Komisja Europejska i Wysoki Przedstawiciel przyjęli dziś wspólny komunikat w sprawie wzmocnionej strategii UE w zakresie bezpieczeństwa morskiego, aby zapewnić pokojowe wykorzystanie mórz i ochronę przestrzeni morskiej przed nowymi zagrożeniami. Przyjęli również zaktualizowany plan działania, za pomocą którego strategia będzie wdrażana.

Bezpieczeństwo morskie ma zasadnicze znaczenie dla Unii Europejskiej i jej państw członkowskich. Państwa członkowskie UE razem tworzą największą wyłączną strefę ekonomiczną na świecie. Gospodarka UE w dużym stopniu zależy od bezpiecznych i chronionych oceanów. Ponad 80% światowego handlu odbywa się drogą morską, a około dwóch trzecich światowych zasobów ropy naftowej i gazu wydobywane jest z dna morskiego lub przewożone drogą morską. Aż 99% globalnych przepływów danych odbywa się za pośrednictwem kabli podmorskich. Światowe baseny morskie muszą być bezpieczne, aby uwolnić cały potencjał oceanów i zrównoważonej niebieskiej gospodarki. UE zamierza wzmocnić szeroki zakres narzędzi, jakimi dysponuje, aby promować bezpieczeństwo morskie, zarówno cywilne, jak i wojskowe.

Kontekst zagadnienia

Strategia UE w zakresie bezpieczeństwa morskiego i związany z nią plan działania obowiązują od 2014 roku Ostatnia aktualizacja planu działania miała miejsce w 2018 roku. Proponowana aktualizacja jest następstwem konkluzji Rady w sprawie bezpieczeństwa morskiego z czerwca 2021 roku, w których wezwano Komisję i Wysokiego Przedstawiciela do oceny potrzeby takiej aktualizacji.
Od 2014 roku. strategia ta wraz z planem działania stanowią kompleksowe ramy umożliwiające reagowanie na zagrożenia bezpieczeństwa na morzu i przeciwdziałanie im. Przyczyniły się one do ściślejszej współpracy między władzami cywilnymi i wojskowymi, zwłaszcza poprzez wymianę informacji. Strategia EUMSS pomogła wypromować oparte na zasadach zarządzanie na morzu i rozwinąć współpracę międzynarodową w przestrzeni morskiej. Zwiększyła autonomię i zdolność UE do reagowania na zagrożenia i wyzwania dla bezpieczeństwa morskiego. UE stała się dzięki temu uznanym graczem w dziedzinie bezpieczeństwa morskiego przez prowadzenie własnych operacji morskich, poprawę orientacji w przestrzeni morskiej i współpracę z różnymi partnerami zewnętrznymi.

Przystosowanie do nowych wyzwań

Od czasu przyjęcia w 2014 roku strategii UE w zakresie bezpieczeństwa morskiego zagrożenia i wyzwania w tym zakresie wzrosły, co wymaga podjęcia nowych i bardziej intensywnych działań. Od lat wspólnota zmaga się z nasilonymi, nielegalnymi aktywnościami na morzu. Do najbardziej palących kwestii należą przemyt migrantów (w tym również handel ludźmi), piractwo i inne formy zbrojnych napaści na morzu, transport i handel narkotykami oraz bronią, a także terroryzm. Należy równocześnie stawić czoła nowym i zmieniającym się zagrożeniom, takim jak rosnąca konkurencja geopolityczna, zmiana klimatu i degradacja środowiska morskiego czy różnej formy ataki hybrydowe. Do tych ostatnich należą także cyberataki, jak choćby uderzenia na systemy zarządzające infrastrukturą portową, bądź dane handlowe.

