Problemy bezpieczeństwa na morzu i w przestrzeni kosmicznej są w wielu przypadkach podobne - wynika z konferencji „Maritime and Space Safety”, która pod koniec września miała miejsce na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego. Konferencja odbywała się pod patronatem Polskiej Agencji Kosmicznej, a została zorganizowana przez Komitet Nauk Kosmicznych Odział Gdański PAN oraz Bałtycki Klaster Morski i Kosmiczny. 

Naukowcy, przedstawiciele biznesu i administracji poruszyli w trakcie obrad wiele aktualnych zagadnień związanych z bezpieczeństwem w transporcie morskim i portach, aksjologicznych podstaw bezpieczeństwa, czy odpowiedzialności właściciela i operatora za szkody wyrządzone przez obiekt kosmiczny lub morski. 

Morze i kosmos na Uniwersytecie i w PPNT

Sprawy zrównoważonego rozwoju i bezpieczeństwa w różnych jego aspektach są przedmiotem badań naukowych prowadzonych we współpracy partnerami międzynarodowymi w interdyscyplinarnych projektach międzynarodowych realizowanych przez pracowników naukowych Uniwersytetu Gdańskiego podkreślali prof. Piotr Stepnowski, rektor Uniwersytetu Gdańskiego oraz prof. Marcin Michał Wiszowaty, prodziekan ds. współpracy z zagranicą Wydziału Prawa i Administracji. 

W centrum uwagi Polskiej Agencji Kosmicznej znajdują się projekty i badania związane z eksploracją kosmosu, w tym zagadnienia bezpieczeństwa, a środowisko gdańskie odgrywa w tych działaniach istotną rolę – mówił w sesji plenarnej  prof. Grzegorz Wrochna, prezes Polskiej Agencji Kosmicznej. W tym miejscu należy dodać, że Polska Agencja Kosmiczna ma swoją siedzibę w Pomorskim Parku Naukowo-Technicznym PSSE, a w „warsztatowni” PPNT stoi prawie gotowa do startu rakieta, skonstruowana przez studentów Politechniki Gdańskiej.  

Bezpieczeństwo w projektach

Znakomitym wprowadzeniem do konferencji była prezentacja projektu GALATEA (Grow and Accelerate your smart projects in new value chains of the European Blue Economy), w którym wsparcie uzyskują małe i średnie firmy, które umieją zapewnić wykorzystanie w przemysłach morskich różnych technologii, w tym ICT, AI oraz kosmicznych. „Z przedstawionych w pierwszym etapie projektów wynika, że małe i średnie firmy z Unii Europejskiej posiadają potencjał w rozwiązywaniu zagadnień związanych z rozwojem inteligentnych portów i stoczni, produkcji „smart ships” oraz szeroko pojmowanego bezpieczeństwa morskiego, które nie może obyć się bez wykorzystania technologii sateliternych” – mówiła Emma Guillemot,  EU project manager,  Chargée de mission Europe Pôle Mer Méditerranée, która podkreśliła że wiele z tych projektów zawiera rozwiązania sprzyjające bezpieczeństwu statków, portów lub ochronie środowiska. 

Nawiązaniem do tego wystąpienia była informacja o działalności Bałtyckiego Klastra Morskiego i Kosmicznego jako HUBu projektów międzynarodowych. Obecnie Klaster uczestniczy aktywnie w dwóch projektach finansowanych Komisję Europejską z programu HORYZONT 2020 (GALATEA oraz SpaceUp Academy), w jednym projekcie finansowanym z programów norweskich (ZEVInnovation HUB) oraz kilku projektach w regionie Morza Bałtyckiego. Praktycznie wszystkie realizowane przez Klaster projekty związane są ze zrównoważonym rozwojem niebieskiej gospodarki. 

Konferencja odbywała się tradycyjnie w trzech panelach. W pierwszym swoje aktywności i wyniki badań przedstawiali młodzi naukowcy (“Young Stars”). W drugim (Experts Session), przedstawiciele biznesu i administracji prezentowali rozwiązania praktyczne związane z zastosowanie technologii morskich i kosmicznych, a w trzecim panelu (Research Session), naukowcy informowali o prowadzonych badaniach i ich wynikach związanych z szeroko rozumianym bezpieczeństwem w przestrzeni oceanu światowego i kosmosu. 

Panel Młodych

W panelu “Young Stars” interesujące było wystąpienie Agnieszki Elwertowskiej (Wyższa Szkoła Bankowa), która przedstawiła misje analogowe w których uczestniczyła jako inżynier pokładowy lub lider załogi statku kosmicznego. Misje takie odbywają się w specjalnie przygotowanych miejscach. Jedna z ostatnich miała miejsce na Islandii. Agnieszka wzięła udział w księżycowej misji EIRENE w Habitacie LUNARES.  

