Niewątpliwie ostatnie 25 lat to okres intensywnych zmian w procesach gospodarczych, zachodzących w Polsce. Skutkiem tych przemian jest konieczność ciągłego dostosowywania przepisów prawnych, w tym w zakresie prawa podatkowego, do zmieniającego się otoczenia biznesowego.

Wpływ prawa Unii Europejskiej na polski system podatkowy

Czynnikiem, który znacząco wpłynął rozwój polskiego prawa podatkowego, było przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Przepisy wspólnotowe odgrywają bowiem niezwykle istotną rolę w kształtowaniu krajowego systemu podatkowego. Wśród przykładów najistotniejszych regulacji w tym zakresie, należy zwrócić szczególną uwagę na przepisy tzw. „Dyrektywy Parent - Subsidiary”1, której przedmiotem jest zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych dywidend, które wypłacane są pomiędzy spółkami ulokowanymi w państwach członkowskich Unii Europejskiej, a ponadto tzw. „Dyrektywy Merger”2 przewidującej transparentność podatkową niektórych transakcji restrukturyzacyjnych oraz „Dyrektywy VAT”3 ujednolicającej zasady podatku od wartości dodanej we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym w zakresie zwolnienia z opodatkowania VAT dostawy towarów i świadczenia usług, które związane są z gospodarką morską. Nie bez znaczenia w powyższym kontekście pozostaje także Komunikat Komisji C (2004) 43 „Wytyczne Wspólnoty w sprawie pomocy publicznej dla transportu morskiego” (97/C/205/05), potwierdzający uprawienie państw członkowskich Unii Europejskiej do opodatkowania działalności żeglugowej podatkiem tonażowym.

Opodatkowanie dochodów z działalności gospodarczej oraz ze stosunku pracy

Aktami prawnymi regulującymi zasady opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej, w tym aktywności w szeroko rozumianej branży morskiej, są: ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych [dalej: „Ustawa o CIT”] oraz ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych [dalej: „Ustawa o PIT”]. Obie z ww. ustaw stanowią, iż podstawą opodatkowania jest dochód, rozumiany jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym (vide: art. 9 ust. 2 Ustawy o PIT). Stawka podatku dochodowego od osób prawnych wynosi 19% podstawy opodatkowania, zaś osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą może dokonać wyboru pomiędzy opodatkowaniem dochodów z tej działalności bądź według skali podatkowej (tj. stawka 18% do kwoty 85.528 zł oraz 32% w stosunku do nadwyżki ponad tę kwotę), bądź według 19% stawki liniowej.

W kontekście zasad opodatkowania w Polsce dochodu ze stosunku pracy wskazać należy, iż Ustawa o PIT stanowi, iż dochód taki podlega opodatkowaniu wyłącznie według skali podatkowej. W tym zakresie, regulacją istotną z punktu widzenia branży  morskiej, są przepisy dotyczące tzw. „ulgi abolicyjnej”, przysługującej osobom osiągającym dochody ze stosunku pracy poza granicami Polski, w tym marynarzom zatrudnionym na statkach eksploatowanych przez zagraniczne podmioty. Co istotne, skorzystanie z tej instytucji skutkować może nawet całkowitym uniknięciem opodatkowania w Polsce dochodu uzyskanego z pracy wykonywanej poza jej granicami.

