Co najmniej 1,2 mln barier w postaci jazów, przepustów, brodów, śluz i ramp znajduje się w europejskich rzekach – ustalili badacze biorący udział w międzynarodowym projekcie AMBER. Są wśród nich naukowcy z Europejskiego Centrum Regionalnego Ekohydrologii PAN w Łodzi i Instytutu Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza w Olsztynie.

W artykule, opublikowanym właśnie w czasopiśmie Nature, naukowcy ujawnili rzeczywisty zakres fragmentacji europejskich rzek i przedstawili rozwiązania mające zapobiec jej pogłębianiu. Jak wykazano, Europa ma prawdopodobnie jedne z najbardziej rozdrobnionych rzek na świecie. Uczestnicy międzynarodowego projektu AMBER, finansowanego z programu Horyzont 2020, zidentyfikowali tysiące dużych zapór, ale także ogromną ilość niższych struktur, takich jak jazy, przepusty, brody, śluzy i rampy, które zazwyczaj są pomijane, a jednak są głównymi sprawcami fragmentacji rzek. Oszacowano, że takich barier w europejskich rzekach jest co najmniej 1,2 mln.

Po przeprowadzeniu szeroko zakrojonych badań terenowych i wykorzystując modele matematyczne wyliczono, że na 1 km strumienia rzeki przypada co najmniej 0,74 bariery. Dało to asumpt do opracowania pierwszego na kontynencie kompleksowego ogólnoeuropejskiego wykazu barier – AMBER Barrier Atlas.

Stopień fragmentacji rzek w Europie jest znacznie większy niż ktokolwiek przypuszczał – podkreślają autorzy publikacji, wśród których jest czworo Polaków: prof. Maciej Zalewski, dr Małgorzata Łapińska i Kamila Belka (wszyscy z Europejskiego Centrum Regionalnego Ekohydrologii PAN w Łodzi) oraz dr hab. inż. Piotr Parasiewicz, prof. Instytutu Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza w Olsztynie.

Czy są jakieś szanse, aby budować zbiorniki wodne bez blokowania kontinuum rzecznego? Ekohydrolodzy już nad takimi rozwiązaniami pracują.

Opracowaliśmy nowe sposoby budowy zbiorników, które zwiększają potencjał retencyjny dolin rzecznych, odpornych na zakwity toksycznych glonów, i nadal utrzymujących kontinuum rzeczne dla migracji ryb. W przypadku „rzek pracujących”, gdzie ważny jest transport i produkcja energii, opracowano „by-passy omijające bariery z siedliskami dla ryb reofilnych (prądolubnych)” – tłumaczy prof. Maciej Zalewski, dyrektor ECRE PAN.

Jak zaznaczają naukowcy, wyniki ich badań zostaną uwzględnione w nowej strategii UE na rzecz bioróżnorodności. Będą też stanowić podstawę do opracowania systemu połączenia co najmniej 25 tys. km europejskich rzek w perspektywie najbliższej dekady.W projekt AMBER (Adaptive Management of Barriers in European Rivers) zaangażowanych jest 20 partnerów, m.in. ze Szwecji, Polski, Francji, Niemiec, Szwajcarii, Włoch, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii i Danii. Prace całego konsorcjum koordynuje prof. Carlos Garcia de Leaniz ze Swansea University. Jak czytamy na profilu FB Sekcji Ekohydrologii Studenckiego Koła Naukowego Biologów na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego, w ramach projektu AMBER udało się już poprawić migrację ryb na zaporze Poutès (Francja) przy zastosowaniu adaptacyjnych strategii zarządzania; usunąć niewykorzystywane jazy w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii i Danii; opracować narzędzia wspomagające podejmowanie decyzji o renaturyzacji rzek; stworzyć aplikację do śledzenia barier migracyjnych na rzekach (The AMBER Tracker) – pierwszą aplikację naukową rejestrującą bariery rzeczne w całej Europie.

Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii to placówka Polskiej Akademii Nauk powstała w 2008 roku. To drugie – po Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie – centrum w Polsce pod auspicjami UNESCO. Pracownicy Instytutu zajmują się eksperymentalnymi oraz teoretycznymi badaniami naukowymi w zakresie rozwoju ekohydrologii oraz wdrażaniu jej w celu odnowy zasobów wodnych w ramach Międzynarodowego Programu Hydrologicznego UNESCO. Profil naukowy Centrum zorientowany jest na promowaniu wysoko zaawansowanych badań ekohydrologicznych, systemów monitoringu i modelowania.

Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza w Olsztynie to jednostka badawczo-rozwojowa podlegająca obecnie Ministerstwu Infrastruktury. Zadaniem Instytutu jest działalność badawcza i upowszechnianie wyników badań naukowych w dziedzinie rybactwa śródlądowego.