Kamil Muzyka (Instytut Nauk Prawnych PAN) przedstawił istotne zagadnienie, jakim jest ochrona patentowa w operacjach ISRU i OSAM w przypadku modernizacji statków kosmicznych. Natomiast problem zapewnienia bezpieczeństwo eksploatacji statków o napędzie jądrowym w obszarze morskim i kosmicznym omówił Piotr Betkowski (Uniwersytet w Białymstoku). Niezwykle  aktualne zagadnienie poruszył Łukasz Grzyb (Akademia Marynarki Wojennej). Zbadał on jak można zapewnić bezpieczeństwo morskich farm wiatrowych w oparciu o wykorzystanie bezzałogowych statków powietrznych (BSP). Wykonał on ciekawą analizę porównawczą różnych BSP i wskazał na te, które z powodzeniem mogą być wykorzystane w monitoringu bezpieczeństwa. Ten referat Kapitału Konferencji wyróżniła jako ciekawe osiągnięcie badawcze, dziś szczególnie przydatne w Polsce stawiającej na rozwój morskiej energetyki wiatrowej. 

Bezpieczeństwo w praktyce

Świetnym wprowadzeniem do sesji ekspertów była analiza, którą przeprowadziła Justyna Bartnicka (Dyrekcja Generalna ds. Mobilności i Transportu Komisji Europejskiej). Była to próba odpowiedzi na pytanie bardzo aktualne:  Czy Covid-19 wpływa na marynarzy kwestionujących bezpieczeństwo na morzu? Odpowiedź dotyczy ponad 1600 tys. oficerów i marynarzy marynarki handlowej i statków rybackich, pracowników technicznych z jednostek specjalistycznych i platform. Miesięcznie ponad 250 tys. osób przemieszcza się między portami i zmienia statek.  Wymiana załóg jest wciąż zagadnieniem nie w pełni rozwiązanym. 

Na inne zagadnienie bezpieczeństwa zwrócił uwagę Marek Narewski z Działu Opracowywania Przepisów Polskiego Rejestru Statków. Żyjemy w czasach dynamicznego rozwoju techniki, automatyzacji i robotyzacji oraz eliminacji człowieka z wielu procesów, również procesów decyzyjnych.  Aktualne jest więc pytanie o minimalizację ryzyka we wdrażaniu nowych technologii na podstawie klasyfikacji. Marek Narewski zagadnienie to rozpatrzył z perspektywy społecznej, zwracając uwagę na zależności między człowiekiem i maszyną w czasie eksploatacji statku. Niezwykle ważna jest tu analiza ryzyka powstałego w wyniku wprowadzania do konstrukcji i napędów statków nowych paliw i rozwiązań. Wśród wielu znanych przykładów oceny ryzyka Marek Narewski zwrócił uwagę, że w zastosowaniach morskich stosowane są: PHA, FMEA, HAZID, HAZOP, FSA i RBI. 

Bezpieczne porty

Wzorcowe rozwiązania zapewnienia bezpieczeństwa dużego nowoczesnego portu morskiego w Porcie Hamburg przedstawił Maciej Brzozowski, Przedstawiciel Port Hamburg Marketing w Polsce. Położony w ujściu Elby rozległy port posiada kompleksowy system zapewniający bezpieczeństwo ludzi, statków, pojazdów lądowych, ładunków i terminali. A trzeba zaznaczyć, że jest to port mocno zautomatyzowany, w którym do sterowania ruchem zastosowano na szeroką skalę systemy AI ora ICT.  

Port Gdynia również może pochwalić się wieloma rozwiązaniami zapewniających bezpieczeństwo ruchu statków, terminali, a także bezpieczeństwo ludzi i towarów. To w Gdyni zainstalowano pierwszy w Europie system precyzyjnego wprowadzania i cumowania statku. W porcie działa również sprawny system antydronowy.  Zagadnienie bezpieczeństwa w gdyński porcie szeroko omówił Michał Świeczkowski z  Wydziału Bezpieczeństwa i Monitoringu Portu Morskiego Gdynia. Dało się zauważyć, że w ostatnich kilku latach Zarząd Morskiego Portu Gdynia i działające tu terminale zrobiły znaczne postępy w zapewnieniu bezpieczeństwa.

