W pierwszym artykule tej mini serii, traktującej o gałęzi administracji morskiej zajmującej się tzw. „maritime law enforcement”, autorzy przybliżyli esencjonalnie strukturę oraz podstawy prawne funkcjonowania U.S. Coast Guard (USCG) - Morskie Organy Ścigania (cz.1). Dzisiaj, korzystając z okazji, iż rozważaniami znajdujemy się w części pacyficznej, skierujemy swoje stery bardziej na wschód. Przekraczając 1650 długości geograficznej wschodniej i utrzymując dalej kurs wschodni, na swojej drodze najprawdopodobniej napotkamy Chińską lub Japońską Straż Przybrzeżną.

Nowe regulacje prawne dotyczące Chińskiej Straży Przybrzeżnej (CCG, Zhōngguó Hǎijĭng) zostały opisane przez autorów w Wielka polityka Chin wokół malutkich wysepek a aspekt prawny - czytaj tutaj. Biorąc po uwagę zagadnienia przytoczone w powyższym artykule oraz fakt, iż 25 lutego br. przedstawiciele rządu, na spotkaniu Partii Liberalno – Demokratycznej, przedstawili oficjalną interpretację przepisów regulujących działania JCG, na mocy której strzały oddane przez jednostki JCG w kierunku zagranicznych oficjalnych statków będą zgodne z prawem, skupimy się dzisiaj na japońskim odpowiedniku CCG. Na mocy interpretacji przepisów, oficjalnie przyjętej przez partię rządzącą, Japan Coast Guard może uznać statki, które zamierzają wylądować na wyspach Senkaku, jako popełniające brutalne przestępstwa (sic!).

  CGC:

                        

JCG:

         

Rys. 1 Oznaczenia używane przez Chińską i Japońską Straż Przybrzeżną. Źródło: https://kknews.cc oraz kaiho.mlit.go.jp

Japan Coast Guard jako spadkobierczyni Agencji Bezpieczeństwa Morskiego

    Historia powstania JCG jest nierozerwalnie związana z II wojną światową, chociaż w obecnym kształcie i pod obecną nazwą jest to stosunkowo młoda agencja rządowa, która w kwietniu tego roku będzie obchodzić 21 rocznicę swojego powstania.
Działania bezpośrednio powiązane z działaniami dzisiejszej JCG, w czasach Cesarstwa Japońskiego, powierzone były Cesarskiej Japońskiej Marynarce Wojennej. Oczywiście formacja ta, wraz z kapitulacją Cesarstwa Japonii 15 sierpnia 1945 r., została rozwiązana. Od tego momentu dało się zauważyć znaczne obniżenie zdolności Japonii do utrzymania i zapewnienia porządku oraz bezpieczeństwa na akwenach przyległych. Sytuacja ta, w połączeniu z nasilającym się ruchem statków handlowych w tym rejonie, stworzyła idealne warunki do rozwinięcia się przemytu oraz aktów piractwa. Rozpoczęto więc konsultacje pomiędzy rządem Japonii, dążącym do jak najszybszego przywrócenia porządku publicznego na wodach przyległych sprzed II wojny światowej, a krajami alianckimi, które dążyły za wszelką cenę do utrzymania powojennego rozbrojenia Japonii. W marcu 1946 r. Naczelny Dowódca Połączonych Sił Zbrojnych, gen. Douglas MacArthur (ang. Supreme Commander for the Allied Powers), również dostrzegł problem związany z lukami w systemie zapewniającym bezpieczeństwo i egzekwowanie prawa na wodach okalających terytorium Japonii. W 1947 r. do Japonii przybył komandor USCG Frank M. Meals, który miał na celu zaproponowanie rozwiązań bazujących na znanych w U.S. Coast Guard. Konsekwencją tych działań było utworzenie w maju 1948 r. Agencji Bezpieczeństwa Morskiego (MSA, ang. Maritime Safety Agency), która stanowiła zewnętrzną agendę Ministerstwa Transportu. W obecnym kształcie Japońska Straż Przybrzeżna funkcjonuje od kwietnia 2000 r., będąc częścią Ministerstwa ds. Ziemi, Infrastruktury, Transportu i Turystyki.

