Rosja omijała sankcje, stosując proste chwyty z przeładunkiem towarów na morzu lub w porcie, lub wykorzystując zmiany bandery lub armatora. A pomagają jej armatorzy wielu państw, pływający pod wygodnymi banderami. A także wiele państw, które nie włączyły się w ogóle w proces ograniczenia handlu z Rosją. Wiele państw i firm wykorzystało ten moment do robienia na wojnie biznesu.

Przeładunki ropy na morzu (STS) stały się częstą praktyką. Dominuję cztery bandery: Malta, Liberia, Panama i Wyspy Marshalla. Zbiornikowce załadowane ropą pływające pod tymi banderami wykorzystują do wykonywania operacji przeładunku warunki panujące na Morzu Alborańskim i  na Morzu Czarnym.

Do tego dochodzą wyłączania systemów identyfikacji. Tego typu aktywność zbiornikowców pływających pod banderą Kamerunu na południowym Atlantyku wzrosła z siedmiu zdarzeń w 2021 r. do 315 zdarzeń w 2022 r.

Sposoby omijania sankcji wnikliwie opisuje raport firmy Windward, wiodącej firmy analitycznej wykorzystującej Maritime AI™.  Windward od grudnia 2021 r. notowany jest na London Stock Exchange (LON:WNWD).  Zajmuje  się wykorzystaniem sztucznej inteligencji do obserwacji biznesu morskiego. Jest wielopłaszczyznową platformą do zarządzania ryzykiem w transakcjach i handlowych relacjach morskich.

Na bazie informacji uzyskanych z platformy AI eksperci Windward zidentyfikowali, jakie zastosowano  oszukańcze praktyki żeglugowe (DSP - deceptive shipping practices) i sposoby omijania sankcji wprowadzonych przez USA, UE i inne kraje.

- Zachód pozostaje stosunkowo zjednoczony, a środki takie jak [wyznaczony przez UE – MG] pułap cen ropy zadziałały i  średnia miesięczna liczba zbiornikowców, które zawinęły do portów w Rosji oraz do portów w USA/UE/Wielkiej Brytanii, spadła po inwazji [Rosji na Ukrainę – MG] o  34% - ustalili analitycy  Windward.

- W 2022 r. zaobserwowano istotne zmniejszenie zależności krajów europejskich od rosyjskiej ropy, przy czym import drogą morską do głównych miejsc docelowych znacznie spadł we wrześniu, październiku i listopadzie – stwierdzają analitycy Signal Ocean Platform.

Azja bojkotuje sankcje

- Ale kraje takie jak Indie, Chiny i Korea Południowa najwyraźniej nie zgodziły się na przestrzeganie sankcji, a dane pokazują znaczny wzrost ich zaangażowania w statki, które niedawno zawijały do portu w Rosji – stwierdza się w raporcie Windward z lutego br.

Obserwując statystyki obrotów terminali naftowych w Azji wyraźnie widać, że Chiny i Indie, a także główne kraje azjatyckie, od kwietnia do listopada systematycznie odbierały coraz większe ilości rosyjskiej ropy naftowej, co zaowocowało historycznym rekordem dostaw rosyjskiej ropy przeznaczonych do Azji w bieżącym roku – stwierdza raport Signal Ocean Platform.

W grudniu ubr.  Signal Ocean Platform zapowiadał, że „czas pokaże, czy pułap cenowy wprowadzony przez kraje G7 wpłynie na spójność dostaw rosyjskiej ropy do Azji.

W grudniu 2022 r. Reuters informował, że rosyjska ropa naftowa z Uralu jest sprzedawana z jeszcze większymi dyskontami po europejskim zakazie importu rosyjskiej ropy, a główny nabywca, Indie, kupuje baryłki po cenie znacznie niższej niż 60 USD. Rosja szuka azjatyckich nabywców za około 1 milion baryłek dziennie, podczas gdy Unia Europejska ogranicza import z Moskwy. Na efekty nie trzeba było długo czekać.

IEA ustaliła, że eksport rosyjskiej ropy wzrósł w styczniu do 8,2 baryłek dziennie przed wejściem w życie unijnego embarga i limitu cenowego G7 na produkty rafinowane. Eksport ropy naftowej wzrósł o blisko 300 kb/d m/m, pomimo dalszego spadku dostaw do UE o 450 kb/d.

Eksport produktów utrzymywały się na stałym poziomie około 3,1 mb/d. Przychody Rosji z eksportu szacuje się na 13 mld USD, nieznacznie więcej niż w grudniu, ale o 36% mniej niż rok wcześniej – czytamy w Oil Market Report z lutego br. Rosja omija zakazy dostaw, nie tylko sprzedając ropę po zaniżonych cenach do wybranych odbiorców.

