Na uwagę zasługuje, skomplikowane co do warstwy faktycznej i prawnej, orzeczenie Sądu Admiralicji z 28.11.2014 roku.

Właściciel ładunku – Glencore załadował towar na statek „Sanko Mineral” na przewóz z Burgas (Bułgaria) do Nowego Orleanu (USA). Konosament wystawiony na formularzu CONGENBILL, inkorporował Cl. 28 czarteru, zgodnie z którym: „Any claim must be in writing and Claimant’s Arbitrator appointed within twelve months of final discharge and where this provision is not complied with the claim shall be deemed to be waved and absolutely waived.”[2]   

Glencore podnosił, iż na skutek zwłoki w przewozie i wydaniu ładunku (około 4 miesiące), poniósł on szkodę w wysokości USD 3.85 mln, z którego tytułu przysługuje mu zabezpieczenie w postaci ustawowego prawa zastawu na ładunku.[3]

W maju 2012 roku, statek został zaaresztowany w Baltimore, przez podmioty trzecie (Banki), w wyniku czego Glencore wystąpił w stosunku do armatora statku m/v „Sanko Mineral”, z roszczeniem z tytułu niewykonania umowy przewozu.[4] Armator statku (będący również armatorem szeregu innych statków) wystąpił z wnioskiem o wszczęcie postępowania upadłościowego w Japonii zgodnie z przepisami prawa japońskiego[5]. Postępowanie to zostało uznane, za skuteczne prawnie, przez sąd angielski („Chancery Division – High Court”) – potwierdzając jednocześnie, iż jest to postępowanie główne, zgodnie z „Cross-Border Insolvency Regulations” z 2006 roku[6].

Glencore wystąpił, ze wspomnianym powyżej roszczeniem z tytułu niewykonania umowy przewozu w tym właśnie głównym postępowaniu w Japonii, jednakże jego roszczenie zostało odrzucone przez syndyka masy upadłościowej armatora statku.[7]
Bank - wierzyciel hipoteczny armatora wystąpił z pozwem „in rem” do angielskiego Sądu Admiralicji, który zarządził w dn. 23.05.2014 r. areszt, obciążonego hipotecznie statku „Sanko Mineral”. Statek został sprzedany przez komornika admiralicji (Admiralty Marschal) 07.08.2015 r. a kwota uzyskana ze sprzedaży statku została złożona do depozytu sądowego. W następstwie powyższego Glencore wystąpił z wnioskiem do Sądu Admiralicji o zezwolenie na wszczęcie swojego postępowania „in rem” oraz dokonanie zabezpieczenia na poczet tego postępowania przez zajęcia kwot uzyskanych ze sprzedaży statku.[8]  
Powstał spór pomiędzy Bankami a Glencore co do tego, kto ma pierwszeństwo z przychodu ze sprzedanego statku.

Z kolei syndyk masy upadłościowej wniósł o uchylenie zabezpieczenia ustanowionego na żądanie Glencore i przelew całej kwoty sprzedaży na rzecz syndyka w ramach toczącego się postępowania upadłościowego. W swoim wniosku syndyk argumentował, iż roszczenie Glencore (zarówno główne jak i związane z nim wnioski pomocnicze) uległy przedawnieniu, ponieważ postępowanie arbitrażowe – przewidziane w Cl. 28 C/P – nie zostało wszczęte w ciągu 12 miesięcy od daty wyładunku. Dodatkowo, syndyk podnosił, iż w sytuacji, w której Glencore nie wystąpił z pozwem „in rem” przed sprzedażą statku, nie był on w stanie, skutecznie prawnie, wyegzekwować swojego roszczenia „in rem” zgodnie z „The Senior Court Act” 1981, s. 21(4), które wymaga aby w czasie, w którym dany pozew jest złożony, podmiot odpowiedzialny za szkodę „in personam” był właścicielem statku („beneficial owner”).

Sąd uznał, iż powództwo Glencore jest niedopuszczalne. W uzasadnieniu wyroku, Sąd stwierdził co następuje:
 
1) Zgodnie z prawem angielskim niezachowanie terminu przewidzianego umową do wszczęcia postępowania arbitrażowego skutkuje materialno-prawnym (nie procesowym) przedawnieniem roszczenia.

2) Jeżeli wszczęto postępowanie upadłościowe w innej jurysdykcji (niż jurysdykcja przewidziana umową dla wszczęcia postępowania arbitrażowego), wówczas zgodnie z Art. 20(14) „The Cross-Border Insolvency Regulation 2006” - wszczęte, i skutecznie uznane formalnie w tym trybie, postępowanie roszczeniowe, pozwala na przerwanie okresu przedawnienia.

3) Nie wszczęcie przez Glencore angielskiego postępowania arbitrażowego w terminie, powoduje, iż Glencore nie może wnioskować o przywrócenie terminu do rozpoczęcia takiego postępowania. Nie zmienia tego nawet fakt wszczęcia przez Glencore odrębnego postępowania „in rem” – w dacie bowiem rozpoczęcia tego postępowania - kontraktowy termin do wszczęcia postępowania arbitrażowego już upłynął.

4) Zasadność lub brak wniosku procesowego Glencore w postępowaniu upadłościowym (tzw. „reorganisation claim”) może być oceniane tylko przez sąd japoński w świetle właściwego dla tego sądu prawa.

5) Kiedy statek został sprzedany przez Sąd Admiralicji, strona uprawniona do ustawowego roszczenia „in rem” może skorzystać z tego uprawnienia, poprzez wszczęcie rzeczonego powództwa „in rem” w okresie przewidzianym w postanowieniu Sądu zarządzającym sprzedaż egzekucyjną statku.

6) Uwzględniając, mocno ugruntowaną zasadę prawa angielskiego, iż roszczenia „in rem” mogą być skutecznie prawnie wykonalne w stosunku do kwoty uzyskanej ze sprzedaży – strona uprawniona do ustawowego roszczenia „in rem” może wystąpić z takim roszczeniem, które, choć na tym etapie postępowania będzie skierowane w rzeczywistości do zdeponowanej kwoty sprzedaży, formalno-prawnie będzie traktowane jako skierowane przeciwko statkowi sensu stricte.

7) Występujący z roszczeniem tego typu w dalszym ciągu musi spełniać warunki – Sec. 21(4) „Senior Courts Act” z 1981 roku oraz, niezbędnym jest aby pozwany (odpowiedzialny „in personam” z tytułu tego roszczenia) mógł być uznany za właściciela statku sprzedanego („beneficial owner”) w zakresie przewidzianym Sec. 21 (4).

8) Powyższa konkluzja sądu (pkt 7) jest rezultatem uznania kolejnej, ugruntowanej zasady prawa angielskiego („Admiralty Law”), zgodnie z którą w przypadku sprzedaży statku przez Sąd Admiralicji, roszczenie „in rem” jest „przekierunkowane” na kwotę uzyskaną ze sprzedaży „rem” to jest statku.

9) Znajduje to również potwierdzenie w przepisach CPR (procedury angielskiej) 61.10 (2)(a) dotyczących wniosków w sprawie sądowej sprzedaży, które przewidują, iż w rozważanej sytuacji wniosek, z oczywistych względów, winien być skierowany nie „do statku”, ale już bezpośrednio do sądu, który taką sprzedaż zarządza i nadzoruje.

10) Postanowienia wydane zgodnie z CPR 61.10 (2)(a) miały na celu zabezpieczenie, nie zaś pogorszenie sytuacji prawnej tych podmiotów mających uprawienia „in rem”. Konsekwentnie więc należy interpretować postanowienie sądu wydane zgodnie z CPR 61.10 (2)(a) w sposób jednoznaczny, określony w pkt.9.

11) Sprzedaży z upoważnienia sądowego nie należy traktować jako sprzedaż dokonaną przez właścicieli sensu stricte w realizacji ich ustawowych uprawnień „in rem”, w efekcie Glencore nie utracił swoich uprawnień do działania „in rem”;

12) Biorąc pod uwagę, iż procedura upadłościowa w Tokio, została uznana jako postępowanie główne, zgodnie „Cross-Border Insolvency Regulations” z 2006 roku, zaś według twierdzeń Glencore ich roszczenie byłoby w pełni uzasadnione w tym postępowaniu – należałoby przyjąć, iż zdeponowana, uzyskana ze sprzedaży kwota winna być przekazana syndykowi masy upadłościowej w Tokio, który winien złożyć te pieniądze na odrębnym koncie depozytowym nominowanym w dolarach USA – uzależniając wypłaty z tego konta od decyzji sądu w Tokio.

Przedstawione powyżej orzeczenie koncentruje się na niezwykle doniosłym prawnie problemie wpływu okresu przedawnienia na roszczenia ładunkowe.

Globalny koncern handlowy Glencore[9], wystąpił, w tej sprawie z roszczeniem o odszkodowanie z tytułu cztero-miesięcznej zwłoki w wyładowaniu przewożonego ładunku ale działania prawno-procesowe Glencore zostały, w sposób istotny zakłócone przez wpływ specyficznego postępowania upadłościowego (tzw. „reorganisation proceedings”) w Tokio. Na skutek powyższego, Glencore nie wszczął postępowania arbitrażowego, w terminie zawitym określonym w Cl. 28 umowy czarteru. Argument Glencore, iż termin przewidziany w Cl. 28 czarteru został „zastąpiony” przez wszczęcie japońskiej procedury upadłościowej[10], nie znalazł uznania w sądzie, który uznał się za niekompetentny proceduralnie do określenia zależności pomiędzy procedurą upadłościową w Tokio a angielskim okresem przedawnienia przewidzianym umową przewozu. Zapis klauzul konosamentowych, w tym również tych klauzul umownych do których konosament odsyłał, wskazywał jednoznacznie interpretacyjnie, iż Cl. 28 czarteru, czyniła bezwzględnie, nieskutecznym prawnie, wszczęcie postępowania arbitrażowego po okresie 12 miesięcy.

