W niniejszym artykule zostanie przeanalizowana nowelizacja ustawy o ochronie żeglugi i portów morskich, która według przekazów medialnych, ma rzekomo być odpowiedzią decydentów na liczne zarzuty dotyczące pozostawienia morskich farm wiatrowych na polskich obszarach morskich bez odpowiedniej ochrony na wszelkie akty terrorystyczne lub sabotaże. 

Niestety po analizie ww. nowelizacji należy niestety dojść do zgoła innych wniosków, które zostaną przedstawione w poniższej publikacji. 

Atak o charakterze terrorystycznym w ujęciu prawnym

Zanim jednak przejdziemy do analizy zakresu przedmiotowego nowelizowanych przepisów, należy poświęcić kilka słów użytemu, w art. 27 Ustawy z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2257 z późn. zm.), sformułowaniu „atak o charakterze terrorystycznym”. Tutaj należy sięgnąć do Ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2632), a dokładnie do art. 2 pkt 7 tegoż aktu prawnego, który zawiera definicję legalną „zdarzenia o charakterze terrorystycznym”. 

Otóż w myśl tego przepisu zdarzeniem o charakterze terrorystycznym jest sytuacja, co do której istnieje podejrzenie, że powstała na skutek przestępstwa o charakterze terrorystycznym, o którym mowa w art. 115 § 20 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, lub zagrożenie zaistnienia takiego przestępstwa. Kodeks karny wskazuje, iż przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:

- poważnego zastraszenia wielu osób,
- zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
- wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej
- a także groźba popełnienia takiego czynu.

Z konstrukcji tego przepisu widać, iż przestępstwo o charakterze terrorystycznym może występować w dwóch postaciach:

1) jako czyn zabroniony, który spełnia kumulatywnie następujące warunki:
a) jest zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat,
b) został popełniony w jednym z trzech wskazanych alternatywnie celów;
2) jako czyn zabroniony będący groźbą popełnienia czynu spełniającego wskazane wyżej warunki.

Podstawowym elementem definicji przestępstwa o charakterze terrorystycznym jest zatem cel, w jakim sprawca miałby popełniać tak ujmowany czyn zabroniony. Celem tym, determinującym bezpośredni zamiar zachowania sprawcy, jest poważne zastraszenie wielu osób, zmuszenie do podjęcia lub zaniechania określonych czynności przez organ władzy publicznej (Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa) albo organ organizacji międzynarodowej, wywołanie poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce wymienionych wyżej podmiotów.

Należy również mieć na uwadze, iż w świetle przytoczonej regulacji nie ma wymogu, aby wymienione w nim cele, ze względu na które dochodzi do popełnienia czynu zabronionego, zostały zrealizowane. Ustawodawca określił w sposób jednoznaczny zamierzony przez sprawcę stopień zastraszenia lub wywołanych zakłóceń jako poważny, co w języku potocznym oznacza, że ma on być znaczny, niemały, ważny, czyli taki, którego nie należy lekceważyć. Kryteriami pomocniczymi przy ocenie, czy zastraszenie jest poważne, mogą być jego zasięg personalny lub przestrzenny, a także wysokie prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzeń, które budzą obawę, wreszcie rozmiary samego wzbudzającego lęk zdarzenia.

Warto uwypuklić, iż art. 115 § 20 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, definiujący przestępstwo o charakterze terrorystycznym, został wprowadzony do polskiego systemu prawa z uwagi na konieczność implementacji decyzji ramowej 2002/475/WSiSW Rady Unii Europejskiej z 13.06.2002 r. w sprawie zwalczania terroryzmu (Dz.Urz. WE L 164, s. 3). W tymże akcie prawa unijnego przestępstwami o charakterze terrorystycznym jest m.in.:

- spowodowanie rozległych zniszczeń obiektów rządowych lub obiektów użyteczności publicznej, systemu transportowego, infrastruktury, włącznie ze zniszczeniem systemu informacyjnego, stałych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym, miejsca publicznego lub mienia prywatnego, mogące zagrozić życiu ludzkiemu lub mogące spowodować poważne straty gospodarcze;

- zakłócenia lub przerwy w dostawach wody, energii elektrycznej lub wszelkich innych podstawowych zasobów naturalnych, których rezultatem jest zagrożenie życia ludzkiego.

Postulaty w zakresie zmiany definicji przestępstwa o charakterze terrorystycznym

Coraz częściej zwraca się uwagę, iż zastosowane przez polskiego ustawodawcę kryterium oceny przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie spełnia istoty tegoż czynu zabronionego. Podniesiona została wątpliwość, dlaczego katalog przestępstw, które mogłyby mieć charakter terrorystyczny, ograniczony został do zagrożonych w górnej granicy karą minimum 5 lat pozbawienia wolności, skoro istotą terroryzmu nie jest to, jak surowo jest karany dany czyn, lecz jaki jest cel działania sprawców. 

Postuluje się zatem, aby tylko ów cel wytyczał granicę pojęcia przestępstwa terrorystycznego. Jeśli bowiem sensem wyróżnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym ma być zaostrzenie kary, to tym bardziej staje się to konieczne przy zagrożeniu łagodną sankcją.

Z punktu widzenia niniejszego artykułu najistotniejszym działaniem sprawcy będzie to, czy jego działanie miało na celu wywołanie poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej. Nie sposób się przecież nie zgodzić z tym faktem, iż w momencie uruchomienia dystrybucji energii elektrycznej z farm wiatrowych na polskich obszarach morskich, atak terrorystyczny na te obiekty będzie właśnie działaniem mającym na celu wywołanie poważnych zakłóceń w gospodarce RP.

Nowelizacja ustawy o ochronie żeglugi i portów – nie dla ochrony MFW

Niestety w analizowanej nowelizacji przepisów tej ustawy w żaden sposób nie reguluje ewentualnego objęcia ochroną obiektów MFW na polskich obszarach morskich.

W myśl zarówno obowiązujących przepisów ustawy, tj. art. 27 Ustawy z dnia 4 września 2008 r. o ochronie żeglugi i portów morskich (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2257 z późn. zm.), jak i planowanej nowelizacji, zastosowanie sił Marynarki Wojennej będzie mogło nastąpić w celu zapobieżenia, ograniczenia lub usunięcia poważnego i bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego. 

Należy w tym miejscu nadmienić, iż zgodnie z art. 2 ust. 2a przywołanej powyżej ustawy, przepisy w zakresie ochrony statku stosuje się do stałych platform wiertniczych rozumianych jako jednostki górnicze przeznaczone do wydobycia i przetwarzania węglowodorów, osadzone na dnie morskim na stałe, stanowiące morską budowlę hydrotechniczną, które znajdują się w polskich obszarach morskich. Trudno tutaj dopatrywać się obiektów wchodzących w skład infrastruktury morskich farm wiatrowych.

Charakter nowelizacji

Sama nowelizacja oraz zakres zmian w niej wprowadzanych, a dokładniej zmian art. 27, nie wnosi żadnych nowości do polskiego systemu prawnego. Są to zmiany tak naprawdę kosmetyczne. Poważniejszą zmianą jest rozróżnienie zagrożeń płynących ze strony jednostek pływających cywilnych oraz obcych okrętów wojennych lub obcych wojskowych obiektów pływających.

Pozostały zakres nowelizacji art. 27 Ustawy o ochronie żeglugi i portów morskich to nic innego jak przeniesienia do ustawy podstawowych uprawnień obecnie ujętych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 sierpnia 2010 r. w sprawie trybu postępowania i sposobu współdziałania organów w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu grożącemu statkom, obiektom portowym i portom oraz związanej z nimi infrastrukturze, powstałego na skutek użycia statku lub obiektu pływającego jako środka ataku terrorystycznego (Dz. U. z 2015 r. poz. 1139). Na powyższe wskazuje zresztą sam wnioskodawca w uzasadnieniu do nowelizacji ustawy.

Wprowadzanie „martwych” przepisów w polskim systemie prawnym

Kolejnym punktem wymagającym dogłębnej analizy jest ten, na ile wprowadzane przepisy będą przepisami „martwymi” w polskim systemie prawnym. 

W obecnej sytuacji, co doskonale obnażyły wydarzenia z zagubionymi obiektami latającymi w polskiej przestrzeni powietrznej, wydanie rozkazu, mającego na celu zatopienie jednostki pływającej wraz z załogą i osobami postronnymi na jej pokładzie (którzy mogą okazać się ofiarami terrorystów), jest zdaniem autorów całkowitą abstrakcją. 

Wynika to zapewne poniekąd ze strachu decydentów przed ewentualnymi konsekwencjami takiej decyzji, poczynając od tych kadrowych, a kończąc na tych, wynikających bezpośrednio z odpowiedzialności karnej. 

Powyższe jest wypadkową niewystarczającego zapewnienia przez organy Państwowe, ochrony prawnej osób zajmujących wysokie stanowiska służbowe w strukturach Polskich Sił Zbrojnych.

Podsumowanie

Analizując proponowany zakres nowelizacji Ustawy o ochronie żeglugi i portów morskich, należy dojść do wniosku, iż nowelizacja ta nie wnosi niczego nowego do polskiego systemu prawnego, a już na pewno nie wnosi niczego do rozwiązania problemu braku ochrony Morskich Farm Wiatrowych na polskich obszarach morskich. 

Próżno szukać w tych regulacjach celu, wskazanego w uzasadnieniu do nowelizacji, polegającego na konieczności zapewnienia Siłom Zbrojnym Rzeczypospolitej Polskiej możliwości skutecznego oddziaływania na zagrożenia terrorystyczne z morza i powietrza, których nie można zneutralizować środkami pozostającymi w dyspozycji ministra właściwego do spraw wewnętrznych. 

Zdaniem autorów nowelizacja ustawy jest w głównej mierze zabiegiem PR-owym, mającym na celu wytrąceniu z rąk argumentu, jakoby nie były podejmowane żadne kroki, mające na celu zapewnienia odpowiedniego poziomu zabezpieczenia MFW na polskich obszarach morskich. 

Należy jednak pamiętać, iż zagrożenie infrastruktury krytycznej na polskich obszarach morskich, ze strony ewentualnych ataków o charakterze terrorystycznym jest realne, a podejmowane przez polskiego ustawodawcę kroki legislacyjne są zupełnie nieadekwatne do tego zagrożenia, żeby nie określić ich wręcz działaniami o charakterze pozornym. 

Mateusz Romowicz – radca prawny

Przemysław Niewiński – prawnik