Na początku sierpnia br. w artykule pt. „Rozbudowa portu a obowiązek dostosowania infrastruktury drogowej” przyjrzeliśmy się bliżej zagadnieniom prawnym towarzyszącym rozbudowie portu, a konkretnie rozbudowie infrastruktury drogowej w obszarze i bezpośrednim sąsiedztwie portów. Temat ten spotkał się z dużym zainteresowaniem czytelników, co z pewnością cieszy, gdyż potwierdza, że w Polsce istnieje tendencja wzrostowa w zakresie modernizacji, rozbudowy czy budowy infrastruktury w obrębie portów. Nie dziwi w żadnym stopniu, że w powyższym zakresie dostosowywanie portów do wielkości zapotrzebowania na usługi przeładunkowe wolumenów, rozpoczyna się często od optymalizacji sieci drogowych – transportem bowiem drogowym w 2014 roku przewieziono w Polsce blisko 85% ogólnej liczby ładunków (dane szacunkowe GUS). W odniesieniu jednak do portów, ze względu na charakter obsługiwanych tam towarów, ładunki transportowane są do portu i z portu w dużej mierze również transportami kolejowymi. Dlatego też niniejszy artykuł, niejako będąc kontynuacją poprzedniego, traktował będzie o zagadnieniach prawnych związanych z rozbudową i przebudową sieci kolejowej – niezbędnej dla harmonijnego rozwoju portów.   

Po stronie podmiotu zarządzającego portem lub operatora portowego, rozbudowa sieci kolejowej polega na budowie, czy też rozbudowie infrastruktury kolejowej jaką jest bocznica kolejowa. Jest ona obiektem złożonym. W jej skład wchodzą elementy o charakterze liniowym wraz z elementami infrastruktury niezbędnymi do jej funkcjonowania, jak np. urządzeniami sterowania ruchem kolejowym (SRK) czy innymi urządzeniami związanymi z bezpieczeństwem ruchu kolejowego. Zgodnie z art. 4 pkt 10 ustawy z dnia z dnia 28 marca 2003 roku o transporcie kolejowym [dalej: „u.t.k.”] bocznicą kolejową jest „droga kolejowa połączona z linią kolejową i służąca do wykonywania załadunku i wyładunku wagonów lub wykonywania czynności utrzymaniowych pojazdów kolejowych lub postoju pojazdów kolejowych oraz przemieszczania i włączania pojazdów kolejowych do ruchu po sieci kolejowej; w skład bocznicy kolejowej wchodzą również urządzenia sterowania ruchem kolejowym oraz inne urządzenia związane z bezpieczeństwem ruchu kolejowego, które są na niej usytuowane”.

W pierwszej kolejności, przy zamiarze wybudowania bocznicy kolejowej należy ustalić, czy dla danego obszaru obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Jeżeli takowego nie ma, to konieczne będzie uzyskanie decyzji o ustaleniu warunków zabudowy. Występując o wydanie takiej decyzji należy spełnić warunki określone w art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [dalej: „u.p.z.p.”]. Powyższego przepisu nie stosuje się jednak w odniesieniu do linii kolejowych w całości, bowiem art. 61 ust. 3 u.p.z.p. stanowi, że „przepisów ust. 1 pkt 1 i 2 nie stosuje się do linii kolejowych, obiektów liniowych i urządzeń infrastruktury technicznej”, a więc konieczne będzie spełnienie jedynie wymagań z art. 61 ust. 1 pkt 3-5, tj.  „3. istniejące lub projektowane uzbrojenie terenu, z uwzględnieniem ust. 5, jest wystarczające dla zamierzenia budowlanego”, „4. teren nie wymaga uzyskania zgody na zmianę przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne albo jest objęty zgodą uzyskaną przy sporządzaniu miejscowych planów, które utraciły moc na podstawie art. 67 ustawy, o której mowa w art. 88 ust. 1”, „5. decyzja jest zgodna z przepisami odrębnymi”. Wątpliwości czy bocznicę kolejową można zaliczyć do „linii kolejowych” rozstrzygnął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 roku (sygn. akt II OSK 1559/12), potwierdzając, że budowa bocznicy kolejowej nie wymaga spełnienia wszystkich warunków określonych w art. 61 ust. 1 u.p.z.p. Zdaniem sądu jest to przedsięwzięcie polegające na budowie linii kolejowej, obiektu liniowego i urządzeń infrastruktury technicznej. Bocznica kolejowa zawiera w sobie elementy, które składają się na linię kolejową oraz obiekt liniowy. Ponadto bocznica kolejowa z samego jej charakteru jest urządzeniem infrastruktury technicznej. Po spełnieniu również pozostałych wymagań jak np. uzyskanie decyzji środowiskowej możliwe będzie rozpoczęcie inwestycji po uzyskaniu pozwolenia na budowę.

