Morze Czerwone – morze inwestycji, współpracy gospodarczej i militarnej [RAPORT]

Morze Czerwone odmieniane jest przez wszystkie przypadki, jako akwen niebezpieczny dla morskiego biznesu. Nie jest to pełna prawda. Region Morza Czerwonego to niekoniecznie region zagrożeń i konfliktów. To również przestrzeń biznesu, który znakomicie wykorzystują rządy państw Półwyspu Arabskiego i Turcji. W Afryce Wschodniej rozbudowywane są porty, centra logistyczne, budowane są drogi i koleje, zbudowano rafinerię i inne zakłady produkcyjne. Rozwijana jest produkcja rolnicza oraz przemysłowa, w tym produkcja zbrojeniowa. W wielu miejscach rozwijana jest  infrastruktura krytyczna, z możliwością wykorzystania do celów wojskowych, w tym marynarek wojennych.

Analiza  zaangażowania państw Zatoki Perskiej w Afryce Wschodniej wykazuje, że państwa arabskie i Turcja świetnie rozpoznały potrzeby sąsiednich państw afrykańskich i zaangażowały się w rozwój gospodarczy tego regionu. Swoje inwestycyjne zaangażowanie głównie lokują w infrastrukturę krytyczną, porty i sektor bezpieczeństwa zmieniając kształt inwestycji i sytuacji politycznej regionu – wynika z najnowszego raportu Africa Center for Strategic Studies. 

Potrzeby inwestycyjne państw w Afryce Wschodniej są praktyczne nieograniczone. Kraje europejskie wciąż utrzymują liczącą się aktywność inwestycyjną w Afryce, ale już dawno straciły pozycję jedynego rozgrywającego w tym regionie. Miejscowi zresztą dobrze pamiętają „europejskie porządki” i kolonialne podejście do mieszkańców w stylu „W pustyni i puszczy”. 

Dziś główne skrzypce w rozwoju gospodarczym regionu odgrywają  firmy reprezentujące Zjednoczone Emiraty Arabskie, Królestwo Arabii Saudyjskiej i Turcję. W procesy inwestycyjne włączyły się również przedsiębiorstwa wspierane przez rządy Kataru i Kuwejtu. Z tych krajów płyną istotne strumienie kapitału. Głównie lokowane są one w rozwój infrastruktury krytycznej. Istotna część pożyczek przeznaczanych jest również na zakup broni dla armii państw Afryki Wschodniej. 

- Inwestycje w Afryce Wschodniej wyniosły w ostatnich latach około 75 miliardów dolarów – obliczyli analitycy Africa Center for Strategic Studies. W ten sposób państwa Położone w regionie Morza Czerwonego, Zatoki Perskiej oraz  Turcji  umacniają  powiązania gospodarcze i wojskowe. Aby ułatwić wymianę gospodarczą znaczną część środków kieruje się na rozwój portów morskich i infrastruktury dostępowej na lądzie. Działania inwestycyjne krajów arabskich i Turcji mają istotne znaczenie na rozwój i sprawniejsze niż dotąd funkcjonowanie infrastruktury krytycznej, a także politykę i modernizacją systemu bezpieczeństwa Afryki Wschodnie. A jest to region w którym zamieszkuje około 415 milionów ludzi.

Źródło: Africa Center for Strategic Studies

Eksperci podkreślają, że między sąsiednimi regionami występują  „rażące różnice polityczne i gospodarcze”. Mediana dochodu na mieszkańca państw Zatoki Perskiej jest 22-krotnie wyższa niż średnia w krajach Afryki Wschodniej. Inwestorów nie zniechęca fakt, że region Afryki Wschodniej jest mocno niestabilny politycznie. Większość z 12 krajów regionu targana jest konfliktami, często o charakterze zbrojnym. Często konflikty podsycane są przez zaangażowanie zewnętrzne. Odzwierciedla ono rywalizację między państwami Zatoki Perskiej. Na przykład w Sudanie, państwa arabskie finansują  przeciwne strony konfliktu zbrojnego.

Inwestycje ZEA w Afryce Wschodniej, Źródło: Africa Center for Strategic Studies

ZEA inwestuje w porty i ziemię

Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA) przejawiają największe zaangażowanie finansowe w rozwój i zbrojenie krajów znajdujących się w Afryce Wschodniej. Szacuje się, że firmy i instytucje ZEA realizują za Morzem Czerwonym projekty o wartości około 47 miliardów dolarów. Stanowi to około 60% globalnego strumienia inwestycji z regionu Zatoki Perskiej do Afryki Wschodniej. Ta aktywność sprawiła, że Zjednoczone Emiraty Arabskie są czwartym co do wielkości inwestorem w Afryce, po Unii Europejskiej, Chinach i Stanach Zjednoczonych.

Infrastruktura portowa stanowi kluczowy element strategii pozycjonowania interesów Emiratów w Afryce Wschodniej. Rozwój portów jest ściśle powiązany z ekspansją DP World, aktywnego również Londynie. Pisaliśmy o tym tutaj.

