• <

Sprawa „The ZouZou” [2022] a ochrona wierzyciela hipotecznego. Część I

Strona główna Prawo Morskie, Finanse Morskie, Ekonomia Morska Sprawa „The ZouZou” [2022] a ochrona wierzyciela hipotecznego. Część I

Partnerzy portalu

statek port gdynia
Fot. GospodarkaMorska.pl

Orzeczenie sądu angielskiego w sprawie „Piraeus Bank A.E. v Antares Underwriting Limited and Others” („The ZouZou” [2022] EWHC 1169 (Comm)) przyniosło ciekawą analizę dotyczącą klubowej polisy ubezpieczeniowej, zwanej „MII Policy” („Mortgage Interest Insurance Policy” – Polisa Ubezpieczeniowa Interesów Wierzyciela Hipotecznego).

Banki i instytucje finansowe, kredytujące budowę i zakup statków przyjmują hipotekę morską („mortgage”) na statku, jako podstawową formę zabezpieczenia swojej wierzytelności hipotecznej. W przypadku całkowitej utraty statku („total loss”), gdy wierzyciel pozbawiony zostaje podstawowego zabezpieczenia rzeczowego (tj. statku), bankowi pozostają roszczenia z dodatkowych form zabezpieczenia kredytowego. Odnosi się to do pozycji banku jako cesjonariusza uprawnień z polisy ubezpieczeniowej armatora („assignee”) czy beneficjenta odszkodowania ubezpieczeniowego („loss payee”) z tego samego tytułu. Jednakże ubezpieczyciele armatora mogą nie uznać ubezpieczeniowego roszczenia odszkodowawczego z uwagi na naruszenie przez armatora umowy ubezpieczenia (na przykład przez naruszenie warunków umowy „warranty”), nie ujawnienie przez armatora istotnych informacji (tzw. material non-disclosure”), czy utraty statku na skutek okoliczności nie objętych pokryciem ubezpieczeniowym, na przykład celowego zatopienia statku przez armatora (tzw. „scuttles of the ship”). Dla wypełnienia takiej luki w zabezpieczeniu interesów wierzyciela hipotecznego służy specjalna polisa ubezpieczeniowa, zwana „MII Policies”. Jest ona oparta na „Institute Mortgagees Interest Clauses” z 1986 lub 1987 roku.

W powszechnym rozumieniu banków czy innych instytucji finansowych jest przyjęcie, iż w przypadku całkowitej utraty statku (obciążonego hipoteką morską jako zabezpieczenie wierzytelności banku), wierzyciele będą w stanie zaspokoić swoje roszczenie albo w ramach wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego przez ubezpieczycieli armatora, albo przez ubezpieczycieli banku (wierzyciela hipotecznego) w ramach „MII cover”. Jak ujął to sędzia Hobhouse w orzeczeniu „The Good Luck” [1988] 1 Lloyd’s Rep. 514 – „The function of MII cover is essentially to protect the lender against any losses which he may suffer as a result of the insurance taken out by the borrower proving ineffective”. Omówione tutaj orzeczenie w sprawie „The ZouZou” pokazało, iż nie zawsze tego typu ubezpieczenie okazuje się efektywne, w stosunku do wierzyciela hipotecznego. U podstaw „MII Policies” leży objęcie pokryciem ubezpieczeniowym szkód wierzyciela hipotecznego, które, prima facie, są pokryte przez ubezpieczenie armatorskie, jednakże których ubezpieczyciel armatora odmawia honorowania (zapłaty odszkodowania ubezpieczeniowego) z powodu ryzyk (niebezpieczeństw) objętych właśnie przez „MII Policies”. Lista tych ryzyk („MII insured perils”) obejmuje w szczególności zestawienie okoliczności, na które może powołać się ubezpieczyciel armatora jako podstawę odmowy wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego. Odnosi się to na przykład do nie ujawnienia przez armatora, istotnych dla warunków umowy ubezpieczeniowej okoliczności i informacji (tzw. „material non-disclosure”), świadomego wprowadzenia w błąd ubezpieczyciela (tzw. „misrepresentation”), naruszenia przez armatora istotnych warunków umowy ubezpieczeniowej lub zasady „dobrej wiary” itp.

Punktem wyjściowym pokrycia ubezpieczeniowego w ramach polisy „MII” jest przyjęcie, iż jeżeli dana szkoda nie jest co do zasady objęta (lub jest wyłączona) z ubezpieczenia armatorskiego, nie jest ona również pokryta zakresem ubezpieczenia wierzyciela hipotecznego (w ramach „MII Policy”). Jednakże, w polisie „MII” znajdują się też odrębne, właściwe tylko dla tej umowy ryzyka ubezpieczeniowe, obejmujące szkody nie objęte ubezpieczeniem armatorskim, jak na przykład „zawinione uszkodzenie lub zniszczenie statku przez armatora” („casting away” lub „deliberate damage”) – [Klauzula instytutowa 2.1.4. MII]. Jeżeli więc armator z premedytacją zatopi statek („scuttles the ship”) to szkoda z tego tytułu nie zostanie objęta ubezpieczeniem armatorskim, ale wierzyciel hipoteczny może domagać się stosownego odszkodowania od swojego ubezpieczyciela w ramach „MII”.

