Kilka dni temu w lokalnych mediach i na portalach z branży morskiej pojawiła się informacja, że prezydent Świnoujścia Janusz Żmurkiewicz zastanawia się nad przeprowadzeniem referendum lokalnego. W głosowaniu mieszkańcy Świnoujścia mieliby zdecydować o tym czy chcą rozbudowy portu. Czy jednak takie referendum jest możliwe z uwagi na przepisy prawa?

Port

Cała sprawa związana jest z tematem rozbudowy portu w Świnoujściu, a dokładnie z planami budowy głębokowodnego terminalu kontenerowego w Warszowie – dzielnicy Świnoujścia. Zgodnie z procedurą przy tego typu inwestycjach prezydent Świnoujścia został poproszony przez Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej o wyrażenie swojej opinii. Prezydent ma jednak dylemat. Z jednej strony rozbudowa portu to dla miasta szansa na rozwój (nowe miejsca pracy). Z drugiej strony inwestycji sprzeciwia się część mieszkańców. W ich opinii nowy port będzie położony zbyt blisko terenów mieszkalnych, jego budowa doprowadzi do wycinki cennego przyrodniczo lasu oraz zajęcia przez infrastrukturę portową cieszącej się popularnością wśród mieszkańców plaży.

Żmurkiewicz wymyślił referendum

Według prezydenta idealnym rozwiązaniem byłoby przeprowadzenie na terenie miasta referendum lokalnego w sprawie rozbudowy portu. Dla włodarza miasta może być to rozwiązanie idealne. Gdy mieszkańcy sami podejmą decyzję nikt nie będzie miał pretensji do prezydenta miasta. Z drugiej strony władze miasta mogą sobie pozwolić na oddanie decyzji w sprawie portu mieszkańcom. Zazwyczaj jest tak, że włodarze miast są zwolennikami inwestycji, które przełożą się na zwiększenie przychodów do miejskiej kasy. W przypadku portów sprawa wygląda inaczej. Regulacje prawne sprawiają, że miasto nawet w przypadku rozbudowy portu nie ma co liczyć na pojawienie się szerokiego strumienia pieniędzy np. z tytułu podatków i opłat lokalnych.

Co z referendum

Ustawa o referendum lokalnym mówi, że głosowanie może być przeprowadzone w istotnych sprawach, dotyczących społecznych, gospodarczych lub kulturowych więzi łączących tę wspólnotę samorządową. Teoretycznie mogłaby to być podstawa prawna do przeprowadzenia referendum w Świnoujściu. Sprawa jednak nie jest taka prosta. Rozbudowa portu dotyka problematyki planistycznej w mieście. W sądach administracyjnych, które wypowiadały się na temat możliwości zastosowania referendum lokalnego w kwestiach planistycznych, utrwalił się pogląd, zgodnie z którym w tego typu sprawach nie można przeprowadzać referendum lokalnego.

W czym jest problem

Sądy na przestrzeni ostatnich lat wielokrotnie zajmowały się analizą możliwości przeprowadzania referendów lokalnych w sprawach budowy na terenie gmin elektrowni wiatrowych. Najczęściej w tego typu sprawach władze miast były zwolennikami inwestycji. Przeciwko opowiadali się mieszkańcy. Ostatecznie orzecznictwo sądów poszło w tym kierunku, że referendów lokalnych w tego typu sprawach nie można przeprowadzać. Sądy tłumaczyły to tym, że jeśli społeczność lokalna chce się wypowiedzieć co do rodzaju inwestycji jakie mogą być realizowane na terenie danej gminy czy miasta to ma możliwość do tego w procedurze uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; nie może jednak decydować w takich sprawach w referendum lokalnym. Taka wykładnia przepisów budzi kontrowersje. Na łamach portalu kilkakrotnie negatywnie wypowiadaliśmy o takim stanie rzeczy.

Świnoujście a Różan

Na mapie Polski Świnoujście a Gminę Różan (mazowieckie) dzielą setki kilometrów. W kwestiach referendalnych miasta te są jednak zdecydowanie sobie bliższe. A o co chodzi? W Gminie Różan w 2015 r. społeczność lokalna protestowała przeciwko budowie na terenie gminy składowiska odpadów promieniotwórczych. Mieszkańcy postanowili przeprowadzić w tej sprawie referendum. Zebrali wystarczającą liczbę podpisów i przekazali wniosek o referendum do rady gminy. Ta zgodziła się z ich pomysłem i podjęła uchwałę o przeprowadzeniu głosowania. Ważność takiej uchwały zakwestionował jednak wojewoda mazowiecki. Ostatecznie sprawa trafiła do sądu administracyjnego, który stwierdził, że w sprawie nie można przeprowadzić referendum lokalnego, ponieważ zgoda mieszkańców na budowę składowiska odpadów promieniotwórczych to kwestia planistyczna.

W przypadku Świnoujścia może być tak samo. Skoro prezydent i rada miasta będą za referendum to nie ma przeszkód aby podjąć uchwałę o przeprowadzeniu głosowania. Inaczej na sprawę może jednak patrzeć wojewoda zachodniopomorski. Na podstawie przysługujących mu uprawnień może przecież uchylić ewentualną uchwałę o referendum. Tak jak w Różanie sprawa może ostatecznie trafić do sądu.

Porada dla prezydenta

Priorytetem jest to aby opinia, którą ma wydać prezydent Świnoujścia była zgodna z rzeczywistą wolą mieszkańców. Władze miasta mogą oczywiście dalej forsować pomysł referendum. Niestety patrząc obiektywnie na sytuacje raczej szanse na doprowadzenie do takiego głosowania są mocno ograniczone linią orzecznictwa sądowego. Oczywiście opinie wyrażane dotychczas przez sądy nie są w Polsce źródłem prawa. Zawsze można liczyć, że jeśli sąd będzie zajmował się sprawą stwierdzi, że społeczność lokalna w sprawach planistycznych może jednak wypowiadać się w referendum lokalnym.

Władze Świnoujścia mają jednak jeszcze inną możliwość. Mogą przeprowadzić w sposób szeroko zakrojony konsultacje społeczne. Na gruncie prawa krajowego nie ma przeszkód aby takie konsultacje były przeprowadzone w sposób analogiczny do referendum (głosowanie w lokalach wyborczych, w dniu wolnym od pracy, przy obecności komisji itd.). Rzetelnie przeprowadzone konsultacje dadzą rzeczywisty obraz stanowiska mieszkańców w sprawie rozbudowy portu. Oczywistym jest, że badanie opinii publicznej w procesie konsultacji społecznych musi być przeprowadzone równolegle z kampania informacyjną. Z takiej kampanii mieszkańcy dowiedzą się wszystkiego o plusach i minusach rozbudowy portu.

referendumlokalne.pl