Trwają prace nad rządowym projektem nowelizacji ustawy o związkach zawodowych. Choć nie mamy w zwyczaju informowania Państwa o projektach ustaw, które w toku dalszych prac mogą ulec zmianom, to jednak omawiane zmiany mają bardzo istotny charakter, rzutujący na Państwa bieżącą działalność. Przede wszystkim jednak projektowane zmiany uchwalone mają zostać w wykonaniu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, a zatem ich przyjęcie jest wysoce prawdopodobne.

Na wstępie pragniemy zaznaczyć, że omawiany projekt zakłada zmianę nie tylko ustawy o związkach zawodowych, ale również trzynastu innych ustaw. Najistotniejszą jednak jest zmiana ustawy o związkach zawodowych, a pozostałe - w dużym uproszczeniu - stanowią jej konsekwencję.

Najważniejsza zmiana dotyczy zakresu osób uprawnionych do tworzenia i wstępowania do organizacji związkowych. Aby oddać istotę zmian, należy wyjść od opisu obecnego stanu prawnego.

I tak, obecnie, prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych co do zasady przysługuje osobom, które w rozumieniu kodeksu pracy uznawane są za pracowników. Pracownikami zaś są osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Dodatkowo, prawa te przysługują również m.in. osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej (o ile nie są pracodawcami).

W czerwcu ubiegłego roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że polski ustawodawca zbytnio ograniczył grupę osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych oraz wstępowania do nich - w stosunku do konstytucyjnych gwarancji wolności zrzeszania się. Określając bowiem tę grupę, ustawodawca posłużył się kryterium formy zatrudnienia. Kryterium to nie zostało jednak przewidziane w Konstytucji RP jako wyznacznik osób korzystających z wolności zrzeszania się.

W ocenie TK osoby uprawnione do korzystania z wolności związkowych charakteryzować powinien przede wszystkim fakt wykonywania pracy zarobkowej na czyjąś rzecz oraz posiadanie interesów zawodowych, które mogą być grupowo chronione przez związek. Nie ma przy tym istotnego znaczenia to, w jakiej formie i na jakiej podstawie dana osoba świadczy pracę zarobkową.

Obecny projekt uwzględnia zarzucane przez TK niedoskonałości obecnej regulacji.

Jeżeli do wprowadzenia omawianego projektu faktycznie dojdzie, to poza obecnie uprawnionymi osobami, tworzyć związki zawodowe oraz wstępować do nich będą mogły osoby, które łączy z przedsiębiorstwem: umowa zlecenia, umowa o świadczenie usług (do której stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu) oraz umowa o dzieło, a co więcej - tzw. osoby samozatrudnione (czyli takie, które prowadzą jednoosobową pozarolniczą działalność gospodarczą).

W obecnej wersji projektu, może zatem dojść do sytuacji, w której u danego podmiotu, który formalnie nie zatrudnia pracowników, może zostać utworzona organizacja związkowa zrzeszająca choćby wyłącznie zleceniobiorców (osoby świadczące na rzecz tego przedsiębiorstwa usługi). Na tym jednak nie koniec, bowiem obecny projekt przewiduje również dopuszczalność wstępowania do związków zawodowych (choć już nie tworzenia takowych) nawet wolontariuszy, stażystów, a także innych osób, które świadczą pracę bez wynagrodzenia - o ile statuty poszczególnych związków zawodowych taką możliwość będą przewidywały.

Obecny status projektu: w trakcie konsultacji publicznych.

Artur Pomorski, radca prawny
Adam Organiszczak, aplikant radcowski
Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego
w Szczecinie