Czarna flota i przeładunki w morzu

Od początku napaści na Ukrainę liczba dostaw opartych na przeładunkach między statkami (STS) utrzymuje się na stałym poziomie – ustalił Windward zaznaczając, że dzieje się to pomimo zakazu odbioru ropy naftowej od Rosji i przepisów dotyczących limitów cenowych, po jakich można kupować ropę od Rosji.

- Jest to prawdopodobnie związane z  grupą statków działających w ramach “dark fleet”, wykorzystaniu manipulacji z wyłączaniem systemów identyfikacji statków i  przy użyciu DSP – wyjaśnia Windward, który na bieżąco śledził ruch statków rosyjskich, wykorzystując AI.

Wojna znacząco wpłynęła na przepływy handlowe z Rosji. Eksperci Windward porównali  dane z zimy i lata przed i po inwazji, aby przeanalizować skutki wojny oraz wynikające z niej zakazy i sankcje. Głównym wnioskiem z tej analizy jest stwierdzenie, że „Przepływ dostaw  do USA  statkami powiązanymi z Rosją został prawie całkowicie zatrzymany”.

Stwierdzono, że morskie handel  między Rosją a Azją, który dotąd przebiegał przez Morze Śródziemne i Przylądek Dobrej Nadziei prawie całkowicie formalnie zamarł. Bowiem został zastąpiony przez statki pływające pod innymi banderami niż rosyjska.

Europa i USA – drastyczne zmiany dostaw

Analiza połączeń morskich w Europie dokonana przez Windward wskazuje na kilka interesujących zmian w transporcie morskim ropy i ładunków masowych.  Transport morski przez  cieśniny duńskie oraz szlakach Wołga-Don pozostały nienaruszone. Rosyjski handel morski przeniósł się na Morze Śródziemne. Północna część Europy wydaje się bardziej aktywna w 2022 r. Ożywienie zauważono w centralnych portach Morza Północnego.

Zbadano również dynamikę zawinięć do portów USA, Wielkiej Brytanii oraz UE uznając to za istotny miernik skuteczności Zachodu w ograniczaniu zysków z eksportu ropy naftowej, produktów i gazu.

- Przed wojną 496 statków towarowych (średnia miesięczna) zawijało do portów w USA/UE/Wielkiej Brytanii z dostawami z portów Rosji. Liczba ta spadła do 241 po inwazji na Ukrainę, co oznacza spadek o 51% - wyliczono w raporcie Windward.

Średnia miesięczna liczba statków docierających z portów rosyjskich do  USA/UE/Wielkiej Brytanii zmniejszyła się o 34% w porównaniu ze stanem przed inwazją. Największy spadek liczby jednostek nastąpił wśród zbiornikowców dostarczających ropę i produkty.

STS i omijanie sankcji

W przeciwieństwie do Zachodu, Indie, Chiny i inne kraje w Azji utrzymują bardziej przychylną lub przynajmniej bardziej niejednoznaczną politykę wobec handlu z Rosją. W rezultacie obserwacja ruchu statków między Rosją a portami Indii, Chin i Korei Południowej pokazuje znaczny wzrost aktywności statków, które zabierały ładunek w portach Rosji.

Windward wyliczył, że 182 statki towarowe (średnia miesięczna) kursowały z portów do Indii, Chin i Korei Południowej przed inwazją  Rosji. Liczba ta wzrosła do 270 po inwazji, co stanowi wzrost o 49%. Średnia miesięczna liczba zbiornikowców na tych samych trasach wzrosła o 48% w porównaniu ze stanem przed i po inwazji.

Do przerzutu towarów z Rosji do odbiorców poza UE i USA wykorzystywano również porty w Afryce Północnej. Od początku wojny nastąpił 147% wzrost zawinięć do portów zbiornikowców z Rosji. Większość z nich były to statki z ropą naftową.

Ustalenia dotyczące przepływów handlowych i zawinięć do portów pokazują, że podczas gdy Zachód był sumienny i zjednoczony w kwestii utrzymania sankcji, Wschód rozwinął biznes z Rosją – podsumowuje raport Windward, podkreślając, że na znaczną skalę stosowane były również praktyki DSP. Więcej dokładnych wyliczeń zawiera obszerny raport Windward.

Figures 1 & 2: Russia-owned/affiliated vessels in July 2021 vs. July 2022

Figures 3 & 4: Russia owned/affiliated vessels in January 2022 vs. January 2023