Napaść Rosji na Ukrainę wpłynęła nie tylko na globalne łańcuchy dostaw. W Europie drastycznie zmienił się układ połączeń short sea shipping. Morze Czarne praktycznie wypadło z gry.

Sankcje nałożone na Rosję prawie całkowicie wyhamowały ruch do rosyjskich portów na Bałtyku i częściowo do portów działających na innych akwenach.  Pływające miny na Morzu Czarnym i opanowanie jego północnej części praktycznie uczyniło żeglugę na tych akwenach bardzo ryzykowną.

NATO Shipping Centre w dniu 30 marca 2022 r. wydało następujące oświadczenie: „Istnieje zagrożenie dryfującymi minami w północno-zachodnich, zachodnich i południowo-zachodnich obszarach Morza Czarnego. Wykryto dryfujące miny, a władze państw pracują nad wykryciem i zneutralizowaniem wszelkich min w regionie. Kapitanowie powinni podjąć wszelkie środki ostrożności, aby złagodzić zagrożenie minowe, w tym unikać pływających obiektów, utrzymać członków załogi z dala od dziobowej części statku oraz  prowadzić aktywną obserwację [morza wokół statku – MG]”.

1,7 mld ton w bliskim zasięgu UE

Żegluga bliskiego zasięgu to około 60,4 % całkowitego transportu morskiego towarów do i z głównych portów UE. W  2020 r. odnotowano wzrost o 0,6%  więcej niż w 2019 r. – wynika z analizy Eurostatu. Z danych głównych portów można wywnioskować, że w 2021 r. rynek się odbudował w większości krajów UE oraz EFTA, a podaż ładunków wzrosła o około 3,2%.

- Przewaga połączeń żeglugi morskiej bliskiego zasięgu nad żeglugą dalekomorską jest szczególnie wyraźna na Malcie, Cyprze, Finlandii, Szwecji, Danii, Bułgarii, Irlandii, Łotwie, Włoszech, Chorwacji, Estonii, Rumunii, Grecji, Polsce i Litwie – wyliczyli statystycy UE.

W krajach EFTA dominuje Norwegia z udziałem przekraczającym  70 %. Podobne wskaźniki obserwuje się również w krajach kandydujących do UE, Czarnogórze i Turcji.

Po  spowolnieniu gospodarczym w Europie w 2009 r. rynek przewozów żeglugą bliskiego zasięgu odbudował się do 2011 roku  osiągając około 1 650 mln t. Potem rósł systematycznie i osiągnął w 2019 r. rekordowy wynik 1 800 mln t. Ten trend uległ załamaniu w 2020 r. z powodu pandemii Covid-19 i późniejszych zawirowań w globalnych łańcuchach  logistycznych i w UE.

Podaż  towarów przewożonych  połączeniami żeglugi morskiej bliskiego zasięgu w UE zbliżyła się do 1,7 mld ton w 2020 r. Oznaczało to spadek ładunków na statkach i w terminalach o 6,6% w porównaniu z rokiem poprzednim – wynika  z danych podanych przez państwowe urzędy statystyczne.

Włochy, Holandia i Hiszpania liderami

Włochy, Holandia i Hiszpania są  unijnymi liderami w wykorzystaniu żeglugi  bliskiego zasięgu i odpowiadają za prawie 40% obrotów w 2020 r.

Włochy były głównym krajem żeglugi morskiej bliskiego w UE w 2020 r. W terminalach tego kraju przeładowano  287 mln ton, co stanowi 14,4 % łącznych obrotów ładunków przewiezionych przez statki w ramach żeglugi morskiej bliskiego zasięgu w UE w 2020 r. Porty i terminale Holandii przejęły 283 mln ton, a porty Hiszpanii obsłużyły 211 mln ton.

W  latach 2019–2020 wszystkie państwa członkowskie UE odnotowały spadek żeglugi morskiej bliskiego zasięgu. Wzrost zarejestrowano jedynie w terminalach czterech krajów. Były to Malta (wzrost o 27%), Chorwacja (23%), Cypr (2,8%) i Szwecja (wzrost o 0,4 %). W przypadku Malty wzrost ten wynika głównie z wyższych przeładunków suchych towarów masowych w związku z szybkim rozwojem branży budowlanej i transportowej.