JCG – jap. Kaijō Hoan-chō

    Japonia jako typowy kraj wyspiarski, posiada bardzo rozproszoną powierzchnię terytoriów lądowych (ok. 380 tyś. km2), co plasuje ją na 61 miejscu pod tym względem wśród krajów na świecie (sic!). Jej wody jurysdykcyjne, czyli morze terytorialne (MT) i wyłączna strefa ekonomiczna (WSE) tworzą powierzchnię ok. 4,5 miliona km2 co jest blisko dwunastokrotnością powierzchni lądowej tego kraju.

Rys. 2 Wody jurysdykcyjne Japonii. Źródło: https://www.kaiho.mlit.go.jp/e/

W celu realizacji powierzonych jej zadań, na opisanym powyżej obszarze, jakim są m.in. zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa na morzu, Japońska Straż Przybrzeżna zatrudnia obecnie blisko 14,5 tyś osób personelu. Część tego personelu pełni służbę na jednym z 473 statków JCG lub jednym z 85 statków powietrznych JCG. Struktura organizacyjna Japońskiej Straży Przybrzeżnej podzielił kraj na 11 regionów z siedzibą Komendy Głównej w Tokio. Ma to na celu ułatwienie działania straży przybrzeżnej na tak rozproszonym obszarze. Każdy region ma regionalną kwaterę główną straży przybrzeżnej, w ramach której znajdują się różne biura straży przybrzeżnej, stacje lotnicze straży przybrzeżnej, stacje straży przybrzeżnej i obserwatoria hydrograficzne. Dodatkowo w strukturach JCG działa Akademia Straży Przybrzeżnej w Kure oraz Szkoła Straży Przybrzeżnej w Maizuru.

Rys. 3 Statek patrolowy JCG klasy Shikishima, PLH 33 Reimei. Źródło: https://www.kaiho.mlit.go.jp/e/

Podstawy prawne funkcjonowania Japan Coast Guard

    Przechodząc do przedstawienia podstawowych aktów prawnych, regulujących działalność JCG, należy wspomnieć o bardzo ważnym dla zrozumienia kultury prawnej Japonii fakcie. System prawny tego państwa jest praktycznie w całości zbudowany na recepcji obcych rozwiązań prawnych na grunt japoński. Systemy zapożyczone, to systemy zarówno kontynentalnej Europy, czyli system prawa oparty na stanowionych, przez uprawnionego prawodawcę, aktach prawnych, system prawa zwyczajowego common law, rodem z krajów anglosaskich oraz system prawa chińskiego, przesyconego filozofią konfucjańska, której podstawową cechą jest prawo naturalnego porządku, w którym przynależność klasowa stanowi istotę całego systemu. To hierarchiczne postrzeganie natury struktury społecznej, zakorzenione jest bardzo głęboko w sercach Japończyków zaraz obok poczucia przynależności do społeczeństwa oraz współodpowiedzialności za interes ogółu. Głównymi aktami prawnymi regulującymi zasady funkcjonowania Japońskiej Straży Przybrzeżnej są:

    1. Ustawa o Japońskiej Straży Przybrzeżnej z dnia 27 kwietnia 1948 r. z późn. zm.
    2. Ustawa o morzu terytorialnym i strefie przyległej z dnia 2 maja 1977 r. z późn. zm.
    3. Ustawa o wyłącznej strefie ekonomicznej i szelfie kontynentalnym z dnia 14 czerwca 1996 r. z późn. zm.
    4. Prawo o zapobieganiu zderzeniom na morzu z 1977 r. z późn. zm.
    5. Prawo bezpieczeństwa ruchu morskiego z 1972 r. z późn. zm.
    6. Ustawa o ochronie i kontroli żywych zasobów morskich z dnia 6 czerwca 2007 r. z późn. zm.
    7. Ustawa o karaniu aktów piractwa i środkach przeciwko aktom piractwa z dnia 24 czerwca 2009 r., z poźn. zm.
    8. Prawo dotyczące działalności hydrograficznej z 1950 r. z poźn. zm.