Co ważne, samo wybudowanie bocznicy kolejowej zgodnie z projektem budowalnym nie uprawnia do korzystania z niej. Niezbędne jest bowiem wszczęcie procedury uruchomienia bocznicy kolejowej. Do uruchomienia bocznicy kolejowej wymagane jest posiadanie świadectwa bezpieczeństwa, czyli dokumentu potwierdzającego zdolność bezpiecznego prowadzenia ruchu kolejowego i wykonywania przewozów kolejowych, wydawanego użytkownikom bocznic kolejowych do eksploatacji tych bocznic. Użytkownikiem bocznicy kolejowej jest podmiot działający w obrębie bocznicy kolejowej, będący jej właścicielem lub władającym na podstawie innego tytułu prawnego. W art. 17 u.t.k. określone zostały warunki techniczne i organizacyjne, zapewniające bezpieczne prowadzenie ruchu kolejowego, bezpieczną eksploatację pojazdów kolejowych oraz ochronę przeciwpożarową i ochronę środowiska. Zgodnie z art. 18a u.t.k. świadectwo bezpieczeństwa wydaje Prezes Urzędu Transportu Kolejowego na wniosek zarządcy infrastruktury kolejowej, przewoźnika kolejowego oraz użytkownika bocznicy kolejowej. Do ubiegania się o świadectwo bezpieczeństwa dla użytkownika bocznicy kolejowej wymagane są następujące dokumenty (i) wykaz świadectw dopuszczenia do eksploatacji typu budowli, urządzeń oraz pojazdów przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego, (ii) wykaz przepisów wewnętrznych określających warunki techniczne oraz zasady i wymagania dotyczące bezpiecznego prowadzenia ruchu kolejowego i utrzymania infrastruktury kolejowej, (iii) oświadczenie o posiadaniu świadectw sprawności technicznej eksploatowanych pojazdów kolejowych, (iv) oświadczenie potwierdzające, że na stanowiskach bezpośrednio związanych z prowadzeniem i bezpieczeństwem ruchu kolejowego zatrudnia pracowników posiadających odpowiednie licencje (maszynisty), (v) regulamin pracy bocznicy kolejowej uzgodniony przez zarządcę infrastruktury kolejowej, z którą bocznica kolejowa jest połączona.

Użytkownik bocznicy kolejowej może eksploatować jedynie te urządzenia i budowle przeznaczone do prowadzenia ruchu kolejowego, na które Prezes UTK wydał świadectwo dopuszczenia do eksploatacji. Przy tym na każdy z posiadanych typów budowli takich jak m. in. tory kolejowe, rozjazdy czy kozły oporowe należy uzyskać osobne świadectwo. Pamiętać przy tym należy, że mogą występować różne typy jednego urządzenia, np. jeżeli posiadamy dwa różne typy torów kolejowych to należy złożyć dwa wnioski o dopuszczenie do eksploatacji.

Przepisy wewnętrzne określają warunki oraz zasady i wymagania dotyczące bezpiecznego prowadzania ruchu kolejowego i utrzymania infrastruktury kolejowej oraz zasady i wymagania organizacyjne związane z utrzymaniem i eksploatacją pojazdów kolejowych. Najczęściej są to instrukcje dotyczące organizacji technicznej działań na bocznicy i utrzymania urządzeń technicznych w należytym stanie. Zazwyczaj są to instrukcje o technice pracy manewrowej, o sygnalizacji, o oględzinach i utrzymaniu torów oraz o oględzinach i utrzymaniu rozjazdów. Zatwierdzenia takich przepisów wewnętrznych dokonuje Prezes UTK, wniosek w tej sprawie wnosi się do niego przez właściwy oddział terenowy.

Regulamin pracy bocznicy kolejowej powinien określać warunki techniczne, organizacyjne, prowadzenia ruchu kolejowego oraz obsługi punktów ładunkowych. Regulamin jest dokumentem obligatoryjnym, każdy użytkownik musi sporządzić i posiadać regulamin. Dodatkowo powinien być zgodny ze stanem rzeczywistym i uzgodniony w zakresie techniczno-ruchowym z zarządcami infrastruktury kolejowej, z których torami bocznica jest połączona. Regulamin taki powinien zawierać w szczególności (i) postanowienia ogólne dotyczące bocznicy, a ponadto (ii) opis techniczny bocznicy kolejowej, (iii) zasady prowadzenia ruchu kolejowego między bocznicą kolejową, a torami zarządcy/ów infrastruktury kolejowej, z którymi bocznica kolejowa jest połączona, opracowane w oparciu o przepisy dotyczące tego zagadnienia obowiązujące u zarządcy infrastruktury kolejowej, (iv) warunki techniczne obsługi bocznicy kolejowej, (v) warunki prowadzenia pracy manewrowej na bocznicy kolejowej, (vi) organizację wykonywania pracy manewrowej na bocznicy kolejowej, (vii) organizację obsługi punktu/ów zdawczo-odbiorczego/ych, (viii) zagadnienia dotyczące przewozu koleją towarów niebezpiecznych, (ix) nadzór nad stanem technicznych i utrzymaniem obiektów i urządzeń infrastruktury kolejowej bocznicy, przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego.

Jak widać z powyższej analizy, obostrzenia proceduralne odnoszące się do budowy czy też rozbudowy sieci kolejowej o bocznicę kolejową są znaczne. Z jednej strony uzasadniona jest, ze względów bezpieczeństwa, konieczność przejścia tej drogi administracyjnej, z drugiej jednak, może ona skutecznie odstraszać szczególnie mniejszych operatorów portowych od uruchomienia tej posiadającej wiele zalet, a wydaje się że w Polsce wciąż niedocenianej, gałęzi transportu, jaką jest transport kolejowy.  

Radca prawny Rafał Czyżyk
Aplikant radcowski Marcin Borowski
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.czernis.pl