W pierwszej części opracowania omówione zostały skutki prawne tego typu wadliwych  oświadczeń woli, które złożone zostały przed zawarciem umowy frachtowej i które de facto skłoniły strony do jej zawarcia, ale jednocześnie, które to oświadczenia woli nigdy nie stały się elementem składowym warunków umownych.

W niniejszej części zajmiemy się wadliwymi oświadczeniami woli, które zostały inkorporowane i stały się integralną częścią warunków danej umowy frachtowej.

W precedensie „The Ardennes” z 1951 r. oświadczenie woli dotyczące ustalonej trasy przewozu danego ładunku złożone przed datą formalnego zawarcia umowy, uznane zostało za wiążące i stanowiące integralną część postanowień umowy przewozu, uchylające domniemanie warunków przewozu ujętych w treści konosamentu. Co do zasady – ustalenie czy dane oświadczenie woli zostało inkorporowane do warunków danej umowy uzależnione jest od woli i intencji stron umowy, biorąc w szczególności pod uwagę, czy przedmiotowe oświadczenie stanowić może element istotny umowy oraz czy strona składająca takie oświadczenie „possessed of special expertise or was in a particularly good position to ascertain or verify the matters stated”. Precedensy „Behn v. Burness” z 1863 r. oraz „Showa Oil Tanker Co. Ltd of Japan v. Maravan SA of Caracas” („The Larisa”) z 1983 r., wskazały również, iż fakt literalnego powielenia („express reproduction”) w dokumencie kontraktowym, określonych warunków/złożonych oświadczeń woli – może skutkować uznaniem, iż tak przywołane (powielone) warunki stanowią integralną część danej umowy.

Jeżeli rozważane tu oświadczenia woli, zostają jako postanowienia umowy, włączone i stanowią część składową umowy – adresat takiego oświadczenia może wystąpić albo z roszczeniem odszkodowawczym z tytułu wadliwości oświadczenia („claim based on misrepresentation”) lub też z roszczeniem z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy (a raczej tego warunku umownego, który stanowił wadliwe oświadczenie woli inkorporowane do postanowień umownych1 ).

W tym miejscu, warto jest zaznaczyć, iż taki wyrazisty pogląd wyrażony w precedensie „Pennsylvania Shipping Co v. Compagnie Nationale Navigation” z 1936 r., jakoby wadliwe oświadczenie woli po jego skutecznym kontraktowym inkorporowaniu do postanowień (warunków) danej umowy skutkuje  tym, iż strona poszkodowana traci możliwość roszczeń cywilno-prawnych z tytułu wadliwego oświadczenia woli ("remedies for misrepresentation") w zamian jedynie za możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy ("remedies for breach of contract"), nie wydaje się uzasadniony. Rozważany precedens „Pennsylvania Shipping” pominął szereg wcześniejszych orzeczeń, a w szczególności precedens z 1919 roku „Compagnie Francaise des Chemins de Fer Paris Orleans v. Leeston Shipping Co. Ltd”, który jak się wydaje reprezentuje bardziej właściwe jurydycznie stanowisko o kumulatywnej możliwości wystąpienia  z roszczeniem odszkodowawczym opartym na „wadzie oświadczenia woli” i „naruszeniu umowy”. O tym, iż inkorporowanie wadliwego oświadczenia woli do umowy nie wyklucza możliwości rozwiązania umowy z tytułu „misrepresentation” –świadczą,  między innymi, przepisy  "Misrepresentation Act" z 1967 r. (s. 1(a)).

Główne praktyczne konsekwencje związane z możliwością powołania się na takie oświadczenia woli (tj. oświadczenia woli, które uznane zostały za części składowe warunków danej umowy) – w odróżnieniu od wcześniej rozważanych oświadczeń woli, które nie stanowiąc integralnej części umowy, przyczyniły się do jej powstania (tj. skłoniły adresata takiego oświadczenia woli do zawarcia umowy) są następujące:

1.    Jeżeli dane oświadczenie woli zostało inkorporowane (jako warunek umowy) do danej umowy przewozu – wówczas strona umowy, która poniosła szkodę jest uprawniona do uznania umowy za rozwiązaną ("as discharged")2  w zależności od charakteru prawnego takiego warunku umownego oraz „magnitude of the breach”. Przypomnijmy – różni się to od przypadków niezawinionego wadliwego oświadczenia woli („non-fraudulent misrepresentation”) gdzie prawo do uznania umowy za rozwiązaną uzależnione jest od decyzji sądu lub arbitrażu czy też istnienia (lub nieistnienia) różnych okoliczności uniemożliwiających prawnie (lub nie) rozwiązanie umowy.

2.    Strona poszkodowana jest zawsze uprawniona do dochodzenia roszczeń z tytułu szkody poniesionej na skutek naruszenia warunków umownych. Prawo do takiego roszczenia odszkodowawczego nie jest uzależnione od konieczności wykazania, iż dane oświadczenie woli złożone zostało, podstępnie („tort of deceit”) czy też ma znamiona wadliwego oświadczenia woli złożonego z rażącym niedbalstwem, czy wreszcie osoba składająca takie oświadczenie woli jest w stanie powołać się na przesłanki przewidziane w s. 2(1) "Misrepresentation Act" z 1967 r.