Ważnym uzupełnieniem wystąpień praktyków była prezentacja działania symulatorów szkoleniowych VR poprawiające bezpieczeństwo operacji portowych.  Maciej Kniter z Flint Systems pokazał jak wykorzystując wirtualną rzeczywistość można dobrze przygotować operatorów suwnic portowych i urządzeń przeładunków do działania w warunkach rzeczywistych. Systemy te stosowane są już w szkoleniu operatorów dla polskich portów prowadzonych przez Centrum Nowych Kompetencji. Takie rozwiązanie sprawia, że błąd szkolonego nie powoduje uszkodzeń sprzętu, przemieszczanego ładunku i nie grozi wypadkiem operatora lub instruktora. 

Bezpieczeństwo eksploracji

W sesji naukowców prof. Małgorzata Polkowska (Akademia Sztuki Wojennej) omówiła wyzwania związane z bezpieczeństwem i ochroną przestrzeni kosmicznej, a  prof. Maciej Nyka (Uniwersytet Gdański) przedstawił prawne ujęcie zrównoważonego rozwoju  przestrzeni kosmicznej, w tym zagadnienie bezpieczeństwa eksploracji i wykorzystania zasobów kosmosu. Zasady odpowiedzialności właściciela i operatora za szkody wyrządzone przez obiekt kosmiczny zarejestrowany w Polskim Rejestrze Obiektów Wyprowadzanych w Kosmos przedstawił dr Paweł Szewczyk (Uniwersytet Opolski). 

Wykorzystanie obserwacji satelitarnych dla bezpieczeństwa Bałtyku na przykładzie Systemu SatBałtyk omówiła prof. Mirosława Ostrowska. Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk od wielu lat prowadzi monitoring  i upowszechnia wiedzę na temat zagrożeń Bałtyku. O wolności mórz i przestrzeni kosmicznej mówił dr Paweł Chyc (Wyższa Szkoła Biznesu i Administracji w Gdyni), a dr Barbara Stępień (Uniwersytet Jagielloński) omówiła aspekty prawne użytkowania statków autonomicznych na morzu. 

Psychologia i prawo o bezpieczeństwie w kosmosie i na morzu

Poczucie bezpieczeństwa w kosmosie przedstawiła  dr Joanna Jurga (Uniwersytet Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej), projektantka-innowatorka specjalizująca się w projektowaniu związanym z poczuciem bezpieczeństwa w przestrzeni, analogowa astronautka, dwukrotna komandor symulacji misji kosmicznych w Habitacie Lunares. Znakomitym podsumowaniem tego panelu było wystąpienie przedstawicielek University of Oslo. Prof.  Alla Pozdnakova i dr Magdalena Konopacka analizowały zastosowanie technologii kosmicznych w zrównoważonej niebieskiej gospodarce. Ciekawe było spojrzenie na to zagadnienie w ujęciu norweskim i polskim. Wydaje się, że podejście norweskie jest wciąż nastawione na dynamiczne wdrażanie innowacji, natomiast Polska wciąż boryka się ograniczeniami finansowymi. Odzwierciedleniem tego jest pozycja Polski w europejskim rankingu, gdzie Norwegia należy do czołowych innowatorów, a Polska wciąż jest w grupie pościgowej. 

Morze i kosmos we wspólnych badaniach

To kolejna konferencja naukowców i przedstawicieli biznesu i administracji zorganizowana przez Komitet Nauk Kosmicznych Odział Gdański PAN oraz Bałtycki Klaster Morski i Kosmiczny. W czasie spotkania po raz kolejny zaznaczyła się duża zbieżność badań związanych z morzem i kosmosem w ujęciu interdyscyplinarnym. Zrównoważony rozwój, ograniczanie zanieczyszczeń oceanów i eliminacja śmieci z kosmosu, bezpieczeństwo autonomicznych statków i bezpieczeństwo ludzi w portach i na statkach to wspólne obszary badań naukowców i rozwiązań podejmowanych przez biznes i administrację. 

Coraz większa aktywność  człowieka w kosmosie sprawia, że wiele rozwiązań prawnych i wyników badań społecznych, medycznych i psychologicznych z przestrzeni morskiej wykorzystujemy w analizie działań w kosmosie. Tą konkluzję podsumował prowadzący konferencję prof. prof. Edmund Wittbrodt, przewodniczący Komitetu Nauk Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk, Akademia Nauk Oddział w Gdańsku. Sprawny przebieg konferencji, która miała charakter hybrydowy zapewnili jej bezpośredni organizatorzy: prof. Adam Wiśniewski i dr Paweł Kwiatkowski z Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego z Wydziału Prawa i Administracji UG.