Morze żywi i bogaci Unię Europejską. W branżach związanych z gospodarką morską pracuje 4,5 mln osób. Obroty firm działających w niebieskiej gospodarce osiągają  650 mld euro obrotów i generują 176 mld euro wartości dodanej brutto – wynika z najnowszego raportu zaprezentowanego na majowym Europejskim Dniu Morza 2021. Polskie przemysły morskie, uczelnie, instytuty i klastry mogą znaleźć tu miejsce dla swojej aktywności. 

Właściwie były to dwa dni wirtualnych debat i spotkań. W dniach 20 i 21 maja odbyła się konferencja, której miastem gospodarzem było Den Helder w Holandii. Zainteresowanie zgłosiło około 2400 przedstawicieli administracji i biznesu, nauki i edukacji. W programie były sesje plenarne i tematyczne, warsztaty i spotkania B2B, na które zarejestrowało się ponad 950 osób - w tym 50 z Polski (dla przykładu z Portugalii 245). Największe zainteresowanie wydarzeniem wykazali urzędnicy (ponad 580 osób) z państw unijnych oraz instytucji europejskich (186). Licznie reprezentowany był biznes (423 uczestników), przedstawiciele uniwersytetów (307) i instytutów naukowych (172 osoby).

Europejski Zielony Ład na morzu i wybrzeżu

Na konferencji poruszano wszystkie kluczowe tematy wiążące się z rozwojem branż niebieskiej gospodarki. A ponieważ spotkanie odbywało się w cieniu pandemii, to oczywiście jednym z wiodących zagadnień było określenie, jaki może być wkład branż morskich w odbudowę Unii Europejskiej działających w warunkach pandemii. Uznano, że najlepszym działaniem będzie skontrowanie się na zadaniach, które pozwolą wprowadzić na szeroką skalę Europejski Zielony Ład. Dlatego w dyskusjach dominowały tematy mocno pragmatyczne. Koncentrowano się na tym jak rozwijać takie aktywności, jak rozwój energetyki oceanicznej, biotechnologii morskiej i robotyki. Chodzi o udział w przekształceniu UE na przestrzeń neutralną pod względem emisji dwutlenku węgla oraz zbudowaniu gospodarki działającej w obiegu zamkniętym i opartej na różnorodności biologicznej.    

– Zrównoważona niebieska gospodarka jest niezbędna do osiągnięcia celów Zielonego Ładu: promuje ochronę oceanów, generując jednocześnie dobrobyt i miejsca pracy dzięki rozwiązaniom opartym na zrównoważonym wykorzystaniu zasobów morskich. Nie ma zieleni bez niebieskiego – stwierdził Virginijus Sinkevičius, komisarz ds. środowiska, oceanów i rybołówstwa, w komunikacie opracowanym dla  Komisji Europejskiej w sprawie nowego podejścia do zrównoważonej niebieskiej gospodarki w UE.

Innowacje, nauka i biznes. Na niebiesko

– Raport UE w sprawie niebieskiej gospodarki stanowi ważny krok w kierunku ustanowienia Europejskiego Obserwatorium Niebieskiej Gospodarki, platformy wymiany wiedzy, która umożliwi niemal w czasie rzeczywistym monitorowanie wysiłków związanych z dekarbonizacją w całej Europie – uważa  Mariya Gabriel, komisarz ds. innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży. Podkreśliła, że "Na długo przed wybuchem pandemii Covid-19, Unia Europejska zobowiązała się stać na czele światowego programu zrównoważonego rozwoju".

UE potwierdziła, że jest zdecydowana przyczynić się do realizacji celów ONZ w zakresie zrównoważonego rozwoju, aby chronić różnorodność biologiczną na co najmniej 30 proc. jej lądów i mórz do 2030 roku. UE wyznaczyła ambitny cel, jakim jest osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku oraz umieszczenie zrównoważonego rozwoju w centrum niebieskiej gospodarki. W czasie Europejskich Dni Morza właśnie wiele uwagi poświęcono badaniom morza, edukacji i biznesom związanym ze zrównoważonym rozwojem.

– Zielonej transformacji i ożywienia z pewnością nie da się osiągnąć bez wykwalifikowanych pracowników – przekonuje komisarz Mariya Gabriel. 

