NIK o funkcjonowaniu centrów pierwszej sprzedaży ryb

Funkcjonowanie skontrolowanych centrów pierwszej sprzedaży ryb pozytywnie wpłynęło na rozwój portów i przystani morskich, w których te centra były zlokalizowane. Pozyskanie środków europejskich przyniosło korzyści w postaci nowo wybudowanych bądź wyremontowanych centrów. Dzięki nowej infrastrukturze do wyładunku i przechowywania ryb poprawiła się jakość produktów m.in. poprzez skrócenie czasu wyładunku i transport ryb w warunkach chłodniczych oraz wdrożenie systemu identyfikowalności produktów rybnych. Zaczęły powstawać też organizacje producenckie, reprezentujące interesy ekonomiczne rybaków.

Chociaż centra były w pełni przygotowane do świadczenia usług niezbędnych do skutecznego wprowadzania ryb do pierwszej sprzedaży zapewniając możliwość odbioru i przechowywania ryb w odpowiednich warunkach, to jednak obowiązujące zasady pierwszej sprzedaży nie sprzyjały koncentracji podaży i wzmocnienia rynkowej pozycji organizacji producentów. Dowolność wyboru przez producenta miejsca sprzedaży i nabywcy uniemożliwiała centrom realizację ich podstawowego ustawowego zadania – aukcyjnej lub sesyjnej sprzedaży produktów rybołówstwa.

Niedostateczny udział centrów w rynku rybnym sprawiał, że ich wpływ na poprawę konkurencyjności i zrównoważenia sektora rybackiego był niewielki. W ocenie NIK przyczyną niewielkiej skuteczności centrów, a przez to nieznacznego wpływu na poprawę konkurencyjności sektora rybackiego, były przede wszystkim:

• dowolność wyboru przez producenta miejsca sprzedaży i nabywcy: dzięki temu producenci ryb mogą sprzedawać ryby w dowolnie wybranym miejscu, bez żadnych ograniczeń, jednakże NIK zwraca uwagę, że z tego powodu większość producentów sprzedawała ryby poza centrami (w tym również bezpośrednio odbiorcom w Danii i w Szwecji), z wyjątkiem pierwszej sprzedaży gatunków ryb, których zasoby wymagają wzmożonej ochrony lub wzmożonego nadzoru (tj. dorsz i łosoś);

• dowolność lokalizacji centrów, skutkująca zbyt dużą liczbą centrów w jednym porcie (np. w porcie Kołobrzeg działało pięć centrów zarządzanych przez konkurujące ze sobą organizacje producentów).

Niewielki – w stosunku do potencjału – udział centrów w sprzedaży ryb był również konsekwencją podejścia kontrolowanych organizacji producentów, które nie egzekwowały od swoich członków (bądź w ogóle nie ustanowiły) obowiązku sprzedaży całego połowu poprzez własne centra.

Nieokreślenie w Programie Operacyjnym RYBY 2007-2013 wskaźników osiągnięcia celów uniemożliwiło jednakże dokonanie pełnej oceny skuteczności i efektywności centrów. Zastosowanie wskaźników w postaci np. liczby miejsc wyładunku czy zakupionych instalacji przeładunkowych, spowodowało, że poza kontrolą znalazła się weryfikacja celów określonych w umowach, którymi były np. poprawa bezpieczeństwa, warunków postoju i obsługi statków rybackich, poprawa warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w miejscach wyładunku, czy też eksploatowanie ekosystemów wodnych w sposób przyjazny środowisku.

NIK zwraca też uwagę, że brak obowiązku weryfikacji stanu realizacji projektu na etapie składania wniosku o dofinansowanie, a także obowiązku przedłożenia analizy ekonomicznej opłacalności inwestycji i analizy faktycznych potrzeb rynku, spowodował sfinansowanie z funduszy Programu Operacyjnego RYBY przedsięwzięć powstałych w całości lub w znacznej części przed złożeniem wniosku.

Kontrola wykazała również, że:

• jedno z dziesięciu kontrolowanych centrów pierwszej sprzedaży ryb nie spełniało wymogów określonych w ustawie o organizacji rynku rybnego – nie był to obiekt budowlany wyposażony w niezbędną infrastrukturę, tylko blaszany kontener,

• pięć centrów (prowadzonych przez jedną organizację) prowadziło pierwszą sprzedaż gatunków ryb, których zasoby wymagają wzmożonej ochrony lub wzmożonego nadzoru, poza obiektami centrów, tj. bezpośrednio z nabrzeża.

Z kolei w Pomorskim Oddziale Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa kontrolerzy wskazali niezgodne z celem wykorzystanie dofinansowania (4,2 mln zł): w miejscu, gdzie powstało jedno z centrów pierwszej sprzedaży, prowadzono równolegle działalność komercyjną (m.in. wynajem pokoi, usługi gastronomiczne i handlowe).