Niektórzy spośród przedstawicieli doktryny, jak również praktyków prawa postulują za obniżeniem obowiązujących stawek podatków dochodowych, w szczególności w kontekście opodatkowania dochodu przedsiębiorców będących osobami fizycznymi oraz dochodu ze stosunku pracy. W powyższym kontekście należy zauważyć, iż stawki podatku dochodowego w Polsce należą do jednych z najniższych wśród stawek obowiązujących w państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Pochylając się nad zagadnieniem obniżenia podatków w Polsce, nie bez znaczenia pozostaje także fakt, iż wpływy z podatków dochodowych dzielone są między budżet państwa oraz budżety jednostek samorządu terytorialnego, stanowiąc istotne źródło dochodu gmin oraz powiatów, a  w mniejszym zakresie także województw. Obniżenie stawek podatków dochodowych, w tym poprzez ustalenie liniowej stawki podatku od dochodu ze stosunku pracy, w sposób znaczący wpłynęłoby na zaniżenie dochodów jednostek samorządu terytorialnego, co miałoby negatywny wpływ na realizację przez te jednostki zadań własnych, w tym m. in. inwestycje w szlaki żeglugi śródlądowej, porty i przystanie morskie, infrastrukturę drogową, czy przedsięwzięcia energetyczne.

Zagadnieniem istotnym z przedmiotowego punktu widzenia pozostaje także fakt, iż wprowadzenie jednolitej, liniowej stawki podatku od dochodu mogłoby skutkować pogłębieniem wciąż występujących w Polsce wyraźnych różnic pomiędzy poszczególnymi gospodarstwami domowymi w zakresie wysokości dochodu przypadającego w danym gospodarstwie domowym na jedną osobę. To z kolei implikowałoby konieczność zwiększenia wydatków budżetowych na realizację polityki socjalnej, kosztem inwestycji wspierających gospodarkę, w tym szeroko rozumiany sektor morski.    

Podsumowując powyższe rozważania, zdaniem autorów, postulatem znacznie bardziej zasadnym aniżeli obniżenie obowiązujących stawek podatku, czy wprowadzenie jednolitej stawki podatku od dochodów uzyskiwanych z jednoosobowej działalności gospodarczej albo ze stosunku pracy, jest zwiększenie liczby progów podatkowych oraz zaktualizowanie obowiązującej w Polsce kwoty wolnej od podatku. Jak pokazuje przykład państw zachodnich, takie rozwiązanie pozytywnie wpływa na wzrost PKB, wyraźnie zmniejszając jego wahania.  

Podatek tonażowy w polskim porządku prawnym

Specyfika branży żeglugowej wymaga szczególnych regulacji w zakresie opodatkowania czerpanych z niej dochodów. Wychodząc na przeciw powyższym wymaganiom, polski system podatkowy, mocą ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym [dalej: „Ustawa tonażowa”], przewiduje możliwość skorzystania przez przedsiębiorstwa żeglugowe z możliwości opodatkowania niektórych dochodów podatkiem tonażowym.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 w zw. z ar. art. 3 ust. 1 - 2 Ustawy tonażowej, podstawę opodatkowania podatkiem tonażowym stanowi dochód przedsiębiorcy żeglugowego, odpowiadający iloczynowi stawki dobowej i okresu eksploatacji w danym miesiącu wszystkich statków przedsiębiorcy, z których dochód opodatkowany jest podatkiem tonażowym. Co istotne, wysokość wspomnianej stawki dobowej uzależniona jest od pojemności netto statku morskiego, dochód z eksploatacji którego podlega opodatkowaniu podatkiem tonażowym.

Stawka podatku tonażowego wynosi 19% podstawy opodatkowania. Podatek ten uiszcza się w okresach miesięcznych. Zeznanie o wysokości podatku tonażowego należnego za dany rok podatkowy składa się w urzędzie skarbowym do dnia 31 stycznia następnego roku podatkowego.

Na regulacje Ustawy tonażowej spadła jednak fala krytyki ze strony przedstawicieli branży morskiej. Przeciwnicy polskiego podatku tonażowego, wskazując na główne wady tego rozwiązania, wymieniają m. in. takie aspekty jak brak równoległych Ustawie tonażowej regulacji w zakresie zatrudniania i ubezpieczenia społecznego marynarzy, które sprzyjałyby rejestracji statków morskich pod polską banderą, czy ograniczony do lat 10 okres, w którym przedsiębiorstwo żeglugowe korzystać może z przymiotu podatnika podatku tonażowego.