Finanse dla utalentowanych i innowatorów

Unia Europejska przeznacza  95,5 mld euro na program Horyzont Europa. Z poprzednich budżetów przeznaczonych na naukę i rozwój innowacji, Polska wciąż czerpie finanse w niezadowalającym zakresie i co ważniejsze marnie wychodzi nam korzystanie z transferu wiedzy. Środki Horyzont Europa przeznaczone są na tworzenia sprzyjającej atmosfery i warunków do prowadzenia wspólnych badań i realizacji unijnych projektów. Budżet  umożliwia utalentowanym naukowcom i przedstawicielom biznesu rozwój, a innowacyjnym firmom zwiększanie konkurencyjności i internacjonalizację projektów. Pozwala na tworzenie nowych koncepcji, produktów i demonstratorów we współpracy z partnerami z Unii Europejskiej, o czym mogą przekonać się mała i średnie przedsiębiorstwa z kilku państw unijnych uczestniczące w projekcie GALATEA, do którego zaproszony został również Bałtycki Klaster Morski i Kosmiczny.

Badania i edukacja są dla przemysłów morskich kluczowymi czynnikami umożliwiającymi transformację ekologiczną i cyfrową. Z analiz dotychczasowej aktywności naukowców wynika, że większość środków kierowanych do instytutów badawczych i firm wydawanych w ramach programu "Horyzont 2020" na niebieską gospodarkę koncentrowała się na badaniach oceanów, niebieskim wzroście i niebieskiej biotechnologii. W latach 2007-2019 publiczne i prywatne wydatki na badania i rozwój wyniosły 3,84 mld euro. W przypadku kolejnego długoterminowego programu badawczego Horyzont Europa (2021-27), co najmniej 35 proc. zostanie przeznaczone na działania związane z klimatem i wspieranie przejścia przemysłu morskiego do neutralności klimatycznej – wynika z ustaleń w Komisji ds. innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży.

Przyspieszenie przed covidem

Wszystkie sesje planarne odnosiły się do Raportu, a jego istotę oddaje tytuł jednej z nich: EU Blue Economy Report 2021 - How blue is Europe’s economy in 2021: supporting the green. O dużym zainteresowaniu raportem świadczy fakt, że na sesje plenarne zgłosiło się od ponad 600 do około 1900 uczestników. Z badań branż gospodarki morskiej w Unii Europejskiej wynika, że przyspieszenie i tendencje wzrostowe odnotowano w badanym okresie (2013-2018) we wszystkich wiodących sektorach przemysłów morskich. Wartość dodana brutto w turystyce morskiej i przybrzeżnej, największej branży niebieskiej gospodarki w UE, wzrosła o 20,6 proc. w porównaniu z 2009 roku.

Transport morski i biznes portowy rozwinęły się  odpowiednio o 12 proc. i 14,5 proc. Również sektor produkcji i pozyskiwania zasobów żywych i ich przetwórstwo są w niezwykle dobrej kondycji, bo przyniosły w 2018 roku 7,3 mld euro zysku brutto. To wzrost o 43 proc. w porównaniu z 2009 roku.

Rozwój w cieniu covidu-19

Pandemia dotknęła wszystkie działające dotąd aktywnie branże morskie, z wyjątkiem morskiej energii odnawialnej. Widać to gołym okiem, a potwierdzają to najnowsze dane i analizy prowadzone na zlecenie morskiego komisariatu UE. Wielokrotnie pisaliśmy na łamach www.gospodarkamorska.pl, jak ucierpiała branża  turystyczna związana z obsługą morskich turystów, korzystających z ośrodków wypoczynkowych na wybrzeżu i wyspach, żeglarzy i innych klientów tej branży. 

– Sektor turystyki przybrzeżnej jest jednym z najbardziej dotkniętych, a szacowany spadek aktywności turystycznej wynosi od 60 do 80 proc. Porównując pierwsze połowy 2019 i 2020 roku, nowe kontrakty w europejskich stoczniach spadły o 62 proc. –  podaje w raporcie Directorate-General Maritime Affairs and Fisheries. – W czerwcu 2020 roku 75 portów 48 proc. zarejestrowało spadek zawinięć kontenerowców w porównaniu z okresami sprzed pandemii Covid-19. Dopiero w drugiej połowie ubiegłego roku  i na początku br. gospodarki ruszyły, dzięki czemu  ożywiły się porty i terminale.  

