W sprawie „Spar Shipping As v Grand China Logistics Holding (Group) Co. Ltd [2018] Hu 72 XWR No 1 – Sąd Morski w Szanghaju (“Shanghai Maritime Court”) wydał precedensowe orzeczenie, w którym po raz pierwszy we współczesnej historii orzecznictwa chińskiego otwarta zastała możliwość uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu angielskiego (English High Court oraz Court of Appeal).

Sprawa dotyczyła armatora norweskiej firmy Spar Shipping AS, która wyczarterowała trzy statki w długoterminowy czarter na czas do firmy z Hong Kongu – Grand China Shipping (Hong Kong) Co. Ltd. [„GCS”]. Wykonanie obowiązku płatności „hire” przez GCS (czarterujących) zostało zabezpieczone przez wydaną gwarancję płatności, wystawioną przez spółkę dominującą („spółkę matkę”) czarterujących, firmie z siedzibą w Szanghaju [„Grand China Logistic Holding (Group) Co. Ltd”]. [„GCL”].

Czarterujący GCS naruszył obowiązek płatności hire, w rezultacie armator wystąpił z roszczeniem o zaległy hire do wystawcy gwarancji – firmy GCL, która również odmówiła płatności. Armator wszczął postępowanie przed sądem w Londynie (High Court) [2015] HWHC 718 (Comm.). Sąd pierwszej instancji zasądził należny hire od wystawcy gwarancji, który wniósł apelację od niekorzystnego dla niego wyroku [2016] EWCA Civ 928. Sąd Apelacyjny utrzymał wyrok pierwszej instancji. Firma GCL uczestniczyła aktywnie w obu postępowaniach sądowych, jednakże odmówiła uznania wyroku. W efekcie armator zmuszony został wystąpić do Sądu Morskiego w Szanghaju (sądu właściwego jurysdykcyjnie dla siedziby firmy GCL) o uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczenia angielskiego sądu apelacyjnego.

Nie ma zawartej pomiędzy UK i Chinami żadnej (ani dwustronnej ani wielostronnej) umowy o pomocy prawnej czy o uznawaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i gospodarczych. W efekcie braku takiej umowy czy stosownej konwencji, kwestia ustalenia ogólnej zasady wzajemności „principle of reciprocity” może zostać ustalona tylko w oparciu o chińskie przepisy wewnętrzne. W szczególności odnosi się to do tego Art. 289 Prawa Postępowania Cywilnego, zgodnie z którym: „Po rozpatrzeniu wniosku o uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądów państw obcych, zgodnie z umową międzynarodową, której stroną jest Chińska Republika Ludowa, lub w oparciu o zasadę wzajemności, sąd ludowy wydaje postanowienie o uznaniu zagranicznego orzeczenia lub o stwierdzenie jego wykonalności, jeżeli sąd ludowy stwierdzi, iż zagraniczne orzeczenie nie narusza podstawowych zasad prawa Chińskiej Republiki Ludowej oraz suwerenności, bezpieczeństwa i interesów publicznych Chińskiej Republiki Ludowej. Jeżeli orzeczenie (zagraniczne), narusza podstawowe zasady prawa Chińskiej Republiki Ludowej lub suwerenności, bezpieczeństwo lub interes publiczny Chińskiej Republiki Ludowej, sąd ludowy odmówi uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczeniu zagranicznemu”.

Wobec wspomnianego powyżej braku stosownej umowy międzynarodowej, kluczową kwestią jest ustalenie, jak interpretowana jest przez prawo i jurysdykcję chińską zasada wzajemności („reciprocity”). Aktualna linia orzecznictwa chińskiego i doktryny prawa dopuszcza możliwość uznania i stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia pod warunkiem, iż zasady kraju, w którym wydane zostało takie orzeczenie (zagraniczne sądy), uznały i stwierdziły wykonalność w swoim kraju chińskich orzeczeń. Zgodnie z ustalonymi jurydycznie i prawnie wymogami, wymaga to udowodnienia (wykazania dowodowego) przez występującego z wnioskiem o uznanie i stwierdzenie wykonalności, iż sądy angielskie kiedykolwiek stwierdziły uznanie i wykonalność orzeczenia sądu chińskiego. W rozpatrywanej tu sprawie Sąd Morski w Szanghaju zażądał przeprowadzenia takiego dowodu przez armatora, występującego z wnioskiem o uznanie i stwierdzenie wykonalności. Armator nie był w stanie przeprowadzić takiego dowodu. Wykazał co prawda, iż miały miejsce sytuacje, w których sądy angielskie dopuszczały orzeczenia sądów chińskich jako środek dowodowy (na okoliczność twierdzeń i ustaleń zawartych w takich w takich orzeczeniach), ale nigdy orzeczenie sądu chińskiego nie zostało w pełni uznane ani nie stwierdzono jego wykonalności w obrębie jurysdykcji angielskiej. Wobec powyższego, gdyby przyjąć dotychczasowe stanowisko prawa chińskiego w kwestii wymogów, które muszą być spełnione dla realizacji „zasady wzajemności”, należałoby oczekiwać, iż również w rozpatrywanej sprawie orzeczenie angielskiego sądu apelacyjnego nie zostanie uznane ani nie stwierdzona zostanie jego wykonalność przez sąd chiński.