- Nie tylko przestrzeń powietrzna, przestrzeń kosmiczna i cyberprzestrzeń, lecz także morza coraz częściej stanowi strategiczny obszar sporny. W czasach rosnących napięć geopolitycznych UE musi nauczyć się mówić językiem siły również na morzu. Za pomocą tej zaktualizowanej strategii w pełni wykorzystujemy nasze narzędzia, aby razem z naszymi partnerami realizować nasze interesy i wspierać respektowanie prawa morskiego. Wywiązujemy się z naszego zobowiązania do wzmocnienia roli UE jako podmiotu zapewniającego bezpieczeństwo morskie na świecie, zgodnie z wezwaniem zawartym w Strategicznym Kompasie. - podkreślił wysoki przedstawiciel i wiceprzewodniczący Josep Borrell.

Pomimo prób przeciwdziałania problemy przed którymi stoi UE i społeczność międzynarodowa, pozostają od lat te same, a niektóre nawet ulegają zintensyfikowaniu. Wymaga to poszukiwania nowych rozwiązań, jeśli poprzednie nie zdawały rezultatu, w tym zwiększenia roli i wiarygodności Unii na arenie międzynarodowej. Ostatnie wydarzenia geopolityczne, takie jak agresja wojskowa Rosji wobec Ukrainy, wyraźnie pokazują, że UE musi zwiększyć swoje bezpieczeństwo i zdolność działania nie tylko na własnym terytorium i swoich wodach, lecz także w swoim sąsiedztwie i poza nim.

Zaktualizowana europejska strategia w zakresie bezpieczeństwa morskiego (EUMSS)

EUMSS stanowi ramy, w których UE może podejmować działania służące ochronie jej interesów na morzu oraz ochronie jej obywateli, wartości i gospodarki. Promuje dążenie do pokoju i bezpieczeństwa, a także poszanowanie międzynarodowych przepisów i zasad, przy jednoczesnym zapewnieniu zrównoważonego wykorzystywania oceanów i ochrony różnorodności biologicznej. Strategia ta będzie wdrażana przez UE i jej państwa członkowskie zgodnie z ich odpowiednimi kompetencjami.

Ten dość ogólny opis zawiera w sobie bardzo ostrożne i maksymalnie bezpieczne podejście do problemów wspólnoty i jej stanowiska wobec problemów o skali światowej. Należy wciąż pamiętać, że pomimo istnienia instytucji i przepisów unijnych, a także tzw. Eurokorpusów (oddziałów państw UE przeznaczonych do szybkiego reagowania, tak jak zespoły NATO) Unia pozostaje stowarzyszeniem państw, które mają różną politykę i częstokroć nie zgadzają się między sobą, przez co trudno mówić o czymś takim jak „stanowisko UE”. Dobitnie pokazał to konflikt na Ukrainie, gdzie decyzje o pomocy broniącej się stronie oraz nakładaniu sankcji na Rosję częstokroć było decyzją pojedynczych członków, a podjęcie działań ogólnowspólnotowych spotykało się z oporem państw nie chcących rezygnować z własnej polityki. Stąd wyraźnie widać prym czy aktywność w działaniach nie ze strony UE jako takiej, ale poszczególnych państw, jak choćby USA (lider), Wielka Brytania czy Polska.

- Powinniśmy być świadomi strategicznego znaczenia naszych oceanów. Wymiar morski ma kluczowe znaczenie dla strategicznej autonomii UE, ponieważ dobrobyt Unii Europejskiej i jej państw członkowskich zależy od bezpiecznych i chronionych oceanów. Dzięki zaktualizowanej strategii w zakresie bezpieczeństwa morskiego nasi obywatele będą lepiej chronieni, a nasza działalność w ramach niebieskiej gospodarki i nasze interesy na morzu – lepiej promowane. Będziemy przeciwdziałać skutkom zmiany klimatu i degradacji środowiska dla bezpieczeństwa morskiego, wzmocnimy narzędzia nadzoru morskiego, ulepszymy naszą ochronę przed zagrożeniami cybernetycznymi i hybrydowymi oraz wzmocnimy ochronę krytycznej infrastruktury morskiej – zaznaczył komisarz Virginijus Sinkevičius.

