W dobie odmrażania światowej gospodarki, warto zwrócić uwagę na niektóre problemy prawne występujące w przypadku umów sprzedaży i leasingu zwrotnego, w szczególności w odniesieniu do branży przemysłu morskiego. Umowy sprzedaży i leasingu zwrotnego stają się bowiem coraz ważniejszym źródłem finansowania dla właścicieli tankowców, a większość takich transakcji, umowa jest zawierana na zasadach prawa angielskiego.

Należy zwrócić uwagę na to, że leasing nie jest inną formą pożyczki, a powoduje powstanie stosunku prawnego o innym charakterze. Koniecznym jest wskazanie tego, że prawo angielskie określa leasing jako „pożyczkę w nietypowych okolicznościach”, co jednak nie znajdzie zastosowania wobec kwestii poruszonych w niniejszym artykule.

Angielskie sądy opracowały zabezpieczenia dla właściciela, który udziela hipoteki na swoim majątku. Wśród tych zabezpieczeń są określone obowiązki nałożone na kredytobiorcę hipotecznego przy realizacji jego zabezpieczenia, a przede wszystkim obowiązek sprzedaży za najlepszą możliwą do uzyskania cenę. Na leasingodawcy nie ciążą podobne obowiązki, a przynajmniej nie w takim samym zakresie. Oznacza to, że leasingobiorca powinien podjąć próbę osiągnięcia jakiegoś równoważnego środka ochrony w umowie leasingu. Warto jednak pamiętać, że leasingodawcy mogą nie być przychylni leasingobiorcy, starającemu się uzyskać wspomnianą ochronę.

Jednakże w przypadku każdego leasingu, który ma cechy leasingu finansowego, leasingobiorca będzie oczekiwał od leasingodawcy sprzedaży statku, potrącenia wpływów z zobowiązaniami leasingobiorcy do zapłacenia kwoty za wypowiedzenie i rozliczenia się z leasingobiorcą z wszelkich nadwyżek wpływów. Dodatkowo lub zamiast tego, leasingodawca może uzgodnić, że przeniesie tytuł własności na leasingobiorcę po zapłacie kwoty wynikającej z tytułu wypowiedzenia.

Wskazane powyżej zabezpieczenia są szczególnie ważne dla leasingobiorcy, gdy sprzedaż i leasing zwrotny nie stanowią 100% finansowania, przykładowo gdy leasingobiorca uiścił „wkład własny”, zwykle w formie zaliczki na poczet ceny. Leasingobiorcy powinni być szczególnie ostrożni w stosunku do wszelkich domyślnych warunków wypowiedzenia, które zobowiązują leasingobiorcę do zapłacenia pełnej kwoty przy założeniu, że ​​leasingodawca może zatrzymać statek lub wpływy.

Sugeruje się, aby leasingobiorca zwrócił szczególną uwagę podczas identyfikacji swojego kontrahenta (leasingodawcy), dlatego powinien dążyć do nałożenia pewnych ograniczeń na zdolność leasingodawcy do sprzedaży statku oraz do scedowania lub przeniesienia leasingu. Z drugiej strony leasingobiorca będzie chciał mieć możliwość swobodnego zakończenia umowy poprzez wcześniejsze dobrowolne wypowiedzenie, bez konieczności uiszczania opłaty za wcześniejsze rozwiązanie umowy lub przynajmniej wygórowanej opłaty.

Tytuł prawny do statku będzie przysługiwał leasingodawcy, dlatego też najemca jest narażony na ryzyko powstania zastawu na statku w wyniku działania lub bezczynności leasingodawcy. W tym kontekście istotne jest, czy leasingodawca jest faktycznie właścicielem statku lub czy udostępnia statek innym grupom leasingobiorców. Leasingobiorca narażony jest również na ryzyko postępowania upadłościowego wobec leasingodawcy. Może to prowadzić do złożonych problemów, które będą zależeć od jurysdykcji, w której toczy się jakiekolwiek postępowanie upadłościowe leasingodawcy.

Leasingodawcą może być spółka celowa lub spółka o ograniczonych zasobach finansowych, w takim przypadku rozsądnym byłoby, gdyby leasingobiorca próbował uzyskać wsparcie dla swoich zobowiązań od spółki należącej do grupy kapitałowej leasingodawcy. Wybór firmy udzielającej wsparcia dla „spółki matki” leasingodawcy i warunki tego wsparcia są zazwyczaj przedmiotem negocjacji.

Leasingodawcy często chcą mieć możliwość sfinansowania zakupu statku za pomocą pożyczki zabezpieczonej hipoteką, a jeśli nie zostanie to zrobione na początku, często będą chcieli mieć możliwość refinansowania w drodze „finansowania zwrotnego” w przyszłości. Stwarza to szereg potencjalnych zagrożeń dla leasingobiorcy, które powinny zostać uwzględnione w zawieranej przez niego umowie.

Leasingobiorca może zmierzać do zawarcia umowy o niezakłócanie korzystania z rzeczy z finansującymi leasingodawcę, która będzie stanowiła zapewnienie, że finansujący (wierzyciel hipoteczny) nie będzie w stanie ingerować w użytkowanie i posiadanie statku przez leasingobiorcę tak długo, jak leasingobiorca nie zalega z opłatami.

Umowa leasingu powinna obejmować prawo leasingobiorcy do otrzymania nadwyżki z wpływów ze statku, w następstwie niewywiązania się z umowy o niezakłócanie korzystania oraz prawa leasingobiorcy w odniesieniu do wpływów z ubezpieczenia. Warunki każdej opcji zakupu, które leasingobiorca posiada w ramach leasingu, powinny być wyraźnie określone w postanowieniach umowy ustanawiającej hipotekę. Warto mieć na uwadze, że negocjacje dotyczące umów o niezakłócone korzystanie z rzeczy mogą spowodować wiele trudnych do rozwiązania problemów.

Jeżeli w przyszłości leasingodawca zezwoli na „finansowanie zwrotne”, powinno to być uwarunkowane zawarciem umowy o niezakłócanie korzystania z rzeczy, która będzie satysfakcjonującym zabezpieczeniem interesów leasingobiorcy. Natomiast, jeśli statek jest przedmiotem czarteru na czas przez okres leasingu, należy sprawdzić, czy zmiana zarejestrowanego właściciela statku nie wymaga zgody czarterującego. W zależności od stosunku prawnego, czarterujący na czas może sam być w stanie zażądać od leasingodawcy i każdego finansującego leasingodawcy gwarancji w postaci zawarcia umowy o niezakłócone korzystanie z rzeczy.

Warto pamiętać o tym, że w każdej transakcji sprzedaży i leasingu zwrotnego, leasingobiorca będzie musiał negocjować też pozostałe kwestie, które standardowo pojawiają się w przypadku jakiegokolwiek finansowania.

Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego