• <

Opłacanie składek za granicą z tytułu umowy o pracę, aby nie płacić ZUS, jest legalne orzekł Sąd Najwyższy

12.11.2015 07:06 Źródło: własne
Strona główna Prawo Morskie, Finanse Morskie, Ekonomia Morska Opłacanie składek za granicą z tytułu umowy o pracę, aby nie płacić ZUS, jest legalne orzekł Sąd Najwyższy

Partnerzy portalu

Opłacanie składek za granicą z tytułu umowy o pracę, aby nie płacić ZUS, jest legalne orzekł Sąd Najwyższy - GospodarkaMorska.pl

W warunkach gospodarki rynkowej XXI w., niejednokrotnie osoby prowadzą działalność gospodarczą w jednym państwie członkowskim UE, gdy w drugim pozostają zatrudnione na cześć etatu w ramach umowy o pracę, co prowadzi do zajścia tzw. zbiegu tytułów ubezpieczenia społecznego w dwóch ww. państwach członkowskich.

Kwestię zbiegu tytułów ubezpieczenia społecznego reguluje rozporządzenie unijne w sprawie systemów zabezpieczenia społecznego (nr 883/2004) (Dz.U. L 166 z 30.4.2004, str.  1-123). Zbieg ten ma miejsce w sytuacji jednoczesnego prowadzenia działalności w Polsce oraz zatrudnienia w innym kraju członkowskim. Rozporządzenie stanowi, że w powyższym przypadku – w zakresie podlegania ubezpieczeniu społecznemu – taka osoba podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego w którym to zatrudnienie jest wykonywane. Pozwala to na uniknięcie płacenia składek ZUS z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a także polskie sądy kwestionowały jednak takie praktyki, masowo stosowane przez polskich przedsiębiorców już od kilku lat. Jedna z takich spraw trafiła w końcu do Sądu Najwyższego, który wypowiedział się w tej kwestii odmiennie, niejako sankcjonując wskazane praktyki.

Sprawa dotyczyła kobiety prowadzącej w Polsce działalność gospodarczą. W 2010 roku zawarła umowę o pracę na czas nieokreślony w wymiarze 1/8 etatu za wynagrodzeniem w kwocie 38,50 EUR z pracodawcą mającym siedzibę na terytorium Słowacji. Po zawarciu tej umowy ubezpieczona wyrejestrowała się z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych i przestała odprowadzać składki oraz złożyła wniosek o ustalenie ustawodawstwa słowackiego jako właściwego dla jej ubezpieczenia społecznego. ZUS zażądał przedstawienia dowodów faktycznego wykonywania pracy. W związku z nieprzedstawieniem przez stronę takich dowodów organ uznał, że umowa jest nieważna – jako służąca obejściu prawa – i wydał decyzję o podleganiu ubezpieczeniu w Polsce. Kobieta odwołała się od tej decyzji.

Sąd pierwszej instancji oddalił odwołanie ze względu na stwierdzenie, że w okresie 7 miesięcy praca była świadczona tylko przez 2 dni. Z uwagi na to, że ubezpieczona w rzeczywistości nie świadczyła pracy, sąd uznał, że do powstania stosunku pracy nie doszło. Zatem w ocenie sądu ubezpieczona podlegała polskiemu systemowi ubezpieczenia społecznego. Sąd Apelacyjny przyjął ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji i podzielił jego pogląd prawny. Kobieta złożyła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.

Sąd stwierdził, że podstawowe znaczenie ma zarzut niezastosowania art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, który zawiera normę kolizyjną wskazującą na ustawodawstwo właściwe dla ubezpieczenia społecznego osoby normalnie wykonującej pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich UE. Stosownie do tej regulacji, osoba taka podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu tego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca najemna. Do celów stosowania rozporządzenia określenie „praca najemna” oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taką do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce. Z powyższego przepisu wynika, że ZUS nie miał kompetencji do oceny zaistnienia stosunku ubezpieczenia w sensie prawnym. Ocena ta mogła nastąpić wyłącznie na podstawie wskazanych przez normę kolizyjną przepisów miejsca świadczenia pracy i mogła być dokonana tylko przez organ władny te przepisy stosować, czyli przez organ słowackiego systemu ubezpieczenia społecznego. Określenie ustawodawstwa właściwego wskazującego na przepisy właściwe dla miejsca świadczenia pracy najemnej wyłącza ocenę przez ZUS, czy stosunek prawny będący podstawą objęcia ubezpieczeniem społecznym w Słowacji jest ważny według prawa polskiego.

Procedura ustalania tymczasowego ustawodawstwa właściwego
    
W tym wypadku ZUS był uprawniony tylko do wskazania ustawodawstwa właściwego stosownie do art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. Jeśli jednak powziął co do tego wątpliwości, wówczas powinien zwrócić się do instytucji państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca. Art. 16 rozporządzenia przewiduje tzw. wstępne i tymczasowe określenie ustawodawstwa właściwego. Ustala je instytucja miejsca zamieszkania (ZUS) poinformowana o fakcie wykonywania pracy w co najmniej dwóch państwach członkowskich. Instytucja miejsca zamieszkania informuje z kolei pozostałe instytucje, w których wykonywana jest praca, o swoim tymczasowym określeniu. Od tej chwili biegnie termin dwóch miesięcy, w czasie których przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji może poinformować instytucję miejsca zamieszkania o niemożności zaakceptowania ustalonego ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii. Gdy to nie nastąpi, tymczasowe określenie ustawodawstwa staje się ostateczne. Wskazana procedura ma na celu uniknięcie sytuacji, w której osoba prowadząca działalność i wykonująca pracę najemną w różnych państwach członkowskich nie będzie podlegała żadnemu ustawodawstwu lub że będzie podlegała ustawodawstwu więcej niż jednego państwa. Byłoby to niezgodne z zasadą jedności stosowanego ustawodawstwa jako jedną z zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

W skardze kasacyjnej wskazano, że w postępowaniu przed słowacką instytucją ubezpieczeń społecznych nadano skarżącej numer ubezpieczenia, a nie wynika to z ustaleń sądów obu instancji, tymczasem ZUS nie mógł tej okoliczności zignorować, istnienie bowiem tytułu ubezpieczenia społecznego za granicą wyklucza dokonywanie ustaleń przeciwko dowodowi ubezpieczenia społecznego w innym państwie.

Podsumowując treść orzeczenia, należy wskazać przede wszystkim na brak kompetencji ZUS-u do określenia nieważności umowy o pracę, zawartej z pracodawcą słowackim, na gruncie prawa polskiego, a tym samym do wyprowadzenia z takiego wadliwego założenia wniosku o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu w innym państwie członkowskim. ZUS mógł jedynie zwrócić się z prośbą o wyjaśnienie tej kwestii do instytucji słowackiej. Orzeczenie SN jest korzystne dla polskich przedsiębiorców, jednak nie rozwiewa wszystkich wątpliwości. W istocie ostatnie słowo w tej sprawie należy do organów słowackich. W tym kontekście sporna pozostaje kwestia tzw. pracy marginalnej.

Praca marginalna

Sąd Apelacyjny w Białymstoku w orzeczeniu z dnia 15 stycznia 2014 r. (II Aua 770/13), w innej sprawie odwołał się do kwestii pracy marginalnej, wskazując że stanowi ona niejako wyjątek od zasady określonej w art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego. Art. 14 ust. 5b rozporządzenia wykonawczego stanowi, że praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego. Zgodnie z Praktycznym poradnikiem „Ustawodawstwo mające zastosowanie do pracowników w UE, EOG i Szwajcarii”, praca o charakterze marginalnym to praca, która jest stała, ale ma niewielkie znaczenie pod względem czasu i zysku ekonomicznego. Zaleca się jako wskazówkę uznanie za pracę o charakterze marginalnym działalności, która zajmuje mniej niż 5% regularnego czasu pracy lub stanowi mniej niż 5% całkowitego wynagrodzenia pracownika. Charakter wykonywanej pracy, np. praca o charakterze pomocniczym, pozbawiona niezależności, wykonywana w domu lub w służbie dla głównej pracy, może również posłużyć za wskaźnik pracy o charakterze marginalnym.

Zasady uzyskiwania emerytury państwowej za granicą

Przepisy koordynacyjne dotyczą również kwestii uzyskiwania emerytury państwowej. Jeśli miejsca pracy danej osoby znajdowały się w kilku krajach UE, w każdym z nich uzyska ona prawa do świadczeń emerytalnych. Wniosek należy złożyć do zakładu ubezpieczeń emerytalnych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce pracy. Właściwy organ jest odpowiedzialny za rozpatrzenie wniosku oraz zgromadzenie informacji o składkach emerytalnych wpłaconych we wszystkich państwach, w których wykonywana była praca. Szczegółowe unormowania dotyczące zasad uzyskania emerytury regulują przepisy krajowe (wiek emerytalny, okresy składkowe, sposób obliczania wysokości świadczenia), z poszczególnych państw członkowskich.

Istotne jest, że praca w każdym z państw objętych koordynacją liczy się do stażu potrzebnego do uzyskania emerytury, a praca w Polsce do takiego stażu w  każdym z tych państw. Jest to tzw. zasada sumowania okresów  ubezpieczenia. Dotyczy ona zarówno pracowników, jak i osób pracujących na własny rachunek. O prawo do emerytury w danym państwie członkowskim można ubiegać się jednak tylko wówczas, gdy okres ubezpieczenia w tym kraju wynosi co najmniej rok. W przypadku, gdy okres ubezpieczenia wynosi poniżej roku to przy ustalaniu prawa do emerytury okres ten dolicza się do ogólnego stażu pracy i ma on znaczenie w przyznawaniu prawa do emerytury w innych państwach, w którym wykonywana była praca. Sumowanie polega na dodawaniu do siebie wszystkich lat ubezpieczenia tak, aby uwzględnić cały staż pracy osoby starającej się o emeryturę. Zatem osoba, która przepracowała po kilka lat w kilku państwach członkowskich, otrzyma z instytucji ubezpieczeniowych każdego z tych państw ustali na podstawie własnego ustawodawstwa teoretyczną kwotę emerytury za zsumowane okresy ubezpieczenia, a następnie przyzna emeryturę częściową - proporcjonalną do faktycznego okresu ubezpieczenia, przebytego na terytorium danego państwa. Sumuje się: czas opłacania składek, zatrudnienia lub pracy na własny rachunek oraz okresy równorzędne, a także okresy zamieszkania, jeśli w jakimś państwie uprawniają do świadczeń. Staż pracy lub zamieszkanie w innych państwach członkowskich uwzględnia się tylko wtedy, gdy nie pokrywają się z polskimi okresami ubezpieczenia.

Obliczanie świadczenia odbywa się zawsze na korzyść zainteresowanego. Jeśli więc emerytura obliczona zgodnie z polskimi przepisami będzie wyższa od emerytury teoretycznej obliczonej z zastosowaniem zasady proporcjonalności (czyli uwzględnienia całego stażu pracy w obu krajach), wówczas organ przyzna emeryturę w wyższej wysokości. Ponadto osoba, której przyznano już emeryturę, a która pracowała w jednym z państw członkowskich przed przystąpieniem Polski do UE (zatem nie zaliczono jej tego okresu pracy jako okresu ubezpieczenia i z tego tytułu przysługuje jej niższe świadczenie), ma prawo do ponownego przeliczenia otrzymywanego świadczenia.

Więcej informacji w sprawie kredytów, podatków i przepisów prawnych dotyczących marynarzy znajdą Państwo na stronie www.easyocean.pl,  www.oceangroup.pl

Asystent Prawny Anna Kamrowska
Prawnik Kuba Lewandowski

Partnerzy portalu

KONFERENCJA_PRAWA_MORSKIEGO_UG_2024
legal_marine_mateusz_romowicz_2023

Dziękujemy za wysłane grafiki.