Zadania i obowiązki JCG

Główne zadania Japońskiej Straży Przybrzeżnej zostały ujęte w art. 2 Ustawy o Japońskiej Straży Przybrzeżnej. Są nimi zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony morza poprzez egzekwowanie na morzu przepisów ustawowych i wykonawczych, wykonywanie zadań związanych z ratownictwem morskim, zapobieganiem zanieczyszczaniu morza, utrzymaniem porządku w nawigacji statków na morzu, zapobieganiu i zwalczaniu przestępstw na morzu, dochodzeniach i aresztowaniach przestępców na morzu, regulacji ruchu statków na morzu oraz hydrografii i pomocy nawigacyjnych. W celu należytego wykonania powierzonych ustawowo zadań, art. 5 przytoczonej powyżej ustawy, zobowiązuje funkcjonariuszy JCG do wykonywania czynności obejmujących m.in.

    a) egzekwowanie przepisów ustawowych i wykonawczych na morzu;
    b) ratowanie życia ludzkiego, ładunku i statków w wypadkach morskich i klęskach żywiołowych oraz w innych przypadkach wymagających pomocy;
    c) prowadzenie dochodzeń w sprawie wypadków morskich (poza tymi, które na mocy oddzielnych przepisów zostały przekazane do rozpoznania przez Japoński Trybunał Wypadków Morskich);
    d) usuwanie przeszkód w ruchu statków;
    e) nadzór niezbędny do zapewnienia bezpieczeństwa na morzu pasażerom lub osobom zaangażowanym w morski transport ładunków;
    f) egzekwowanie przepisów portowych;
    g) zapobieganie zanieczyszczeniom morza;
    h) utrzymanie porządku w nawigacji statków na morzu;
    i) zapobieganie, zwalczanie i prowadzenie dochodzeń dotyczących przestępstw na morzu oraz dokonywanie zatrzymania i aresztowania sprawców tychże przestępstw;
    j) współpracę i wzajemną pomoc z Narodową Agencją Policji;
    k) budowę, konserwację i eksploatację latarni morskich i innych pomocy nawigacyjnych.

Jak widać spectrum zadań JCG, podobnie jak miało to miejsce w przypadku USCG, jest bardzo szerokie i łączy zarówno sprawy z zakresu typowo administracyjnego jak i również zadania bezpośrednio związane z zadaniami zarezerwowanymi dla organów ścigania.

    W celu zapewnienia prawidłowego wykonania zadań, funkcjonariusze Japońskiej Straży Przybrzeżnej mają bardzo szeroki wachlarz uprawnień wynikających bezpośrednio
z Ustawy o Japońskiej Straży Przybrzeżnej, jak również z Ustawy o wykonywaniu obowiązków policyjnych z dnia 12 lipca 1948 r. (ang. The Police Duties Execution Law Law No. 136, July 12, 1948 with later amended). Otóż na mocy Ustawy o Japońskiej Straży Przybrzeżnej funkcjonariusze JCG uprawnieni są m.in. do:

- zatrzymania statku lub wstrzymania wyjścia statku z portu wraz z przeprowadzeniem inspekcji;
- zmiany trasy statku lub nakazaniu przemieszczenia się statku w określone miejsce;
- nakazania kapitanowi statku lub osobie kierującej statkiem w imieniu kapitana okazania wszystkich niezbędnych dokumentów mających wpływ na bezpieczne uprawianie żeglugi, jak również dokonania sprawdzenia tożsamości wszystkich osób przebywających na pokładzie statku w trakcie kontroli;

    a) dokonania kontroli ewentualnego ładunku;
    b) nakazania członkowi załogi, pasażerowi lub innej osobie przebywającej na pokładzie statku zejścia z pokładu lub ograniczenie albo zakaz wejścia na pokład statku;
    c) nakazania wyładowania ładunku, a także ograniczenia lub zakazu załadunku statku.

