła również kraje europejskie do pozyskiwania większej ilości LNG z innych krajów, w tym z Algierii.

Handel Południe-Południe, np. z Afryki do Ameryki Łacińskiej i Karaibów, w 2022 r. wniósł 12,5% do światowego handlu kontenerowego – wyliczyli analitycy UNCTAD.

Podsumowując, można stwierdzić, że pomimo różnych trudności kraje afrykańskie coraz silniej włączają się w międzynarodowy handel towarami gotowymi jak i surowcami. Włączenie portów w globalne sieci czołowych operatorów oraz Nowy Jedwabny Szlak tworzy nową jakość na światowej mapie  handlowej. UNCTAD z dystansem odnosi się do chińskiej aktywności w Afryce. Jedni traktują aktywność firm chińskich jako aktywność gospodarczą, inni jako ekspansję polityczną. Mimo wielu zawirowań politycznych, niewątpliwie kraje afrykańskie są coraz bardziej atrakcyjne dla partnerów z całego świata. A to napędza handel morski i wymusza rozwój portów i morskiej logistyki.

Marek Grzybowski

Fot. Depositphotos