Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o żegludze śródlądowej oraz ustawy o czasie pracy na statkach żeglugi śródlądowej został opracowany w związku z koniecznością transpozycji do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/2397 z dnia 12 grudnia 2017 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych w żegludze śródlądowej oraz uchylającej dyrektywy Rady 91/672/EWG i 96/50/WE (dalej: „dyrektywa 2017/2397”).

Na chwilę obecną polskie przepisy w tym zakresie zawarte w ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej oraz aktach wykonawczych do niej nie są w pełni dostosowane do niej pod względem treści. Wynika to między innymi z faktu, że na gruncie wcześniejszych regulacji (dyrektywy 96/50/WE z dnia 23 lipca 1996 r. w sprawie harmonizacji warunków uzyskiwania krajowych patentów kapitanów łodzi do celów przewozu towarów i pasażerów śródlądowymi wodnymi drogami we Wspólnocie jedynym dokumentem kwalifikacyjnym cieszącym się bezpośrednim uznaniem na obszarze całej UE, był patent kapitana żeglugi śródlądowej. W przypadku pozostałych dokumentów kwalifikacyjnych nie funkcjonowała jednolita praktyka ich uznawania. Nowelizacja ma przyczynić się do dostosowania polskiego porządku prawnego do prawa unijnego w tym zakresie. Wśród zmian zasługujących na szczególną uwagę warto wymienić:

Rozszerzenie katalogi kompetencji dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej (Art. 1 ust. 6)
Zgodnie z projektowanym brzmieniem przepisów dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej mają uzyskać dodatkowe kompetencje w zakresie zatwierdzania i kontroli symulatorów, na których mają odbywać się egzaminy.

Nowelizacja przepisów dotyczących Polskiej Bazy Danych Statków (Art. 1 ust. 7)
Kolejnym rozwiązaniem wprowadzonym na drodze nowelizacji ustawy o żegludze śródlądowej ma być zmiana przepisów o Polskiej Bazie Danych Statków w sposób umożliwiający uwzględnienie informacji dotyczących dokumentów kwalifikacyjnych, żeglarskich książeczek pracy i dzienników pokładowych wydanych, mających przedłużoną ważność, zawieszonych lub cofniętych, zgłoszonych jako skradzione, zaginione lub zniszczone, wygasłych oraz poświęconych zasadom postępowania z tymi danymi, w tym w szczególności celu ich przetwarzania i okresu przechowywania.

Ujednolicenie terminologii w związku z aktualnym systemem oświaty (Art. 1 ust. 9)
Zmiana ta ma charakter techniczny mający na celu ujednolicenie terminologii zgodnie z aktualnym systemem oświaty poprzez zastąpienie nieaktualnego pojęcia  „szkoły średniej” terminem „szkoła ponadpodstawowa.

Uchylenie upoważnienia ustawowego w zakresie rozporządzenia w sprawie dziennika pokładowego (Art. 1 ust. 10)
Wskutek wprowadzonych zmian minister właściwy do spraw żeglugi śródlądowej traci ustawowe upoważnienie do wydania rozporządzenia w sprawie określenia wzoru i sposobu prowadzenia dziennika pokładowego na statkach żeglugi śródlądowej. Rozwiązanie to jest częściowo uzasadnione kompleksowym uregulowaniem kwestii dziennika pokładowego, a z drugiej strony bezpośrednim stosowaniem rozporządzenia wykonawczego Komisji określającym wzór oraz sposób prowadzenia takiego dokumentu.

Ujednolicenie dokumentów kwalifikacyjnych (Art. 1 ust. 12)
Jednym z głównych zmian wprowadzonych na drodze nowelizacji ustawy o żegludze jest ujednolicenie dokumentów kwalifikacyjnych w służbie pokładowej dla statków objętych zakresem dyrektywy.
Na gruncie dotychczasowych przepisów krajowych istniała możliwość uzyskania następujących kwalifikacji:

- młodszy marynarz żeglugi śródlądowej;
- marynarz żeglugi śródlądowej;
- starszy marynarz żeglugi śródlądowej;
-  bosman żeglugi śródlądowej
- sternik żeglugi śródlądowej
- szyper żeglugi śródlądowej
- kapitan żeglugi śródlądowej

Tymczasem dyrektywa 2017/2397 przewidziała możliwość uzyskania następujących kwalifikacji:
- praktykant żeglugi śródlądowej
- młodszy marynarz żeglugi śródlądowej
- marynarz żeglugi śródlądowej
- starszy marynarz żeglugi śródlądowej
- sternik żeglugi śródlądowej
- kapitan żeglugi śródlądowej

Oprócz tego w myśl przepisów tego aktu prawa unijnego możliwe jest otrzymanie kwalifikacji eksperta w dziedzinie żeglugi pasażerskiej oraz eksperta w dziedzinie skroplonego gazu morskiego.