    Art. 19 ustawy o Japońskiej Straży Przybrzeżnej uprawnia funkcjonariuszy JCG do noszenia, w trakcie wykonywania swoich obowiązków, broni palnej. Zasady użycia broni palnej, na podstawie delegacji zawartej w art. 20 ust. 1 ustawy, określa Ustawa o wykonywaniu obowiązków policyjnych, a dokładniej art. 7 tego aktu normatywnego. Na mocy regulacji zawartej w tym przepisie w sytuacjach, gdy istnieją uzasadnione podstawy, aby uznać to za konieczne do zatrzymania przestępcy lub zapobieżenia ucieczce przestępcy, do samoobrony lub ochrony innych osób albo do stłumienia oporu przed wypełnieniem obowiązków służbowych, funkcjonariusz JCG może używać broni w granicach uznanych za uzasadnione w danej sytuacji.

    Dodatkowe regulacje sankcjonujące użycie broni palnej przez funkcjonariuszy Japońskiej Straży Przybrzeżnej zawarte zostały w art. 20 ust. 2 Ustawy o Japońskiej Straży Przybrzeżnej. Na podstawie zawartych w tym przepisie regulacji JCG może użyć broni palnej m.in. w przypadku, gdy istnieją uzasadnione podstawy, by sądzić, że nie ma innych środków do zatrzymania statku w sytuacjach, w których wielokrotnie wydawany jest rozkaz członkowi załogi, aby zatrzymać statek, a członek załogi ignoruje te polecenia, a ponadto sprzeciwia się wykonywaniu obowiązków funkcjonariuszy straży przybrzeżnej lub usiłuje uciec. Okoliczności tego zdarzenia muszą dodatkowo wyczerpywać znamiona sytuacji, w której nie można rozwiać podejrzenia, że żegluga tego statku jest prowadzona w celu przygotowania koniecznego do popełnienia brutalnego i niebezpiecznego przestępstwa, za które grozi kara śmierci, dożywocia lub pozbawienia wolności powiązanego z wykonywaniem ciężkich prac lub bez tychże prac przez okres minimum trzech lat lub dłużej na terytoriach Japonii. Regulacja ta ma niewątpliwie dodatkowy wydźwięk, jeżeli weźmiemy pod uwagę obecną sytuację wokół m.in. wysp Senkaku i przedstawioną na początku tego artykułu interpretację rządu japońskiego, dotyczącą użycia broni palnej przez funkcjonariuszy JCG.

Japan Coast Guard, a areszt statku

     Z kolei kwestie dotyczące aresztu statku na wodach jurysdykcyjnie podlegających Japonii są uregulowane podobnie jak w USA. Japonia nie jest sygnatariuszem Międzynarodowej Konwencji w sprawie zajęcia (aresztu) statków morskich podpisanej w Brukseli 10 maja 1952 r. To przepisy krajowe dotyczące aresztu statku na terenie Japonii regulują tą instytucję prawną, a na mocy zadań określonych w przepisach Ustawy o Japońskiej Straży Przybrzeżnej, a w szczególności tych polegających na egzekwowaniu na morzu przepisów ustawowych i wykonawczych, JCG ma w tym zagadnieniu również aktywny udział. Szczególnie widoczne jest to w sytuacji, gdy pomimo wydanej przez sąd decyzji o areszcie statku, dłużnik próbuje opuścić wody jurysdykcyjne Japonii. Wtedy to właśnie rolę organów egzekwujących należyte wykonanie przepisów ustawy przejmuje Japońska Straż Przybrzeżna.

W Japonii istnieją głównie dwa rodzaje aresztowań statków. Jednym z nich jest aresztowanie przez zastaw lub hipotekę. Drugi to tymczasowe aresztowanie. Aresztowanie przez zastaw lub hipotekę ma miejsce w sytuacji, gdy statek może zostać aresztowany w celu wykonania zastawu morskiego na zatrzymanym statku lub wyegzekwowania hipoteki na aresztowanym statku. Osoba zatrzymująca może zatrzymać statek bez wnoszenia żadnych zabezpieczeń. Chcąc uwolnić zatrzymany statek, armatorzy są zwykle proszeni o wniesienie zabezpieczenia.