Za pośrednictwem działalności inwestycyjnej DP World, Zjednoczone Emiraty Arabskie zapewniły sobie umowy na rozwój portów w co najmniej sześciu krajach. DP World będzie rozwijał usługi w Dżibuti, Erytrei, Rwandzie, Somalii, Somalilandzie i Tanzanii. Prowadzi się również rozmowy na uruchomienie portu w Sudanie.

Zjednoczone Emiraty Arabskie są uzależnione od importu produktów rolnych. Aż 85% artykułów rolno-spożywczych jest sprowadzane z zagranicy, głównie drogą morską. Postanowiono, że  bezpieczeństwo żywnościowe, które jest strategicznym priorytetem, będzie zapewnione przez rozwój rolnictwa w krajach afrykańskich. Zjednoczone Emiraty Arabskie stały się jednym z największych zagranicznych nabywców ziemi w Afryce. W Afryce Wschodniej, znaczne inwestycje w ziemię rolniczą zaangażowano w Sudanie. Rijad na zakupy ziemi u sąsiada zza Morza Czerwonego przeznaczył  dotąd 10,2 miliarda dolarów.

Inwestycje krajów arabskich i Turcji w Afryce Wschodniej, Źródło: Africa Center for Strategic Studies

ZEA wyróżniają się również szerokim zakresem swojego zaangażowania kapitałowego w regionie. Firmy z tego kraju są aktywne inwestycyjnie we wszystkich 12 afrykańskich krajach w regionie i we wszystkich 6 wiodących  sektorach – infrastrukturze, energetyce, górnictwie, rozwoju portów, rolnictwie i bezpieczeństwie. ZEA jest zaangażowane w każdej z wymienionych branż w Somalii, Somalilandzie, Sudanie i Tanzanii – podkreślają naukowcy z Africa Center for Strategic Studies.

Firmy z ZEA są zdecydowanie wiodącym inwestorem wśród podmiotów działających w Sudanie. ZEA sfinansowało tu inwestycje o wartości 22 miliardy dolarów w projekty niezwiązane  z bezpieczeństwem. Jest to około 90% wartości inwestycji realizowanych przez państwa Zatoki Perskiej w Sudanie.

Arabia Saudyjska realizuje projekty o wartości 15,6 miliarda dolarów. W Afryce Wschodniej  skoncentrowano się głównie na inwestycjach w sektorze energetycznym, rozwoju infrastruktury oraz modernizacji  rolnictwa. Arabia Saudyjska angażuje się w sektorze bezpieczeństwa i militarnym jedynie wspierając rządy Sudanu i Dżibuti.

Dżibuti (liczące 1,1 miliona mieszkańców) jest głównym beneficjentem zaangażowania kapitałowego Arabii Saudyjskiej w Afryce. Państwo to cechuje, że usytuowane jest strategicznie nad cieśniną Bab al-Mandab. W tym kraju ulokowano inwestycje o wartości 13 miliardów dolarów. Pozostałe państwa arabskie uruchomiły inwestycje o łącznej wartości 1 mld dolarów. Do Dżibuti napłynęło większość kapitału inwestycyjnego Arabii Saudyjskiej z państw Zatoki Perskiej. 

W efekcie około 90% środków zainwestowanych z państw Zatoki Perskiej, to kapitał Arabii Saudyjskiej. Uważa się, że jest to polityka Rijadu, który zamierza wykorzystać Dżibuti do rozwoju więzi gospodarczych w Afryce Wschodniej. Dżibuti, kraj o niewielkiej populacji  wyróżnia się również tym, że tu notuje się najwyższy poziomu inwestycji per capita w Afryce Wschodniej. 

Strategiczne położenie Dżibuti, Źródło: Djibouti International Free Trade Zone 

Największe środki skierowano na budowę rafinerii Dżibuti Damerjog International Park. Na tą inwestycję przeznaczono 12,7 miliarda dolarów. Rafineria została wybudowana przez Aiyal Petroleum and Energy Company i jest jedną z największych rafinerii w Afryce Wschodniej.

Arabia Saudyjska wspiera w Dżibuti rozwój infrastruktury krytycznej. Tutaj utworzono Saudi Logistics City. Jest centrum o powierzchni 120 tys. metrów kwadratowych. Federation of Saudi Chambers podpisała 4 czerwca 2024 r. umowę z Djibouti Ports and Free Zones Authority na utworzenie Saudyjskiego Centrum Logistycznego w strefie wolnocłowej Dżibuti. W umowie zapisano 92-letnią dzierżawą.  Arabia Saudyjska prowadzi również negocjacje w sprawie utworzenia bazy wojskowej w Dżibuti (również z 92-letnią dzierżawą).

Turcja – kurs na Tanzanię

Turcja skierowała swoje zainteresowanie w Afryce Wschodniej na większość położonych tu krajów. Ulokowano tu inwestuje w 9 z 12 krajów – ustalili naukowcy Africa Center for Strategic Studies. Zaangażowanie firm z Turcji w gospodarki krajów położonych na zachód od Morza Czerwonego zostało dostrzeżone na Półwyspie Arabskim i w Afryce. 

W Somalii aktywność gospodarcza Turcji wyróżnia się tym, że przyjęła rolę właściciela, uzyskując znaczące udziały w projektach, w które inwestuje. 