Jednakże w tym przypadku, Sąd Morski wystąpił z bardzo zaskakującą tezą. Stwierdził on mianowicie, iż dotychczasowa interpretacja „zasady wzajemności” (sprawdzająca się do konieczności stwierdzenia, iż również sądy angielskie honorują in extenso orzeczenia sądów chińskich) jest interpretacją za wąską. Stwierdzono w szczególności, iż: „Nasze Prawo Postępowania Cywilnego nie ogranicza interpretacji i zastosowania zasady wzajemności tylko do sytuacji, w których istnieje konieczność wykazania, iż dotychczas sądy państwa obcego (którego wyrok ma być uznany przez sąd chiński) uznawały wyroki sądów chińskich. Sąd chiński winien również (bez oglądania się na historyczny przebieg uznań jurydycznych) dopuścić, w oparciu o zasadę wzajemności, możliwość uznania wyroku zagranicznego nawet w przypadku stwierdzenia dotychczasowego braku uznania orzeczenia chińskiego, pod warunkiem, iż sąd chiński stwierdzi, iż prawo, które było właściwe dla wydania zagranicznego orzeczenia, w pełni umożliwia i dopuszcza możliwość uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczenia chińskiego w takiej obcej jurysdykcji.”

Innymi słowy, Sąd Morski w Szanghaju, przyjął, iż wystarczającym warunkiem realizacji wymogu „wzajemności” jest wykazanie, iż prawo obce (właściwe dla miejsca wydania orzeczenia) stwarza warunki prawne i daje pełną możliwość jurydyczną uznania chińskich orzeczeń. W sytuacji wykazania wyłącznie wiarygodnej ekspektatywy uznania wyroku nie ma konieczności udowodnienia przez wnioskodawcę istnienia w przeszłości precedensów. Ewentualne wykazanie takich precedensów (z uznaniem orzeczeń sądów chińskich) może być wówczas uznane za materialne potwierdzenie wykazanej ekspektatywy jurydycznej.

Czy ta zaskakująca, prima facie, interpretacja sądu szanghajskiego jest jedynie akcydentalnym zdarzeniem jurydycznym, nie mającym większego wpływu na dotychczasowe stanowisko prawa chińskiego w rozpatrywanej tu kwestii, czy też stanowi to zapowiedź „nowego otwarcia” w podejściu sądów chińskich do kwestii uznawania zagranicznych orzeczeń sądowych? Pewne fakty wskazują, iż rzeczywiście mamy do czynienia z pewną istotną zmianą systemową. Podejście Sądu Morskiego w sprawie „Spar Shipping” [2018] zdaje się mocno korespondować z oficjalnym stanowiskiem jurydycznym (swoista państwowa wykładnia zasad, które winny być stosowane przez sądy chińskie, przyjęte w dniu 31.12.2021 w tzw. protokole dotyczącym zasad postępowania procesowego sądów krajowych w sprawach dotyczących międzynarodowych sporów gospodarczych i morskich).

W dokumencie tym odnośnie kwestii uznania i stwierdzenia wykonalności zagranicznych orzeczeń sądowych, wskazano, iż: „Kiedy sąd rozpatruje wniosek o uznanie i stwierdzenie wykonalności zagranicznego orzeczenia w sprawach gospodarczych, zasada wzajemności ma zastosowanie jeżeli mają miejsce którekolwiek z następujących okoliczności:

1) Orzeczenie sądów chińskich w sprawach gospodarczych może być uznane przez sąd zagraniczny zgodnie z porządkiem prawnym zagranicznego sądu uznającego/stwierdzającego wykonalność; lub
2) Rząd Chin i rząd innego państwa osiągną porozumienie co do wzajemnego uznania orzeczeń swoich sądów; lub
3) Rząd Chin lub rząd innego kraju, poinformuje w oficjalnej drodze dyplomatycznej, iż zobowiązuje się stosować zasadę wzajemności i nie ma żadnych dowodów na to, iż kraj, który poinformował o stosowaniu zasady, kiedykolwiek naruszył tą zasadę przez odmowę uznania orzeczenia sądu kraju, do którego notyfikacja dyplomatyczna zastała złożona.

Sądy winny ustalić, czy zasada wzajemności jest stosowana przy zindywidualizowanym podejściu do specyfiki każdej ze spraw z osobna.”

Przytoczone tezy Protokołu z 31.12.2021 potwierdzają jednocześnie, iż nadzór jurydyczny nad sposobem i stosowaniem nowych zasad w sprawie uznania i stwierdzenia wykonalności zagranicznych orzeczeń w sprawach gospodarczych sprawuje Sąd Najwyższy i to on w ostateczności będzie władny do ustalenia ostatecznej formuły jurydycznej przedmiotowych zasad.

W omawianej tu sprawie „Spar Shipping AS v Grand China Logistic Holding” Sąd chiński, właśnie w oparciu o rozszerzoną i zmodyfikowaną interpretacyjnie zasadę wzajemności z Art. 289 Kodeksu Postępowania Cywilnego, przyjął, iż w sytuacji, w której strony umowy dobrowolnie uzgodniły zapis na jurysdykcję angielską oraz w sytuacji, w której prawo i jurysdykcja angielska stwarza gwarancje systemowe zapewniające (lub przynajmniej dające pełną możliwość) uznania i stwierdzenia wykonalności chińskiego orzeczenia w sprawach gospodarczych, w takich okolicznościach należy na podstawie zasady wzajemności uznać również orzeczenie Angielskiego Sądu Apelacyjnego [2016] EWCA Civ. 982.

Omówione powyżej orzeczenie sądu chińskiego, wzmocnione „urzędową” wykładnią jurydyczną z 2021 zdaje się wskazywać na znaczącą zmianę. Jeżeli zostanie to potwierdzone w kolejnych orzeczeniach, oznaczać to będzie, iż orzeczenia sądów zagranicznych (w szczególności sądów angielskich), mogą zacząć być uznawane i wykonywane w obrębie jurysdykcji chińskiej w stosunku do podmiotów prawa chińskiego. W międzynarodowych relacjach handlowych i transportowych byłby to znaczący krok w dobrym kierunku.

Marek Czernis