Innymi słowy, po tym okresie roszczenie, de facto, wygasło[11].

Kolejną, niezwykle istotną, zarówno z materialno-prawnego jak i procesowego punktu widzenia, była kwestia czy anglosaska instytucja prawna roszczenia „in rem” (a zatem roszczenia, w której pozwanym jest „statek” sensu stricte, nie zaś jego właściciel) – jest właściwa do prawnego dochodzenia po sprzedaży statku, będącego bezpośrednim przedmiotem roszczenia.

Podnoszony był argument, iż zgodnie z „Senior Court Act” z 1981 r. [s. 21 (4)], dla skuteczności roszczenia skierowanego podmiotowo – osoba odpowiedzialna „in personam” – winna być właścicielem statku. W konkluzji strona pozwana podnosiła więc argument, iż wobec sprzedaży statku – roszczenie Glencore nie może być skuteczne prawnie realizowane na gruncie prawa angielskiego. Sąd nie podzielił tej argumentacji. Uznał on, iż w sytuacji sądowej sprzedaży statku, Glencore jako wierzyciel uprawniony z tytułu ustawowego prawa zastawu, był uprawniony do realizacji swoich roszczeń „in rem” przez wszczęcie powództwa „in rem” w okresie zakreślonym w postanowieniu sądowym zarządzającym sprzedaż statku.

Chociaż spełnione zostały kryteria ustawowe przewidziane w sec. 21(4), należy pamiętać o ugruntowanej zasadzie prawa angielskiego, zgodnie z którą roszczenie „in rem” może być skutecznie skierowane nie tylko do „rzeczy” sensu stricte, ale również do kwoty uzyskanej ze sprzedaży rzeczy[12].

Jeżeli dłużnik, odpowiedzialny „in personam”, był beneficjentem kwot uzyskanych ze sprzedaży statku, należało, w świetle prawa, takiego dłużnika uznać za właściciela statku w rozumieniu sec. 21(4) „Senior Courts Act 1981”, ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami prawnymi.

[1] „Bank of Tokyo – Mitsubishi UFJ Ltd. v. Owners of the Sanko Mineral” [2014] EWHC 2977 (Admlty.); [2015] 1 Lloyd’s Rep. 247 (QBD: Teare J.).
[2] 12-miesięczny okres przedawnienia, zgodnie z Cl. 28, upłynął 05.09.2013; [2014] EWHC 3927 (Admlty), [9].
[3] Tzw. „maritime lien” zgodnie z prawem amerykańskim.
[4] Roszczenie Glencore miało charakter tzw. roszczenia „in rem”, skierowanego bezpośrednio przeciwko „statkowi” a nie armatorowi statku. Jest ono oparte na “Rule C – Supplemental Rules for Certain Admiralty and Maritime Claims”. Zob. również Thomas I. Schoenbaum “Admiralty and Maritime Law” 5th edition (West, 2011); § 21,3.
[5] Dotyczyło to specyficznej formy postępowania upadłościowego tzw. ”postępowania reorganizacyjnego” („”Reorganisation proceedings”) zgodnie z „Japanese Corporate Reorganisation Act”. Postępowanie wszczęte zostało 17.10.2013; [2014] EWHC 3927 (Admlty), [10]. Postępowanie zakończono w dniu 02.12.2014; www.sankoline.co.jp/e07_141202.html.
[6] SI 2006/1030, Sch. 2. Regulacja to implementowała – “UNICTRAL Model Law on Cross – Border Insolvency”; zob. Cl. 2.
[7] Zgodnie z procedurą właściwą dla postępowania – odrzucenie (nie oddalenie) pozwu następuje na poziome syndyka masy.
[8] Instytucja prawa angielskiego zwana jako „caution over sale proceeds” – wcześniej znana pod nazwą „caveat against release” (zob. np. Nigel Meeson „Admiralty Jurisdiction and Practice” – 1st  edn. (Informa London 2011), [4,93].
[9] Zob. [www.glencore.com];
[10] Z uchyleniem zatem negatywnych skutków terminu zawitego określonego w Cl. 28 ;
[11] [2014] EWHC 3927 (Admlty), [29-30] cytując dosłownie „the claim was absolutely barred”.
[12] Ib. d [47].


Marek Czernis
Partner Zarządzający
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie

Andrzej Czernis
Prawnik
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
Oddział w Londynie


Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.czernis.pl

fot.: www.flickr.com