W Polsce mamy 150 tysięcy km rzek, ale już tylko 20-25% z nich pozostało w stanie nienaruszonym. Rzeki są systemem naczyń połączonych, który utrzymuje odpowiedni stan wód gruntowych. Jeżeli pozbawione są roślinności, naturalnych brzegów, wysp i meandrów, tracą na znaczeniu ekologicznym. Polska to jeden z najuboższych w wodę pitną krajów europejskich, a już za kilkanaście lat możemy mieć poważne problemy z dostępem do niej. W obliczu zmiany klimatycznej powinniśmy szczególnie dbać o rzeki.

Niestety 90% polskich rzek jest w złym stanie. Zanieczyszczenia, regulacje, budowanie tam i prowadzenie nieodpowiednich praktyk utrzymaniowych prowadzą do dewastacji tych cennych ekosystemów. Trzeba pamiętać o tym, że są one nie tylko domem dla wielu gatunków zwierząt i roślin, ale przede wszystkim pełnią bardzo ważne funkcje ekosystemowe (zasilają wody gruntowe, oczyszczają wodę, podtrzymują rybactwo śródlądowe), rekreacyjne i kulturowe. Naturalne i nieregulowane rzeki zapewniają nam również bezpieczeństwo w trakcie powodzi i okresów suszy. Regulacja biegu rzek i ich skracanie połączone z zagospodarowywaniem terenów zalewowych prowadzi do zwiększania częstotliwości, zasięgu i siły niszczącej kolejnych powodzi, zmniejsza odporność środowiska na brak opadów i prowadzi do generowania coraz większych strat.

Strażnicy Rzek WWF

Aby móc skutecznie chronić rzeki Fundacja WWF stworzyła w 2018 roku program Strażnicy Rzek WWF. Jest to grupa miłośników przyrody, którym los rzek nie jest obojętny i chcą oni aktywnie działać dla ich dobra. Do tej pory udało się zaangażować 350 Strażników, którzy aktywnie działają dla rzek w swoim sąsiedztwie. Zadaniem Strażników jest prowadzenie działań edukacyjnych, monitorowanie prac utrzymaniowych na ciekach wodnych,  gromadzenie i udostępnianie często trudno dostępnych danych, konsultowanie dokumentów, przeprowadzanie interwencji oraz akcji sprzątania rzek.

W gronie tym znajdują się osoby, które zajmują się ochroną przyrody naukowo, ale duża część Strażników nie ma wykształcenia w tej dziedzinie, interesuje się rzekami hobbystycznie, a dzięki merytorycznemu wsparciu Fundacji jest w stanie wiele zdziałać na rzecz tych cennych obszarów. Oprócz stałego kontaktu z naszymi Strażnikami organizujemy również szkolenia, podczas których  można poznać przyrodnicze i prawne podstawy ochrony rzek, wymienić się doświadczeniami, poznać szczegóły interwencji w urzędach. Do tej pory udało nam się przeprowadzić 4 takie szkolenia – w Warszawie, Krakowie, Gdańsku i we Wrocławiu, na wiosnę planowane są kolejne w innych miastach.

Zaopiekuj się rzeką!

W ramach programu Strażnicy Rzek WWF powstał również projekt Zaopiekuj się rzeką, którego celem jest ochrona najcenniejszych odcinków małych i średnich rzek w Polsce, z pomocą i zaangażowaniem społeczeństwa. Działa on na zasadzie wolontariatu, podpisujemy umowę, dzięki której Strażnik otrzymuje m.in. ubezpieczenie od wypadków w trakcie kontroli nad rzeką. Każdy, kto zostanie opiekunem konkretnego odcinka rzeki zobowiązuje się do przeprowadzenia w ciągu roku czterech monitoringów, zorganizowania akcji sprzątania śmieci, a także interwencji w urzędach w sytuacji, gdy planowane będą niepokojące inwestycje. Czym tak naprawdę jest monitoring? Jest to skontrolowanie rzeki pod kątem elementów środowiska rzecznego – sprawdzamy i zapisujemy, czy zaobserwowaliśmy m.in. żeremie bobrowe, martwe drewno, piaszczyste wyspy, chronione gatunki roślin i zwierząt. Ważną informacją jest również to, czy na rzece są jakieś budowle hydrotechniczne lub może trwa ich budowa, czy prowadzone są prace utrzymaniowe oraz czy zaobserwowaliśmy śmieci lub niepokojący wyciek do rzeki. Dzięki monitoringom przeprowadzanym przez Strażników do tej pory udało nam się opisać ponad 100 km rzek! Jest to bardzo istotne z punktu widzenia ochrony polskich rzek, gdyż pozwala na kontrolowanie stanu rzek oraz szybkie reagowanie w razie potrzeby.

Razem ze Strażnikami udało nam się przeprowadzić ponad 20 interwencji, m.in. w sprawie nielegalnego wysypiska w rejonie Wkry, nielegalnie zbudowanej tamy na rzece Rogoźniki Wielki, obwałowań na rzece Bug, wycieku oleju do Narwi z Elektrowni Ostrołęka, zatoru śmieci na rzece Czarnej, nielegalnego gromadzenia śmieci na Wkrze, zorganizowaliśmy również akcję sprzątanie rzeki Długiej w Markach i zatrzymaliśmy szkodliwe prace utrzymaniowe na Żylicy (żwir z dna rzeki miał być usuwany, co zniszczyłoby siedliska ryb i innych organizmów).

Partnerstwa dla przyrody

W program Strażnicy Rzek WWF zaangażowani są także Partnerzy Strategiczni WWF Polska - firmy Geberit i UPM Raflatac, bo ochrona przyrody potrzebuje zaangażowania i współpracy wielu stron, także biznesu. Bez wspólnego działania nie uda nam się zbudować przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z przyrodą. Tylko proekologiczne zmiany dokonane przez firmy, w połączeniu z działaniami pojedynczych osób, mogą przynieść pozytywne efekty dla środowiska przyrodniczego Ziemi. Cieszymy się, że firmy Geberit i UPM Raflatac wspierają program Strażnicy Rzek WWF, a ich pracownicy są aktywnymi Strażnikami i razem z nami opiekują się polskimi rzekami.

Apel zespołu Rezerwat

Projekt Zaopiekuj się rzeką zyskał nawet promującą piosenkę i teledysk – zespół Rezerwat przy współpracy z WWF Polska stworzył aranżację swojego największego hitu „Zaopiekuj się mną”. Utwór „Zaopiekuj się rzeką” zwraca uwagę na problemy polskich rzek oraz zachęca do zostania Strażnikiem Rzek WWF.