Z obszaru EFTA Norwegia również zanotowała wzrost o 3,1% towarów transportowanych morzem w ramach żeglugi bliskiego zasięgu.  Turcja w latach 2019–2020 uzyskała wzrost o 1,8%. Największy spadek wymiany towarów w żegludze bliskiego odnotowała Łotwa (mniej o 27%), Bułgaria (spadek o 17,2%), Słowenia (-16,7%) oraz Hiszpania, spadek o 10,5%. Większość krajów odbudowała swoje rynki i poprawiła swoje wyniki w 2021 r. według danych Port Economics (dotyczących przeładunków kontenerów) i administracji morskich.  Co zauważyliśmy również w portach polskich, a szczególnie w terminalach Gdańska i Gdyni.

W 2020 r. ruch wewnętrzny stanowił prawie 59% łącznej liczby ton towarów obsłużonych w portach UE, które były zaangażowane w żeglugę bliskiego zasięgu – wynika z analizy Eurostatu. W większości krajów UE wyładowano, więcej towarów drogą morską niż załadowano na statki. Malta i Cypr miały najwyższy udział towarów wyładowanych w 2020 r., przy czym odpowiednio 94 % i 71 % całkowitej liczby ton towarów wysłanych drogą morską bliskiego zasięgu zarejestrowano jako ruch wewnętrzny tych portów. Z kolei trzy kraje bałtyckie, Finlandia i Norwegia notowały więcej wychodzących towarów wysyłanych drogą morską bliskiego zasięgu niż przychodzących.

Płynne i  masowe dominują

W żegludze bliskiego zasięgu w UE dominującym rodzajem ładunku są ładunki  płynne. W 2020 r. było to 696 mln ton.  Stanowiły one 41% całkowitego żeglugi morskiej bliskiego zasięgu towarów do i z głównych portów UE w 2020 r. Na drugim miejscu znalazły się towary masowe (349 mln ton, 21%), potem kontenery (285 mln ton, 17%) oraz ładunki ro-ro (233 mln ton,14%).

Porty Holandii, z obrotami 139 mln ton, dominują w przepompowywaniu  ładunków płynnych przewożonych na krótkich dystansach droga morską oraz przeładunkach masowych suchych (54 mln ton).

Na drugim miejscu są porty Włoch z przeładunkami 123 mln ton płynnych oraz 57 mln ton ro-ro. Hiszpania była głównym krajem pod względem żeglugi morskiej bliskiego zasięgu towarów w kontenerach.

Płynne i suche na Morzu Czarnym

Żegluga bliskiego zasięgu płynnych towarów masowych w 2020 r. dominowała we wszystkich regionach morskich. Struktura podaży tych ładunków różni regiony w sposób istotny. Na  Morzu Czarnym ładunki płynne stanowiły 59% całkowitych przewozów żeglugi morskiej bliskiego zasięgu.

W przypadku portów  Oceanu Atlantyckiego te ładunki stanowiły jedynie 30% całości towarów przewożonych w short sea shippingu. Natomiast udział podaży suchych masowych w żegludze morskiej bliskiego zasięgu w każdym regionie morskim UE jest bardziej równomiernie rozłożony i waha się od 16% na Morzu Śródziemnym do 29% na Morzu Czarnym.

Towary transportowane w kontenerach stanowiły 23% ładunków przewożonych statkami bliskiego zasięgu na Morzu Śródziemnym w 2020 r.  Na  Morzu Czarnym  miały udział 7%.  Przewozy ro-ro wyniosły 22% żeglugi morskiej bliskiego z i do portów na Oceanie Atlantyckim. Na  Morzu Czarnym było to mniej niż 1 %.

Analiza przewozów żeglugą bliskiego zasięgu wyraźnie wskazuje, że sytuacja na Morzu Czarnym będzie miała istotny wpływ na przewóz ładunków płynnych i masowych. Dotyczy to zarówno krajów należących do Unii Europejskiej jak i Turcji.

Można się spodziewać, że załamanie w żegludze krótkiego na Morzu Czarnym odczują porty Morza Śródziemnego. Sankcje wpłyną natomiast na przewozy kontenerów i ładunków płynnych w portach Morza Północnego i Atlantyku, a po części również w portach bałtyckich. Zapewne  również w niektórych terminalach portów polskich.

Wykresy: Eurostat