3.    Przy ustalaniu zakresu roszczenia odszkodowawczego z tytułu naruszenia umowy ("breach of contract") należy kierować się podstawową zasadą określoną autorytatywnym precedensem „Robinson v. Herman” z 1848 r.: „to protect the claimant expection interest by putting the claimant into as good a financial position as if the contract had been performed”. Przypomnijmy, iż w odróżnieniu od rozważanej tu sytuacji (a więc “roszczenia kontraktowego”) roszczenie odszkodowawcze z tytułu wadliwego oświadczenia woli mającego charakter winy umyślnej lub niedbalstwa (tzw. „fraudulent or negligent misrepresentation”) winno, zgodnie z precedensami „Doyle v. Olby (Ironmongers) Ltd.” z 1969 r. czy “Smith New Court Ltd. v. Scrimgeour Vickers (Asset. Management) Ltd. z 1997 r.: “Protect the claimant’s reliance interest by putting the claimant into as good a financial position as if no representation had been made”.

4.    Również w kwestii ustalenia kryteriów adekwatności związku przyczynowego pomiędzy faktem niewykonania lub nienależytego wykonania umowy a wynikłą z tego tytułu szkodą – jak wykazuje linia orzecznictwa reprezentowana przez precedensy: „Haddley v. Baxendale” z 1854 r. czy „Koufos v. Czarnikow Ltd.” („The Heron II”) z 1969 r. - istnieją łagodniejsze wymogi ustalenia takiego związku przyczynowego niż w przypadku roszczenia odszkodowawczego tytułu „tortious misrepresentation” i to niezależnie od tego czy jest to roszczenie oparte na ogólnych zasadach "common law" czy przepisach s. 2(1) rozważanego już tu Aktu z 1967 roku (ze zmianami).

Jednocześnie, jak zostało to potwierdzone w precedensach „Doyle v. Olby (Ironmongers) Ltd.” z 1969 r.; „Smith New Court Ltd. v. Scrimgeour Vickers” (Asset Management) Ltd. z 1997 r. czy “Royscot Trust Ltd. v. Rogerson“ z 1991 r. – odszkodowanie z tytułu zawinionego wadliwego oświadczenia woli („fraudulent misrepresentation”), zarówno zgodnie z "common law" jak i prawem stanowionym (Ustawa o wadliwych oświadczeniach woli z 1969 roku) – obejmuje tylko straty bezpośrednio poniesione (tzw. „direct loss”) w związku z danym oświadczeniem. W tym kontekście niezwykle istotnym są jurydycznie ustalone w precedensie – „Overseas Tankship (UK) Ltd. v. Morts Dock & Engineering Co. Ltd” („The Wagon Mound”) z 1961 r. – kryteria bezpośredniego, adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy czynami niedozwolonymi (tj. „deliktowym oświadczeniem woli”) a wynikłą z tego tytułu szkodą, która jest możliwa do odzyskania w ramach roszczenia cywilno-prawnego.

Wreszcie, wspomnieć należy o różnicy w zakresie przyjętego, zgodnie z prawem, liczenia terminu początkowego okresu przedawnienia roszczeń. Sześcioletni okres przedawnienia liczony jest – w przypadku roszczenia z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy od daty rzeczonego niewykonania lub nienależytego wykonania. W przypadku roszczenia o naprawienie szkody z tytułu zawinionego wadliwego oświadczenia woli („tortious misrepresentation”) datą początkową, od której liczy się okres przedawnienia jest data powstania szkody z tego tytułu. Pamiętać, przy tej okazji należy, iż w przypadku roszczeń z tytułu niewykonania umowy, nie mają zastosowania przepisy ustawy dotyczącej tzw. „wad ukrytych” („Latent Damage Act" z 1986 r. ze zm.), modyfikującej, przedstawione powyżej, ogólne zasady liczenia okresu przedawnienia.

1. Zobacz również orzeczenia dotyczące związanej z tą kwestią – oświadczeń woli konstytuujących umowy uzupełniające ("collateral contracts") – „Shanklin Pier Ltd. v. Detel products Ltd.” [1951] 2 K.B. 584; „Heilbut, Symons & Co. v. Buckleton” [1913] A.C. 30 „Hassan v. Runciman & Co. [1904] 10 Com. Cas. 19 “Pennsylvania Shipping Co. v. Compagnie National de Navigation” (1936);
2.W tym miejscu należy pamiętać, iż w świetle prawa angielskiego „The right to treat the contract as discharged for repudiatory breach differs from the right to rescind for misrepresentation or duress. The former operates prospectively, whereas rescission involves avoidance of the contract ab initio”.  

Marek Czernis
Partner Zarządzający
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie

Andrzej Czernis
Prawnik
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
Oddział w Londynie