Statek The ZouZou (z ustanowioną hipoteką morską) został zatrzymany w Wenezueli pod koniec sierpnia 2015 roku. Podstawą zatrzymania było podejrzenie popełnienia przestępstwa przez czterech członków załogi statku (zabór części paliwa, przeznaczonego do przewozu). Zostali oni w trakcie postępowania w pełni uwolnieni od stawianych zarzutów. Tym niemniej, statek pozostawał w areszcie przez około 14 miesięcy. Niemal przed samym zwolnieniem statku, armator złożył notyfikację porzucenia statku (abandonu – „Notice of abandonment” (NOA)), podnosząc jako podstawę tzw. „constructive total loss” („CTL”) przewidzianą polisą ryzyk wojennych. Przypomnijmy tylko, iż „CTL” ma miejsce gdy statek (przedmiot ubezpieczenia) stał się niezdatny do naprawy albo niewart naprawy lub kosztów odzyskania. W przypadku zajścia wyżej wymienionych przesłanek, ubezpieczony (armator) może zrzec się na rzecz ubezpieczyciela prawa do statku (abandon) z jednoczesnym żądaniem zapłaty pełnej sumy ubezpieczenia.

„CTL” należy odróżnić od tzw. rzeczywistej straty całkowitej („actual total loss”) („ATL”), które ma miejsce przy całkowitym zniszczeniu (zatopieniu) statku lub utracie przez armatora (ubezpieczającego) w sposób nieodwracalny pełnego posiadania i rozporządzania statkiem. W pewnym uogólnieniu można przyjąć, iż CTL i wynikające z tego uprawnienie armatora do abandonu statku „occurs where the ship is reasonably abandoned on account of ATL appearing to be unavoidable” (s. 60 (1) Marine Insurance Act 1906). Z tych powodów, większość warunków umów ubezpieczenia armatorskiego przewiduje, iż CTL będzie uznane za mające miejsce („will be deemed”), kiedy armator jest pozbawiony posiadania statku przez ciągły okres 12 miesięcy. Po upływie tego okresu „where a CTL occurs, the insured may abandon the ship to his insurers and treat the loss as if it were ATL by giving NOA to his insurers” (s. 60 (3) Marine Insurance Act 1906). Zgodnie z prawem angielskim, po upłynięciu 12 miesięcy, w których, na przykład, statek pozostaje w areszcie, armator może dokonać abandonu statku w ramach CTL nawet w sytuacji, w której jest wysoce racjonalna ekspektatywa szybkiego zwolnienia statku (jak to miało miejsce w sprawie „ZouZou”). W takich okolicznościach, porzucenie statku z uprawnieniem armatora do żądania zapłaty pełnej sumy ubezpieczenia, jest często o wiele bardziej atrakcyjne ekonomicznie, niż odzyskanie statku (po zwolnieniu go z aresztu), którego aktualnie realna wartość rynkowa (wartość ubezpieczenia) często jest znacząco niższa. W rozważanej sprawie, statek The ZouZou, był ubezpieczony od ryzyk wojennych w Klubie Hellenic (Armatorski Klub Ubezpieczeń Wzajemnych od ryzyk wojennych). Polisa ryzyk wojennych obejmowała ubezpieczenie armatora (Owner) od niebezpieczeństw (ryzyk) związanych z „detainment” („zatrzymaniem”) (Reguła 2A. 2.2.), ale wyłączone zostały z ubezpieczenia szkody wynikłe z działań podjętych „zgodnie z prawem karnym jakiegokolwiek kraju” („action taken under the criminal law of any state” (rule 3.5)). W oparciu o powyższe wyłączenie, jak również powołując się na fakt, iż armator nie ujawnił istotnych materialnie informacji („non-disclosure”) związanych z faktem skierowania statku w obszar geograficzny, dla którego ubezpieczenie wymagało dodatkowej składki ubezpieczeniowej, Klub – ubezpieczyciel armatora odmówił mu wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego (pełnej sumy ubezpieczenia) przewidzianej dla roszczeń z tytułu CTL. Wobec odmowy wypłaty przez ubezpieczyciela armatora, bank (wierzyciel hipoteczny) wystąpił z roszczeniem o wypłatę odszkodowania do swojego ubezpieczyciela – wystawcy „MII Policy”. Ubezpieczyciel banku również odmówił wypłaty odszkodowania ubezpieczeniowego, powołując się dokładnie na tę samą podstawę umowną, na jaką powołał się ubezpieczyciel armatora, a mianowicie na wyłączenie odpowiedzialności ubezpieczyciela, przewidziane w Regule 3.5 polisy ubezpieczenia od ryzyk wojennych. Wobec odmowy ubezpieczyciela, bank wystąpił z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko ubezpieczycielowi do sądu gospodarczego w Londynie (The High Court of Justice Queen’s Bench Division Commercial Court). Sąd (sędzia Calver) oddalił roszczenie banku. Podstawą oddalenia roszczenia banku było przyjęcie przez sąd, że szkoda nie jest, prima facie, objęta zakresem armatorskiej polisy ubezpieczeniowej od ryzyk wojennych (a zatem również zakresem „MII Policy”). Chociaż bowiem szkoda spowodowana zatrzymaniem („loss caused by detainment”) jest pokryta tą polisą co do zasady, to jednak pamiętać należy o wyłączeniach przewidzianych w Regulacji 3.5. W świetle powyższego, zgodnie z Kl. 1(i) („MII Policy”) z zakresu ubezpieczenia, wyłączone są niebezpieczeństwa, wyłączone z polisy armatorskiej. Jakie w istocie argumenty stron zostały rozważone przez sąd w niniejszej sprawie i jakie szersze implikacje może mieć orzeczenie w sprawie „The ZouZou” na rozwój polityki ubezpieczeniowej, szczególnie w zakresie tak specjalistycznego „produktu” ubezpieczeniowego jak „MII Policy”, będzie przedmiotem drugiej części niniejszego opracowania.

Marek Czernis



kancelaria czernis

Partnerzy portalu

KONFERENCJA_PRAWA_MORSKIEGO_UG_2024
legal_marine_mateusz_romowicz_2023

Dziękujemy za wysłane grafiki.