Jak dotąd we wspólnym komunikacie i związanym z nim planem działania określono szereg zintegrowanych działań, które mają służyć interesom UE. W związku z tym wspólnota zintensyfikuje swoje działania w ramach sześciu celów strategicznych. Są to:

- Intensyfikacja działań na morzu, czyli Działania obejmują organizację ćwiczeń morskich (marynarka wojenna, straż wybrzeża, służby ratownicze) na poziomie UE, rozwój działań i kompetencji morskiej służby ochrony granic w europejskich domenach, wyznaczenie nowych obszarów morskich będących przedmiotem zainteresowania w celu realizacji koncepcji skoordynowanej obecności na morzu (narzędzie służące poprawie koordynacji istniejących zasobów morskich i powietrznych państw członkowskich na określonych obszarach morskich);
- Współpraca z partnerami,  obejmująca pogłębienie współpracy między UE a NATO (z racji współdzielenia kompetencji i krzyżowania się zadań) oraz zacieśnienie współpracy ze wszystkimi odpowiednimi partnerami międzynarodowymi, aby przestrzegać przepisów miedzynarodowego prawa morskiego, a także postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza;
-  Budowa wiodącej roli w zakresie orientacji w przestrzeni morskiej, która obejmujeą wzmocnienie nadzoru przybrzeżnych i morskich statków patrolowych oraz wzmocnienie wspólnego mechanizmu wymiany informacji (CISE). Ma to zapewnić bezpieczną wymianę informacji między uczestniczącymi organami krajowymi i unijnymi;
- Zarządzanie ryzykiem i zagrożeniami, zawierające w sobie rozwinięcie pierwszego podpunktu. Obejmuje tu prowadzenie regularnych ćwiczeń morskich z udziałem podmiotów cywilnych i wojskowych, monitorowanie krytycznej infrastruktury morskiej i statków oraz ich ochronę przed zagrożeniami fizycznymi i cybernetycznymi (również statków pasażerskich), a także zwalczanie min i innych obiektów niebezpiecznych na morzu;
- Zwiększanie zdolności, czyli rozwinięcie zakresu obronności morskiej, obejmując opracowanie wspólnych wymogów w zakresie technologii obronnych, w tym intensyfikację prac nad takimi projektami jak kontrowersyjna idea europejskiej korwety patrolowej, która miałaby stać się wiodącym projektem zapewniającym wyposażenie flot państw UE w nowoczesne okręty. To wiązałoby się także z poprawą zdolności zwalczania okrętów podwodnych;
- Kształcenie i szkolenie podnoszące wiedzę i kwalifikacje w zakresie bezpieczeństwa hybrydowego i cyberbezpieczeństwa, zwłaszcza wśród ludności cywilnej. Do tego dochodziłyby programy szkoleniowe otwarte dla partnerów spoza UE.

Nie wszystko od razu

Należy pamiętać, że procedowanie strategii i wdrożenie jej nie jest czymś, co w UE zostałoby wprowadzone od razu, w czym kryje się wielokrotnie podnoszony problem odnośnie procedowania konkretnych działań. Wedle zapowiedzi „Komisja i Wysoki Przedstawiciel przedstawią sprawozdanie z postępu prac w ciągu trzech lat od zatwierdzenia zaktualizowanej strategii przez Radę Unii Europejskiej”. To oznacza, że nim wspomniane wcześniej cele weszłyby w życie, mogą stać się nieaktualne, a dochodzi do tego stanowisko innych państw wspólnoty. Wystarczy nawet jeden głos sprzeciwu, albo domaganie się korekt i zmian, aby storpedować plany rozwoju, wydłużając jego procedowanie. Jednocześnie poprawki mogą okazać się konieczne z racji na różną sytuację członków, jak choćby inna percepcja spowodowana brakiem dostępu do morza. Należy liczy się z tym, że z jednej strony nie da się od razu zatwierdzić pewnych decyzji, a zarazem potrzeba chwili nie może przykrywać stworzenia długofalowej, liczonej na lata (w tym i dekady) strategii działania skierowanej na przyszłość UE w zakresie polityki i gospodarki morskiej.