Tymczasowe aresztowanie następuje w momencie, kiedy wierzyciel armatorów może aresztować statek należący do armatorów, aby uzyskać zabezpieczenie swojego roszczenia (niezależnie od tego, czy roszczenie to dotyczy transportu morskiego, czy nie). Aby uzyskać tymczasowe aresztowanie, osoba zatrzymująca musi przedstawić zabezpieczenie. Wnioskując o zwolnienie aresztowanego statek, armatorzy są zazwyczaj proszeni o wniesienie zabezpieczenia, które jest zwykle równe kwocie roszczenia aresztowanego. W przypadku tymczasowego aresztowania, wnioskodawca może zatrzymać statek w związku z jakimkolwiek roszczeniem pieniężnym przeciwko armatorowi. Natomiast osoba dokonująca aresztowania przez zastaw lub hipotekę, musi legitymować się zastawem morski lub hipoteką na zatrzymanym statku.

Sądy japońskie w sprawach dotyczących aresztu statku, działają bardzo sprawnie i nie jest wyjątkiem, w którym czas liczony od chwili, gdy pełnomocnik strony żądającej aresztowania otrzymuje od swojego mocodawcy instrukcje dotyczące aresztu statku, do momentu uzyskania postanowienia sądu o areszcie zamyka się w mniej niż 24 godziny. Na ten okres składa się skompletowanie wszelkich wymaganych pełnomocnictw i dokumentów, przedstawienie ich w sądzie i wydanie postanowienia sądowego o dokonaniu aresztu statku.

Podsumowanie

    Przyglądając się powyższym przepisom dotyczącym funkcjonowania JCG nasuwa się refleksja, iż Japońska Straż Przybrzeżna ze względu na uwarunkowania geograficzne i geopolityczne, na których operuje oraz bardzo szeroki zakres zadań pełni bardzo ważną rolę jako gwarant bezpieczeństwa morskiego, narodu tak silnie związanego z morzem. Na szczęście dla tej formacji ustawodawca japoński wyposażył ją również w bardzo mocne narzędzia, służące sprawnemu egzekwowaniu obowiązujących na wodach przyległych przepisów.

    Należy mieć też na uwadze fakt, iż w swojej codziennej służbie funkcjonariusze JCG przepisy określające funkcjonowanie, zadania oraz uprawnienia, będą stosować w głównej mierze do statków bandery obcej. Skąd taki wniosek, otóż z zasygnalizowanego wcześniej w tym artykule zjawiska dotyczącego mentalności Japończyków. Najistotniejszą jej cechą jest zasadnicza niechęć społeczeństwa japońskiego do rozstrzygania sporów na drodze sądowej, która zapewne wynika też z uwarunkowań historycznych. W początkowym etapie swojego rozwoju system sądownictwa w Japonii był całkowicie podporządkowany administracji państwowej, z tego też względu zawód sędziego w Japonii nie cieszy się ani szacunkiem, ani prestiżem. Zdecydowanie bardziej poważana jest klasa urzędnicza, która w Japonii od zawsze miała wysoką pozycję społeczną. Ma to oczywiście odzwierciedlenie w zupełnie odmiennym, od znanego w naszym kręgu kulturowym, postrzeganiu administracji i jej roli w państwie. Załatwianie spraw administracyjnych polega w Japonii w drodze negocjacji i swoistej dla tego kraju instytucji nieformalnych zaleceń organów administracji publicznej. Ten sposób postępowania administracyjnego jest dla naszego kręgu kulturowego zupełną abstrakcją, bowiem w naszym rozumieniu postępowanie administracyjne to swego rodzaju konfrontacja między tym silnym, czyli organem administracyjnym i tym z góry skazanym w wielu sytuacjach na porażkę, czyli przeciętnym obywatelem.

    Doskonałą alegorią symbolizującą różnicę pomiędzy prawem zachodu, a prawem japońskim, stanowiącym przecież efekt zapożyczeń rozwiązań prawnych zachodniego kręgu kulturowego, jest rzeźba Temidy stojąca w budynku Sądu Najwyższego Japonii. Otóż rzeźba ta, w odróżnieniu od swojego wzorca występującego w starożytnym Rzymie, ma oczy odsłonięte. Jest to niewątpliwie najtrafniejsze nawiązanie do relacji pozornego podobieństwa, a tak naprawdę bardzo istotnej odmienności w obu systemach prawnych.

Radca prawny Mateusz Romowicz
mgr Przemysław Niewiński-prawnik, konsultant Kancelarii