Stabilne zatrudnienie i spadek inwestycji

Zatrudnienie w przemysłach morskich wzrosło w ciągu ostatnich lat około 1 proc. i utrzymuje się od kilku lat na tym samym poziomie. Widoczne są jednak silne przesunięcia między branżami. Automatyzacja i robotyzacja procesów oraz zmiany w technologii produkcji zasobów mineralnych, a przede wszystkim niskie ceny ropy naftowej sprawiły, że zatrudnienie spadło tutaj w latach 2015–2018 o 60 proc. Z kolei branża turystyczna w miejscowościach nadmorskich odnotowała 45 proc. wzrost w tym samym okresie. Morska energetyka wiatrowa rozwija się dynamicznie od kilkunastu lat. Według danych DG Mare w ciągu roku zarejestrowano w tej branży o 15 proc. większą liczbą miejsc pracy w 2018 roku.

Przez ostatnich 10 lat inwestycje brutto w europejskiej niebieskiej gospodarce spadły o 14,2 proc. z 29,8 mld euro do 25,5 mld euro. To efekt ograniczenia inwestycji w sektorach transportu morskiego, górnictwa morskiego oraz w mniejszym stopniu zaangażowania inwestorów w portach. Dziś wiemy, że wiele portów odbudowało swój rynek w drugiej połowie 2020 roku. Natomiast produkcja nowych statków, szczególnie pasażerskich zwolniła, o czym na bieżąco informujemy na naszym portalu.

W czasie dwudniowych dyskusji w panelach Europejskich Dni Morza koncentrowano się na przyszłości. A ta związana jest z rozwojem sektorów, które się wciąż rozwijają i  zadecydują o przyszłości europejskiej gospodarki morskiej. W raporcie stwierdza się, że "niebieska biotechnologia i niebieska biogospodarka mogą odgrywać kluczową rolę jako źródło surowców  dla przemysłów korzystających z tworzyw sztucznych". Branża ta wciąż się rozwija. Najdynamiczniej we Francji, Hiszpanii i Portugalii, gdzie produkcja alg przynosi rocznie 10,7 mln euro. W 2022 roku Komisja Europejska przyjmie strategię algową, która będzie sprzyjać rozwojowi sektora. Kolejna przestrzeń aktywności gospodarczej, to morska energetyka odnawialna, w tym energetyka wiatrowa, energia z fal i pływów oraz pływająca farmy fotowoltaiczne. UE stawia na dynamiczny rozwój tych źródeł energii.

Miejsce dla polskich przemysłów morskich

W UE równie dużo uwagi przywiązuje się do zapewnienia bezpieczeństwa. Wspierana będzie cyfryzacja i innowacje technologiczne, rozwój sprzętu podwodnego i dronów. Przewiduje się zwiększone wykorzystanie robotów w biznesie i administracji morskiej, m.in. do poszukiwanie ropy i gazu, nadzoru granic, inspekcji infrastruktury. Prognozuje się, że globalna wartość rynkowa sektora robotyki morskiej podwoi się do 2025 roku. Wszystkie wymienione dziedziny aktywności niebieskiej gospodarki UE są w zasięgu polskich naukowców i biznesu. Takie są wnioski z konferencji organizowanych przez Komisję Nauk Kosmicznych PAN w Gdańsku i Bałtyckiego Klastra Morskiego.

Pozwala  na potencjał firm działających w Pomorskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej oraz na obszarze Gdańska, Gdyni, Szczecina oraz małych portów i położonych w ich pobliżu stref gospodarczych. Nasze uczelnie i instytuty badawcze oraz członkowie Polskiego Klastra Morskiego i Klastra Interizon  mają również potencjał intelektualny zdolny do uczestnictwa w rozwijaniu niebieskiej gospodarki na wszystkich najistotniejszych polach. Wystarczy odważnie i aktywnie włączyć się do głównych nurtów rozwoju wytyczonych w raporcie "UE Blue Economy 2021" i na Europejskich Dniach Morza 2021.