W poprzednim artykule przedstawiającym problematykę wpływu lokalizacji morskich farm wiatrowych na bezpieczeństwo na Morzu Bałtyckim podkreślono doniosłe konsekwencje wyboru lokalizacji inwestycji energetycznej, nie tylko z punktu widzenia obronności czy ochrony granicy państwowej na morzu, lecz również bezpieczeństwa nawigacyjnego.

Patrz: Morskie Farmy Wiatrowe a bezpieczeństwo na Morzu Bałtyckim

Jednak budowa farm wiatrowych na morzu stawia też i inne wyzwania, które skorelowane są z ochroną środowiska.

Inwestorzy, planując na Morzu Bałtyckim budowę farm wiatrowych, muszą pogodzić wiele grup interesów. Od wielu lat bowiem z dobrodziejstw dostępu do morza korzystają rybacy, żegluga, Marynarka Wojenna RP oraz turyści. Obecnie, wobec rosnących ambicji Polski dotyczących budowy morskich farm wiatrowych, w celu zdywersyfikowania źródeł energii, wspomniane grupy interesu będą zmuszone współdzielić przestrzeń przeznaczoną pod budowę farm wiatrowych z inwestorami z branży energetycznej, niejednokrotnie mając sprzeczne interesy. Ważnym elementem tych inwestycji będzie też ochrona bioróżnorodności.  

Morskie Farmy Wiatrowe a ochrona bioróżnorodności

Nie ulega wątpliwości, że usytuowanie farm wiatrowych na morzu ma wpływ na środowisko naturalne. Lokalizacja farm wiatrowych może zarówno negatywnie wpływać np.   na życie i bezpieczeństwo ssaków morskich (np. morświnów) czy zakłócać szlaki migracyjne ptaków, ale również może mieć pozytywne aspekty.

Należy podkreślić, że z przeprowadzonych obserwacji na Morzu Północnym wynika, że gdzie pojawiają się farmy wiatrowe, pojawiają się też mięczaki, które licznie wybierają do życia fragmenty dna wokół fundamentów. Z kolei tam, gdzie pojawiają się te zwierzęta, pojawiają się i ryby, które się nimi żywią. Poza tym farmy wiatrowe to mniej inwazyjne dla środowiska źródło pozyskiwania energii niż tradycyjne elektrownie węglowe, gdyż nie emitują szkodliwych substancji do atmosfery.

Jednak inwestorzy, którzy zamierzają realizować przedsięwzięcie inwestycyjne na obszarze wyłącznej strefy ekonomicznej Rzeczypospolitej Polskiej, są zobowiązani, niezależnie od pozytywnego wpływu odnawialnych źródeł energii na środowisko, w zakresie projektowania, budowy, eksploatacji i likwidacji, spełnić wymagania, które zapewnią ochronę środowiska morskiego. Obowiązek ten został nałożony przez ustawodawcę polskiego w art. 82 Ustawy z dnia 17 grudnia 2020 r. o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 234). Takie wymagania stawia się nie tylko wobec Morskiej Farmy Wiatrowej, lecz również wobec zespołu urządzeń służących do wyprowadzenia mocy. Niestety przywołana powyżej specustawa, jakkolwiek uchwalona pod realizację inwestycji dotyczące morskich farm wiatrowych, nie zawiera żadnych wytycznych w tym zakresie.

Decyzja środowiskowa w odniesieniu do Morskiej Farmy Wiatrowej

Zatem powstaje pytanie jak realizować przedsięwzięcie inwestycyjne, polegające na budowie farm wiatrowych na morzu, z poszanowaniem zasad ochrony środowiska?

Odpowiedź na to pytanie inwestorzy mogą uzyskać od właściwego organu administracji, w tym przypadku Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, który na wniosek inwestora może wydać decyzję administracyjną o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji, który dla pewnego uproszczenia będziemy również nazywać decyzją środowiskową.

Głównym celem wydania decyzji środowiskowej jest określenie ram prowadzenia inwestycji, aby w możliwie jak najmniejszym stopniu wpłynęła ona negatywnie na środowisko naturalne. W tym celu konieczne staje się przeprowadzenie szeroko zakrojonych analiz i ocen dotyczących obecnego stanu środowiska jak i planowanego kształtu przedsięwzięcia.  Przy czym nie chodzi tutaj wyłącznie o samą ocenę oddziaływania inwestycji na środowisko. Istotne jest wskazanie działań służących jego ochronie poprzez wprowadzenie jak najlepszych zasad i praktyk w tej materii. Z tego względu, decyzja o uwarunkowaniach środowiskowych nie stanowi jedynie biernego pozwolenia na dokonanie inwestycji, ale do pewnego stopnia określa jej kształt. Zatem uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji poprzedza cały proces inwestycyjny.