Bardzo aktywnie wykorzystuje Turcja swoje doświadczenie militarne i dobrze rozwinięty przemysł zbrojeniowy. Wyraźnie daje się zauważyć zaangażowanie firm zbrojeniowych w krajach afrykańskich. Ankara w znacznym stopniu wyróżnia się zaangażowaniem w sektor obronny. Ta aktywność Jest widoczna aż w ośmiu krajach Afryki Wschodniej – twierdzą analitycy  z Africa Center for Strategic Studies i na przykładzie Somalii wymieniają: „Obejmuje to rozmieszczenie wojsk, szkolenia, wspieranie baz wojskowych, pomoc w budowie somalijskiej marynarki wojennej oraz dostarczanie sprzętu”.

Turcja stała się liderem na rynku afrykańskim w dostawach bezzałogowych statków powietrznych (BSP). Ankara zapewnia dostawy do 5 z 12 krajów Afryki Wschodniej: Dżibuti, Etiopii, Kenii, Somalii i Sudanu. Trwają również negocjacje w sprawie utworzenia przez Turcję fabryki montażu artylerii i dronów w Ugandzie.

Inwestycje Turcji w Afryce Wschodniej, Źródło: Africa Center for Strategic Studies

Eksperci zwracają uwagę, że „Turcja zainwestowała 4,5 miliarda dolarów w projekty infrastrukturalne w Afryce Wschodniej. Połowa krajów regionu otrzymuje tureckie wsparcie finansowe lub techniczne na projekty takie jak budowa dróg i linii kolejowych. Tanzania i Etiopia były największymi partnerami w tych projektach, z których każdy pozyskał prawie 2 miliardy dolarów tureckich inwestycji infrastrukturalnych”.

Tanzania, Etiopia, Somalia i Sudan to główne gospodarki, w których rozwój zaangażowały się podmioty z Turcji. Analiza zainwestowanych kapitałów pozwala na stwierdzenia, że Turcja jest mocno skoncentrowana na Tanzanii. Turcja jest również aktywna we wspieraniu militarnym krajów Afryki Wschodniej. Ankara zaangażowała się w rozwój potencjału wojskowego w ośmiu z dziewięciu krajów, w których prowadzi projekty inwestycyjne.

Katar i Kuwejt 

Z kolei rząd Kataru mocno zaangażował się w Rwandzie. Qatar Airways przeznaczył 1,3 miliarda dolarów na budowę międzynarodowego lotniska Bugesera. Położone jest ono 40 kilometrów na południe od międzynarodowego lotniska w Kigali. Qatar Airways będzie posiadać 60% udziałów w lotnisku i prowadzi negocjacje w sprawie nabycia 49% udziałów w RwandAir. 

Poza tym, Katar posiada zdywersyfikowany portfel inwestycji w 8 z 12 krajów znajdujących się w Afryce Wschodniej. Inwestycje skoncentrowane są na rozwoju infrastruktury i rolnictwa. Inwestycje Kataru wspierają usprawnienie  gospodarki wodnej, rozwój dróg, budowę szpitali, a nawet wsparcie budownictwa komunalnego. Katar zainwestował również w projekt rolniczy i nabył areał o powierzchni 40 tys. hektarów w Kenii w delcie rzeki Tana w Tana River (hrabstwo w Kenii). Rzeka Tana jest głównym źródłem wody w regionie. Uważa się, że delta rzeki stanowi ogromną przestrzeń dla rozwoju rolnictwa.

Z kolei Kuwejt to kraj, który inwestuje w siedem krajów Afryki Wschodniej, głównie w infrastrukturę, rozwój portów i projekty rolnicze. W lipcu br. Kuwait Fund for Arab Economic Development (KFAED) podpisał dwa protokoły ustaleń (MoU) z United Kingdom’s Foreign, Commonwealth and Development Office (FCDO) w celu zapewnienia wspólnej pomocy humanitarnej ludności dotkniętej konfliktem w Sudanie i Somalii. 

KFAED ogłosiło, że obie strony wspólnie przekażą dotację humanitarną w łącznej wysokości 10 milionów dolarów – po 5 milionów dolarów od każdej ze stron – na wsparcie Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) w Sudanie. Chodzi o pomoc wie dostęp do podstawowych usług, takich jak opieka zdrowotna, wyżywienie, woda i ochrona dzieci oraz narażonych na niebezpieczeństwo grup ludności. 

Dotacja  w wysokości 5 milionów dolarów (po 2,5 miliona dolarów od każdej ze stron) zostanie przeznaczona na sfinansowanie wspólnego projektu wspierającego działania Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (ICRC) w Somalii. Jak więc widać działalność biznesowa połączona jest z aktywnością humanitarną. Należy jednak zauważyć, jakie  są priorytetowe działania strategiczne krajów arabskich i Turcji. Inwestycje w gospodarki krajów afrykańskich, ich infrastrukturę i porty morskie łączą w sobie cele gospodarcze i militarne. Z tego punktu widzenia współpraca gospodarcza w regionie Morza Czerwonego nabiera również wymiaru militarnego.