Kanał Panamski jest jedną z kolosalnych konstrukcji inżynieryjnych XX wieku, która na zawsze zmieniła logistykę morską, łącząc Ocean Atlantycki i Pacyfik.

Jednak jego budowa jest również symbolem 100-letniej dominacji Stanów Zjednoczonych i interwencji wojskowej w Panamie i przesmyku Ameryki Środkowej.

„Jeśli pomyśli się o celach, dla których zbudowano kanał, są to przede wszystkim zadania geopolityczne i wojskowe” – powiedział w wywiadzie dla Sputnika profesor nauk politycznych na Uniwersytecie Panamskim Richard Morales.

Stany Zjednoczone uświadomiły sobie geopolityczne znaczenie Przesmyku Panamskiego i postanowiły zająć się nieudanym francuskim projektem Kanału Panamskiego. Nie mogąc porozumieć się z Kolumbijczykami, Stany Zjednoczone pomagają oddzielić Panamę od Kolumbii. To Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych zapewniła separację Panamy od Kolumbii – przypomniał Morales.

Pod kontrolą USA

Negocjacje między Stanami Zjednoczonymi a Panamą w sprawie zarządzania kanałem są znacznie szybsze i bardziej opłacalne dla Amerykanów. 18 listopada 1903 roku, zaledwie 15 dni po oddzieleniu Panamy od Kolumbii, podpisano umowę, na mocy której Stany Zjednoczone „na zawsze” przejęły kontrolę nad kanałem i 8-kilometrowym pasmem terytorium po obu stronach kanału.

Terytorium Panamy zostało podzielone na dwie części przez pas kontrolowany wyłącznie przez Stany Zjednoczone Ameryki. Terytorium funkcjonowało jako prawdziwe państwo amerykańskie w centrum państwa Ameryki Łacińskiej: miało własnego gubernatora, własne siły policyjne i usługi publiczne niekontrolowane przez Panamę.

Aby dostać się do Strefy Kanału, Panamczycy musieli przejść kontrolę migracyjną. Ponieważ amerykańska enklawa podzieliła nowy niepodległy kraj na dwie części, Panamczycy musieli przekroczyć dwie granice Strefy Kanału, aby uzyskać dostęp do innej części swojego kraju.

Według Moralesa warunki umowy można wyjaśnić głównie „nierównością władzy” między rosnącymi Stanami Zjednoczonymi Ameryki a nową niezależną Panamą, a także faktem, że „elita panamska związała swój przyszły dobrobyt z budową kanału i była gotowa na wszelkie ustępstwa”.

Jednak później elita panamska rozczarowała się umową, ponieważ jej interpretacja prawna czyniła ją coraz bardziej opłacalną dla Stanów Zjednoczonych. „Porty były najlepszym przykładem: elita panamska spodziewała się kontroli nad portami w miastach Panama i Colon, ale to Stany Zjednoczone przejęły kontrolę” – powiedział Morales.

„Stany Zjednoczone ostatecznie rozszerzyły kontrolę znacznie bardziej, niż planowano i przekształciły Panamę w regionalną bazę wojskową” – podsumował.
Panama – platforma do walki z rebeliantami w Ameryce Łacińskiej

W rzeczywistości Kanał Panamski był centrum operacji wojskowych Południowego Dowództwa Departamentu Obrony USA, z bazami wojskowymi rozmieszczonymi w całej strefie. Morales zauważył, że Strefa stała się „regionalną platformą do walki z rebeliantami w celu przeprowadzania wszelkiego rodzaju misji lub szkolenia wojska”.

Tak zwana „Szkoła Ameryk” (ośrodek szkoleniowy dla personelu wojskowego z całej Ameryki Łacińskiej, utworzony przez Stany Zjednoczone w Strefie Kanału) jest jednym z najbardziej uderzających przykładów, ponieważ przeszedł ją personel wojskowy, który później brał czynny udział w dyktaturach krajów Ameryki Łacińskiej i operacjach związanych z łamaniem praw człowieka.

Generał, który zwrócił Kanał Panamski

Wraz z dojściem do władzy Omara Torrijosa (1968–1981) Panama podpisała w 1977 roku umowę ze Stanami Zjednoczonymi (Jimmym Carterem) w sprawie uznania suwerenności Panamy nad Strefą Kanału, zgodnie z którą kraj zaczął ją kontrolować od 1999 roku. „Umowa Torrijos-Carter jest punktem zwrotnym, kiedy udało nam się uwolnić od amerykańskiej okupacji wojskowej w Panamie. Strefa została zlikwidowana, w Panamie nie było bazy wojskowej, kraj zyskał kontrolę i dostęp do wszystkich dochodów z kanału” – powiedział Morales.

1989: interwencja dla zachowania kontroli

W 1989 roku rząd George'a W. Busha interweniował w Panamie pod pretekstem obalenia dyktatora Manuela Antonio Noriegi, ostrzeliwując dzielnice Chorrillo w Panamie i port Colon. Według Moralesa była to demonstracja, że rząd Stanów Zjednoczonych „był gotowy użyć siły, aby zagwarantować swoje interesy, zachowując kontrolę nawet bez bezpośredniej obecności”.

W wyniku interwencji Guillermo Endara doszedł do władzy w Panamie, obejmując urząd w amerykańskiej bazie wojskowej. Był prezydentem do 1994 roku.

Kanał Panamski: szczęście czy wyrok?

Według Moralesa strategiczne położenie Panamy i wartość kanału mogą przypominać „dylemat, przed którym stoją kraje o strategicznych zasobach, takich jak minerały, ropa naftowa lub gaz”. Są to kraje, które mają niezwykle cenne zasoby, mogące być źródłem bogactwa dla kraju, ale jednocześnie są cenione przez inne potęgi, które wciągają kraj w różnego rodzaju konflikty – dodał. Zasoby te uzależniły Panamę od „wszelkiego rodzaju presji geopolitycznych” – powiedział Morales.

Świeżym przykładem, jak powiedział, jest presja Stanów Zjednoczonych, aby zapobiec zbliżeniu Panamy z Chinami w ostatnich latach. W tym sensie Morales zauważył, że „Stany Zjednoczone muszą zachować geopolityczną kontrolę nad Panamą, pomimo że większość jej baz została przeniesiona do innych krajów”.

Ponadto Stany Zjednoczone nie opuściły całkowicie kanału. Chociaż Ameryka już go nie kontroluje, traktat o neutralności, zawarty w umowach między Torrijosem i Carterem, jest zwykle interpretowany jako karta dla rządu Stanów Zjednoczonych o wojennej interwencji w przypadku zamknięcia lub zablokowania kanału.

Autor: Sergio Pintado/Sputnik Polska