Trzeba bowiem wziąć pod uwagę, że obecne lokalizacje na Morzu Bałtyckim niejednokrotnie obejmują znaczące powierzchnie (np. PGE Baltica 1 – 108 km2; PGE Baltica 2 – 189 km2; PGE Baltica 3 – 131 km2), a ponadto, mimo że lokalizacja farm wiatrowych jest ustalona niemal na środku Morza Bałtyckiego, to i tak wywiera wpływ na krajobraz lądowy, chociażby poprzez konieczność posadowienia na nim infrastruktury przesyłowej. Stawką jest minimalizacja negatywnego wpływu przedsięwzięcia inwestycyjnego na środowisko.

Decyzja środowiskowa – obligatoryjność, zakres, procedura

Decyzja administracyjna o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji  polegającej na budowie farm wiatrowych jest wydawana przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (właściwość miejscową ustala się w odniesieniu do obszaru morskiego wzdłuż wybrzeża na terenie danego województwa) na podstawie art. 71 i nast. Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 247) dla planowanych:
1) przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
2) przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko.

Należy zwrócić uwagę, że decyzja administracyjna o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji nie jest jednak wymagana przy każdej inwestycji, lecz jedynie odnosi się do takich „które mogą znacząco oddziaływać na środowisko”.  Zatem skąd potencjalny inwestor czy organ administracji miałby wiedzieć, czy planowana budowa farmy wiatrowej na morzu będzie znacząco oddziaływać na środowisko. Przecież jak już wyżej wspomniano, budowa takiej infrastruktury energetycznej ma nie tylko negatywne, lecz również i pozytywne aspekty. Poza tym ustawa rozróżnia inwestycje, które „zawsze” lub „potencjalnie” znacząco mogą oddziaływać na środowisko. Można się w tym wszystkim naprawdę pogubić.

Polski ustawodawca określa te różnice w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. poz. 1839) wydanego na podstawie art. 60 z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.

Zgodnie bowiem z przywołanym Rozporządzeniem do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się m.in. instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru o łącznej mocy nominalnej elektrowni nie mniejszej niż 100 MW, lokalizowane na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej (§2 ust. 1 pkt. 5 Rozporządzenia).

Zatem nawet mimo pozytywnego wpływu na środowisko budowa farm wiatrowych zlokalizowanych na morzu, przy spełnieniu powyższych warunków, będzie kwalifikowana nie tylko do przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, lecz do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko.  Użyte określenie „zawsze” ma tutaj istotne znaczenie, a to dlatego, że w przypadku drugiej grupy inwestycji, zakwalifikowanych do przedsięwzięć „mogących potencjalnie znacząco” oddziaływać na środowisko nie zawsze następuje konieczność przedstawiania dodatkowych analiz, a przede wszystkim oceny oddziaływania na środowisko.

W rezultacie, w przypadku przedsięwzięcia polegającego na budowie farm wiatrowych a na morzu, właściwy Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska musi obligatoryjnie przeprowadzić ocenę oddziaływania przedsięwzięcia inwestycji na środowisko.

Decyzja środowiskowa jest wydawana po przeprowadzaniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko i jest konieczna, jeśli inwestycja kwalifikuje się do przedsięwzięć, które mogą znacząco oddziaływać na środowisko.

W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, na mocy art. 62 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, właściwy organ administracji określa, analizuje oraz ocenia bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
• środowisko oraz ludność, w tym zdrowie i warunki życia ludzi,
• dobra materialne,
• zabytki,
• krajobraz, w tym krajobraz kulturowy,
• wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa powyżej,
• dostępność do złóż kopalin
• ryzyko wystąpienia poważnych awarii oraz katastrof naturalnych i budowlanych
• możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko
• wymagany zakres monitoringu

W przypadku konieczności przeprowadzania oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko niezbędnym jest przedłożenie wraz z wnioskiem o wydanie decyzji środowiskowej raportu oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Zatem wydanie stosownej decyzji środowiskowej winno zostać poprzedzone przeprowadzeniem licznych ocen i analiz, co nawet w „standardowych” okolicznościach, jest nie tylko skomplikowaną procedurą, ale i długotrwałą.

Kiedy decyzja środowiskowa nie jest obligatoryjna?

Jedynie na marginesie wskazać trzeba, że od powyższej reguły uzyskania decyzji środowiskowej, są dwa wyjątki. Jedynie w przypadku przedsięwzięć, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz wpływ na obronność państwa, a także tych, które dążą do zapewnienia bezpieczeństwa ludności kraju (np. ratownictwo), konieczność przeprowadzenia postępowania i wnioskowania o wydanie zgody środowiskowej zostaje uchylona.

Odstępstwa od ogólnych zasad dla Morskich Farm Wiatrowych

Jednak ze względu na ogromne znaczenie dla Polski dywersyfikacji dostaw energii w Ustawie z dnia 17 grudnia 2020 r. o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach Ustawodawca wprowadził pewne odstępstwa od ogólnych (standardowych) zasad w sprawach dotyczących decyzji administracyjnych wydawanych w celu realizacji morskich farm wiatrowych, czyli m.in. decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.

Zgodnie bowiem z brzmieniem art. 76 powyższej Ustawy, decyzje administracyjne wydane w celu realizacji budowy oraz utrzymywaniu morskich farm wiatrowych, oraz zespołu urządzeń służących do wyprowadzenia mocy podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Natomiast samo wydanie decyzji przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nie powinno przekroczyć terminu 90 dni od dnia złożenia wniosku o wydanie takiej decyzji. Pomimo znacznej doniosłości inwestycji tej gałęzi energetyki, pewnego novum i znacznego skomplikowania, okres ten należy uznać za bardzo krótki i niejednokrotnie nierealny do dotrzymania.

W przypadku uchybienia terminowi wydania w terminie decyzji także nierozpatrzenia w terminie odwołania od decyzji organ właściwy do rozpatrzenia sprawy jest, zobowiązany do zawiadamia strony postępowania oraz ministra właściwego do spraw klimatu, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Ponadto, o każdym przypadku niewydania w terminie decyzji o pozwoleniu na budowę lub pozwoleniu na użytkowanie organ właściwy do rozpatrzenia sprawy zawiadamia również Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy.

Wydaną decyzję środowiskową można zakwestionować. Strona może wnieść odwołanie w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji albo w terminie 30 dni od dnia obwieszczenia lub doręczenia zawiadomienia o wydaniu decyzji. Odwołanie rozpatruje się w terminie 60 dni od dnia wpływu. W postępowaniu przed organem wyższego stopnia oraz przed sądem administracyjnym nie można jednak uchylić decyzji, w całości ani stwierdzić ich nieważności w całości, gdy wadą dotknięta jest tylko część decyzji dotycząca części inwestycji w zakresie Morskiej Farmy Wiatrowej wraz z zespołem urządzeń służących do wyprowadzenia mocy (art. 79 ust 6).

Doniosłość decyzji środowiskowej

Wydanie decyzji środowiskowej, w sytuacji, gdy jest wymagana prawem, jest jednym z pierwszych kroków do rozpoczęcia realizacji przedsięwzięcia. Dopiero uprzednie uzyskanie decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych pozwala uzyskać m.in.: pozwolenie na budowę, decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, pozwolenie na regulację wód i wykonania instalacji wodnych, zezwolenie na przeprowadzenie inwestycji drogowej.

Zauważyć też należy, że decyzja środowiskowa ma istotny wpływ na kształt przyszłego przedsięwzięcia, nie tylko w ogólności, lecz również na jej szczegóły, np. kolor przyszłej inwestycji.

Jako ciekawostkę można  wskazać, że w wydanej decyzji  Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska nr RDOS-Gd-WOO.4211.12.2015.KP.22 z dnia 7 lipca 2016 dla przedsięwzięcia: „Budowa morskiej farmy wiatrowej Bałtyk Środkowy III” Dyrektor przyjął w projekcie wytyczne dla  malowania rotorów elektrowni na morskich farmach wiatrowych kolorem RAL 7035 lub innym dobranym w taki sposób, aby niezależnie od panujących warunków atmosferycznych (widzialności), w jak największym stopniu minimalizować kontrast pomiędzy turbinami a tłem, przyczyniając się  tym samym do zmniejszenia oddziaływań na krajobraz morski.

Decyzja środowiskowa jest też niejednokrotnie źródłem dodatkowych obowiązków nałożonych na wnioskodawcę i to już na etapie realizacji inwestycji, i nie koniecznie musi dotyczyć tylko warunków wykorzystania terenu w fazie realizacji, eksploatacji czy likwidacji przedsięwzięcia inwestycyjnego.

Przykładowo, niektóre obowiązki nałożone na wnioskodawcę, tj. Spółkę POLENERGIA BAŁTYK III SP. Z O.O. polegały m.in. na: prowadzeniu monitoringu środowiska; przekazywaniu RDOŚ wyników monitoringu; przeprowadzeniu badania hydrologicznych; prowadzeniu stałego monitoringu:
• makrozoobentosu;
• morświna i innych ssaków;
• ichtiofauny;
• migracji ptaków (poprzez przeprowadzenie rejsów badawczych);
• dna morskiego;

oraz inspekcji dna morskiego i osadów dennych, dokonywaniu pomiarów parametrów hydrometeorologicznych; kontroli stopni oblodzenia konstrukcji czy wreszcie (co bardzo ciekawe) monitoringu aktywności nietoperzy w pobliżu turbin wiatrowych, w tym poprzez badanie ich śmiertelności. Lista ta nie jest oczywiście wyczerpująca, jednak wskazuje skalę nałożonych na inwestora obowiązków oraz doniosłość decyzji środowiskowej w materii ochrony środowiska.

Podsumowanie

Budowa Morskich Farm Wiatrowych na Morzu Bałtyckim to projekt o ogromnym znaczeniu dla polskiej gospodarki. Ten kierunek jest naturalnym krokiem ku transformacji energetycznej Polski, w dalszym ciągu opartej na surowcach kopalnych. Stanowi również nieoceniony potencjał inwestycyjny. Polski ustawodawca, będąc świadomym znaczenia tej gałęzi energetyki, również dla stymulowania rozwoju gospodarczego kraju oraz wdrażania innowacji technologicznych stworzył ramy prawne, które z założenia, mają za zadanie ułatwić i przyspieszyć powstawanie farm wiatrowych. Niestety na obecnym etapie ramy te nie zostały należyci wypełnione przepisami wykonawczymi przez polskiego ustawodawcę.

Patrz: Polskie Morskie Farmy Wiatrowe bez niezbędnych przepisów? 

Z drugiej strony, powstanie Morskich Farm Wiatrowych musi iść w parze z zasadami poszanowania środowiska naturalnego. Potencjalne ryzyka dla środowiska, szczególnie morskiego, jakie występują przy tego rodzaju inwestycji, klasyfikują budowę farm wiatrowych na Morzu Bałtyckim jako przedsięwzięcie mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu §2 ust. 1 pkt 5 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. poz. 1839).

Z uwagi na powyższe rozpoczęcie budowy MFW musi zostać poprzedzone złożeniem wniosku o uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji. Rozstrzyga ona bowiem co do określenia środowiskowych uwarunkowań realizacji konkretnego przedsięwzięcia, która niejednokrotnie stanowi niezbędny warunek kontynuacji procesu inwestycyjnego. Wniosek taki musi zawierać stosowne analizy i oceny oddziaływania inwestycji na środowisko naturalne, a to z kolei wymagać będzie  niejednokrotnie sprawnej współpracy biznesu z sektorem naukowym.

Nowo powstałe farmy wiatrowe na obszarze polskiego zwierzchnictwa Morza Bałtyckiego będą zatem musiały spełnić niejednokrotnie szczegółowe i wyśrubowane wymagania dot. minimalizacji wpływu ma środowisko. Ponadto, inwestorzy muszą liczyć się z nałożeniem na nich wielu dodatkowych i czasami kosztownych obowiązków.

Z tych właśnie względów budową Morskich Farm Wiatrowych winny zająć się jedynie podmioty, dysponujące odpowiednim potencjałem ludzkim, kapitałowym oraz doświadczeniem, które pozwoli na realizację lub eksploatację inwestycji, dając rękojmię poszanowania środowiska naturalnego.

Radca prawny Mateusz Romowicz
Radca prawny Krzysztof Dzierżawski

Kancelaria Radcy Prawnego
Legal Consulting-Mateusz Romowicz
www.kancelaria-gdynia.eu
prawo-korporacyjne.pl
www.kancelaria-odszkodowania.eu