Wpływ regulacji w zakresie VAT na polską gospodarkę morską

Podstawą dla rozważań na temat wpływu przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług [dalej: „Ustawa o VAT”] na rozwój gospodarki morskiej w Polsce jest art. 86 ust. 1 Ustawy o VAT, zgodnie z którym w zakresie w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi VAT przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Z treści powyższej regulacji wynika bowiem, iż w przypadku gdy podatnik świadczy usługi bądź dostarcza towary, które na podstawie Ustawy o VAT są zwolnione z podatku od towarów i usług, to nie przysługuje mu prawo odliczenia VAT naliczonego.

Jak wskazane zostało powyżej, przepisy Dyrektywy VAT co do zasady wprowadzają zwolnienie z opodatkowania VAT dostaw towarów i świadczenia usług związanych z gospodarką morską. Jednakże polski ustawodawca, na mocy art. 83 ust. 1 Ustawy o VAT, zdecydował się na zastosowanie względem szeroko rozumianej działalności w obszarze sektora morskiego, zerowej stawki podatku od towarów i usług. Posługując się takim zabiegiem, polski ustawodawca, respektując wytyczne Dyrektywy VAT w zakresie nieopodatkowania VAT towarów i usług związanych z gospodarką morską, umożliwił podatnikom VAT działającym w tym sektorze, dokonywanie odliczenia VAT naliczonego w pełnym zakresie. Należy wskazać, iż zasadę tę stosuje się m. in. względem żeglugi morskiej (art. 83 ust. 1 pkt 12, 23 Ustawy o VAT), przemysłu stoczniowego (art. 83 ust. 1 pkt.1, 3 - 4, 10, 15 Ustawy o VAT), czy usług portowych (art. 83 ust. 1 pkt 9 - 9a, 11, 14, 17 Ustawy o VAT).

Rozwiązanie powyższe czyniąc VAT podatkiem neutralnym z punktu widzenia podatników prowadzących działalność gospodarczą w szeroko rozumianej branży morskiej, jest z pewnością czynnikiem znacząco wpływającym na rozwój gospodarki morskiej w Polsce.

Stosowanie prawa podatkowego

Efektywność powyższych rozwiązań wymaga synergii polskich przepisów podatkowych z działaniem organów podatkowych i sądów administracyjnych stosujących te przepisy. Rozwiązaniem, którego wciąż brakuje w polskim systemie podatkowym jest  bezwzględny nakaz skierowany do organów kontroli podatkowej, w zakresie przestrzegania indywidualnych interpretacji przepisów prawa podatkowego. Działania prawodawcy powinny zostać również nakierowane na opracowanie regulacji eliminujących możliwość występowania rozbieżności w samych interpretacjach podatkowych.

Podsumowanie

Polski system podatkowy stanowi skomplikowaną i nieprzerwanie ewoluującą dziedzinę prawa. Wgłębiając się jednak w jego tajniki dostrzec można wiele rozwiązań stanowiących przywileje podatkowe skierowane pod adresem przedstawicieli gospodarki morskiej, wśród których wyróżnić należy takie elementy jak podatek tonażowy, ulgę abolicyjną w podatku dochodowym od osób fizycznych, czy opodatkowanie branży morskiej zerową stawką VAT. W tym stanie rzeczy, polskie przepisy podatkowe nie ograniczają polskiej gospodarki morskiej, zaś w połączeniu z działaniami w zakresie strukturyzacji podatkowych i zarządzania ryzykiem podatkowym, mogą nawet być czynnikiem sprzyjającym jej rozwojowi.

Radca prawny Rafał Czyżyk
Asystent prawny Piotr Porzycki
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie


Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.czernis.pl


1) Dyrektywa Rady 2011/96/UE z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich.

2) Dyrektywa Rady 2009/133/WE z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, podziałów przez wydzielenie, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych państw członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub SCE z jednego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego.

3) Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej.