Kryzys energetyczny, wzrastająca inflacja czy też problemy w łańcuchu dostaw stanowią główne czynniki wpływające na obecną sytuację w Europie, przez niektórych określaną mianem kryzysu gospodarczego. Czy Europa stoi w obliczu kryzysu gospodarczego?

Konflikt rosyjsko-ukraiński pogorszył perspektywy globalnego wzrostu, zaś gospodarka europejska stanęła w obliczu poważnego regresu ze względu na powiązania handlowe, inwestycyjne i finansowe z walczącymi krajami.

Europejski Bank Centralny podnosi stopy procentowe, by walczyć z inflacją, pozostając w tyle za bardziej agresywnymi posunięciami amerykańskiego FED. Co więcej, Europa doświadcza częściowego odcięcia eksportu gazu ziemnego z Rosji, swojego największego dostawcy energii, a jakby tego było mało, globalne porty zmagają się z kongestiami.

Europa niepewna jutra: bezpieczeństwo energetyczne i inflacja

Europa zmierza w kierunku przewidywanego kryzysu energetycznego wcześniej niż się spodziewano, pomimo ostatnich działań mających na celu ograniczenie popytu i zwiększenie podaży. Zawirowania spowodowane w dużej mierze konfliktem rosyjsko-ukraińskim mogą spowodować zmniejszenie popytu w różnych gałęziach przemysłu i wśród konsumentów.

Niepewność dotycząca dostaw gazu do Europy ma bezpośredni wpływ na ceny energii. Duża zmienność dostaw gazu spowodowała, że ceny energii w Europie wahają się znacznie bardziej niż przed konfliktem rosyjsko-ukraińskim. Główna niepewność dotyczy nadchodzącej zimy, kiedy równowaga podaży i popytu może się zmienić.

Zdaniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego, w niektórych krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Węgrzech, Słowacji oraz Czech) istnieje ryzyko niedoborów sięgających nawet 40 procent zużycia gazu i zmniejszenia produktu krajowego brutto nawet o 6 procent.

Do listy problemów należy dodać kolejny, czyli fakt, że wyższe stopy procentowe nieproporcjonalnie i niekorzystnie wpłyną na najbardziej zadłużone kraje w Europie.

Komisja Europejska przewiduje, że w tym roku inflacja w strefie euro wyniesie 7,6 procent, w przeciwieństwie do wcześniejszej prognozy 6,1 procent. Wedle prognoz, inflacja spadnie do 4 procent w 2023 roku –  mimo to znacznie powyżej celu 2 procent Europejskiego Banku Centralnego i powyżej przewidywań 2,7 procent w jego wiosennej prognozie. Ponadto recesja w Europie, w połączeniu z trwającą wojną na Ukrainie i powolnym ożywieniem gospodarczym w Chinach, ograniczy zagraniczną aktywność gospodarczą.

Rosyjska ruletka, czyli gazowa dyplomacja Moskwy

Manipulowanie dostawami energii to najpotężniejsza broń Rosji w wywieraniu presji na Europę.

Według Międzynarodowej Agencji Energetycznej, Rosja jest największym eksporterem ropy i produktów naftowych do UE, dostarczając 2,2 mln baryłek dziennie (bpd) ropy i 1,2 mln bpd produktów naftowych.

Potencjalne zaostrzenie napiętych relacji między Rosją a Europą przyspieszyłoby globalną inflację, zaostrzyło światowy kryzys żywnościowy, a ceny towarów energochłonnych wzrosłyby do nowych poziomów.

Rosyjskie władze doskonale zdają sobie sprawę, że chwilowo nie ma możliwości powrotu do starych dobrych czasów relacji z Europą, ale mogą zadbać o to, by nie ucierpiała na tym tylko Rosja. Każdy dotychczasowy krok Moskwy w konflikcie z Zachodem był zgodny z logiką eskalacji i na razie nie ma powodów, by sądzić, że ta logika się zmieni.

Europa zależna od transportu morskiego

Według danych Europejskiej Agencji Środowiska, 77 proc. europejskiego handlu zewnętrznego i 35 proc. całego handlu według wartości między państwami członkowskimi UE odbywa się drogą morską. Transport morski stanowi kluczową część międzynarodowego łańcucha dostaw.

Pomimo spadku aktywności żeglugowej w 2020 roku ze względu na skutki pandemii Covid-19, sektor morski znacząco się rozwija i będzie rozwijał dalej, napędzany przez rosnący popyt na transport surowców i żeglugę kontenerową.

Mimo to, obecnie globalny łańcuch dostaw po dwuletnich koronawirusowych perturbacjach nadal jest nękany kolejnymi problemami. Główne europejskie terminale również odnotowują spadek wydajności, spowodowany przede wszystkim brakiem siły roboczej i zatłoczeniem portów.

W poszukiwaniu alternatyw: wiatr, energia słoneczna czy atom?

Jak podaje Eurostat, przy ponad połowie energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto Szwecja (60 proc.) miała zdecydowanie najwyższy udział wśród państw członkowskich UE w 2020 r., wyprzedzając Finlandię (44 proc.) i Łotwę (42 proc.). Na przeciwległym krańcu skali najniższy udział energii odnawialnej odnotowano na Malcie (11 proc.), a następnie w Luksemburgu (12 proc.) i Belgii (13 proc.).

Wzrost ilości energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii w latach 2010-2020 w dużej mierze odzwierciedla rozwój trzech odnawialnych źródeł energii w całej UE, głównie energii wiatrowej, ale także energii słonecznej i biopaliw stałych (w tym odpadów odnawialnych). W 2020 r. odnawialne źródła energii stanowiły 37,5 proc. zużycia energii elektrycznej brutto w UE, co oznacza wzrost z 34,1 proc. w 2019 r.

Największy udział energii elektrycznej w 2020 r. został wyprodukowany w elektrowniach wykorzystujących odnawialne źródła energii (39,0 proc.), następnie w elektrowniach jądrowych (24,6 proc.), gazowych (21,1 proc.) i węglowych (12,6 proc.).

W ciągu ostatnich dwóch dekad nastąpiły znaczące zmiany w udziale poszczególnych odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej.

W 2000 r. 87 proc. energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych było wytwarzane z energii wodnej, a udział ten spadł do 34,5 proc. w 2020 r. Z drugiej strony w tym samym okresie znacznie wzrosła ilość energii elektrycznej pochodzącej z wiatru, z 4,9 proc. wszystkich odnawialnych źródeł energii w 2000 r. do 36,6 proc. w 2020 r. Inne odnawialne źródła energii o dużym udziale w produkcji energii elektrycznej w 2020 r. to fotowoltaika (12,8 proc. wszystkich odnawialnych źródeł energii), podstawowe biopaliwa stałe (7,6 proc.) i biogazy (5,1 proc.).

Co dalej?

Recesja nie jest wyłącznie europejskim problemem, ale ma charakter globalny, stąd też problem Europy można rozpatrywać jako typowy dla wszystkich kontynentów.

To, na co szczególnie warto zwrócić uwagę, to kwestia bezpieczeństwa energetycznego.

Nadmierna zależność od Rosji, która przykręcając kurki w gazociągach pod pretekstem prac konserwacyjnych, może zakłócić stabilne funkcjonowanie państw europejskich. Oprócz już podjętych środków, dalsze działania powinny skupić się na ograniczeniu ryzyka i gotowości na wypadek dalszych problemów.

Czy Europa stoi w obliczu kryzysu gospodarczego? Na pewno należy oczekiwać spowolnienia. Tak jak wcześniej wspomniano, cały świat zmaga się obecnie z problemami: recesją, zaburzonym łańcuchem dostaw, więc trudno czuć się szczególnie pokrzywdzonym przez los, skoro wszyscy są pokrzywdzeni. Pozostaje przejść przez problemy i oczekiwać nieuniknionego, czyli powrotu do wzrostu, podążając za mądrością ludową – „po każdej burzy wychodzi słońce”.

Fot. Depositphotos