Zmiana wymagań uzyskania kwalifikacji (Art. 1 ust. 12)
W ramach nowelizacji ustawy o żegludze śródlądowej wprowadzono pewne zmiany pod względem warunków uzyskania niektórych kwalifikacji zawodowych. Na przykład w przypadku starszego marynarza dotychczasowe przepisy krajowe przewidywały konieczność odbycia 270 dni praktyki pływania i zdania odpowiedniego egzaminu. Dyrektywa 2017/2397 przewiduje z kolei obowiązek 540 dni praktyki pływania. W związku konieczne stało się dostosowanie ustawy o żegludze śródlądowej do prawodawstwa unijnego.

Ważność dokumentu (Art. 1 ust. 14)
W myśl przepisów dyrektywy 2017/2397 jednym z warunków uzyskania dokumentów kwalifikacyjnych. a zarazem czynnikiem determinującym okres ważności takich dokumentów jest odpowiedni stan zdrowia. Na gruncie polskiego porządku prawnego kwestia ta była uregulowana w sposób odmienny. Na osobie ubiegającej się o wydanie dokumentu kwalifikacyjnego spoczywał obowiązek posiadania ważnego świadectwa zdrowia, jednakże samo świadectwo nie miało wpływu na ważności dokumentu kwalifikacyjnego.

Ocena stanu zdrowia (Art. 1 Ust. 14)
Świadectwo zdrowia jest wydawane w postaci papierowej przez lekarza posiadającego prawo wykonywania zawodu oraz uprawnienia do przeprowadzenia badań profilaktycznych z art. 229 k.p.  po dokonaniu oceny stanu zdrowia na podstawie skierowania wydanego przez armatora statku albo na wniosek osoby, która ubiega się o takie świadectwo zdrowia. Warto podkreślić, że w projektowanych przepisach wskazano wprost, że taka ocena zdrowia nie jest badaniem lekarskim w rozumieniu wspomnianego wcześniej art. 229 k.p. Rozwiązanie to zostało uwzględnione na prośbę Ministerstwa Zdrowia. Intencją prawodawcy było wskazanie, że oba systemy badań będą funkcjonować równolegle wobec siebie. Dzięki takiemu uregulowania armatorzy zachowa możliwość kierowania pracowników np. na badania okresowe równolegle z badaniami określonymi w omawianej nowelizacji.

Badanie trzeźwości (Art. 1 Ust. 14)
Interesującym rozwiązaniem prawnym przewidzianym w ramach nowelizacji jest zobowiązanie przewodniczącego komisji egzaminacyjnej w przypadku podejrzenia przebywania kandydata w stanie nietrzeźwości, w stanie po spożyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu do wezwania uprawnionego organu powołanego do ochrony porządku publicznego do przeprowadzenia badania osoby przystępującej do egzaminu w celu wykrycia obecności takiej substancji w organizmie. W czasie prac legislacyjnych toczyły się dyskusje nad propozycją przeformułowania tych zapisów na wzór regulacji dotyczących badania trzeźwości pracownika przez pracodawcę. Pojawiły się jednak wówczas słuszne argumenty przemawiające za pozostawieniem brzmienia tych przepisów w pierwotnie przedstawionej formie. Po pierwsze zwrócono uwagę na odmienny charakter stosunku prawnego łączącego przewodniczącego komisji egzaminacyjnej z kandydatem. Ponadto podkreślono różnicę w konsekwencjach wykrycia wskazanych substancji w organizmie osoby badanej. O ile w przypadku kandydata pozytywny wynik doprowadziłby wyłącznie do niedopuszczenia go do udziału w egzaminie, tak w sytuacji uzyskania analogicznego wyniku przez pracownika mogłoby to zakończyć się dla niego koniecznością poniesienia pewnych kar finansowych, rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, a w skrajnych przypadkach, w których ze względu na zajmowane przez niego stanowisko jego stan stwarzałby poważne zagrożenie dla dóbr chronionych prawnie takich jak zdrowie czy też życie ludzkie, odpowiedzialność karnoprawną. Zwrócono również uwagę na inną istotną różnicę pomiędzy omawianymi rozwiązaniami. W projektowanych przepisach znowelizowanej ustawy o żegludze śródlądowej wezwanie odpowiednich służb przez przewodniczącego komisji jest obligatoryjnie. Tymczasem zgodnie z obecnym brzmieniem k.p. pracodawca ma możliwość samodzielnego przeprowadzenia badań trzeźwości pracownika za pomocą  własnych urządzeń.

Cofnięcie lub zawieszenie uprawnień (Art. 1 ust. 14)
Na gruncie dotychczasowych przepisów ustawy o żegludze śródlądowej dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej mieli możliwość w drodze decyzji administracyjnej okresowego zawieszenia lub cofnięcia uprawnień osobom, które przestały spełniać wymogi do ich posiadania lub ze względu na bezpieczeństwo żeglugi i porządek publicznych. Tymczasem w treści dyrektywy 2017/2397 przewidziano dla państw członkowskich obowiązek cofnięcia dokumentu kwalifikacyjnego w przypadku niespełnienia przez osobę posiadają kwalifikację warunków niezbędnych do uzyskania takiego dokumentu. W związku z tym zaszła konieczność rozszerzenia polskiej regulacji w tym zakresie.

Zatwierdzenie programu szkoleń (Art. 1 ust. 14)
W myśl przepisów dyrektywy 2017/2397 dopuszczalna jest możliwość uznawania programu szkoleń, w przypadku ukończenia których możliwe jest uzyskanie preferencyjnych warunków otrzymania dokumentów kwalifikacyjnych. Dotychczasowe przepisy prawa krajowego w tym zakresie umożliwiały uzyskanie takich preferencyjnych warunków dzięki dyplomom szkół ponadpodstawowych i uczelni prowadzących kształcenie w zawodach żeglugi śródlądowej bez konieczności tego, aby ich programy szkoleń zostały zatwierdzone. Mając jednak na względzie regulacje związane z unijnymi świadectwami kwalifikacji niezbędne stało się określenie kwestii takiego zatwierdzenia. W projekcie nowej ustawy minister właściwy do spraw żeglugi śródlądowej został wyznaczony jako organ właściwy w sprawach dotyczących zatwierdzenia programów szkoleń. Czynność ta ma być w zamyśle projektodawców dokonywana w trybie wnioskowym po wypełnieniu wymagań wskazanych w dyrektywie 2017/2397).

Aktualizacja obowiązku posiadania żeglarskiej książeczki pracy (Art. 1 ust. 16)
Warto również wspomnieć o  zmianach w zakresie obowiązku posiadania żeglarskiej książeczki pracy. Na gruncie dotychczasowych przepisów prawnych przewidziany był jeden rodzaj takiego dokumentu przeznaczony dla członka załogi. Tymczasem w myśl znowelizowanych przepisów mają zostać wprowadzone dwa rodzaje takich książeczek zgodnie z treścią dyrektywy 2017/2397:
1. żeglarska książeczka pracy – dla osób posiadających wyłącznie kwalifikacje kapitana żeglugi śródlądowej
2. dokument będący połączeniem unijnych świadectw kwalifikacji i żeglarskiej książeczki pracy – dla wszystkich pozostałych członków załogi
Warto wspomnieć ponadto o przewidzianej zmianie ustawy o czasie pracy na morzu. która ma na celu dostosowanie jej przepisów do znowelizowanego brzmienia ustawy o żegludze śródlądowej

Zaktualizowanie opłat za czynności dokonywane przez dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej (Art. 1 ust. 21)
W ramach nowelizacji przewidziano aktualizację oraz uzupełnienie załącznika do ustawy o żegludze dotyczące wysokości opłat za czynności dokonywane przez dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej. W zamyśle projektodawców środki uzyskane w wyniku wprowadzenia tych zmian mają pokryć koszty działania m.in. komisji egzaminacyjnych.

Izabella Woźnicka

Adwokat, wspólniczka w WP Law Kancelaria Prawna Woźniccy & Partners sp.j. (www.wplaw.pl). Posiada wieloletnie doświadczenie w zakresie obsługi podmiotów gospodarczych, doradza stowarzyszeniom oraz fundacjom. Przygotowuje procedury optymalnego funkcjonowania przedsiębiorstw. Szczególną uwagę zwraca na zagadnienia ryzyk oraz odpowiedzialności w zakresie ich funkcjonowania. Miłośniczka „zielonych transformacji" i ESG. Od lat wspiera podmioty działające na rzecz ochrony środowiska. Ekspertka programu Climate Leadership. Aktywnie działa na rzecz ochrony praw człowieka oraz środowiska. Panelistka, wykładowca i autorka publikacji w tematyce równoważenia praw. Wyróżniona przez magazyn Forbes Women w gronie 25 najlepszych prawniczek w biznesie.

WP Law Kancelaria Prawna Woźniccy & Partners sp.j.
Prawo ochrony środowiska i sprawy środowiskowe
wplaw.pl