Analizowane w niniejszej sprawie orzeczenie angielskiego Sądu Apelacyjnego (Court of Appeal) dotyczy niezwykle istotnej kwestii związanej z interpretacją - The Carriage of Goods by Sea Act 1992 [COGSA 1992], a w szczególności sformułowania „completion by delivery of the bill of any endorsement of the bill” [Sec. 5 (2)(b)].

 
Innymi słowy, przedmiotem analizy są ustalenia Sądu Apelacyjnego, który podjął się odpowiedzi na pytanie kto i na jakich warunkach prawnych staje się legitymowanym posiadaczem konosamentu („holder bill of lading”) - a tym samym stroną praw i obowiązków kontraktowych objętych danym konosamentem jeżeli przeniesienie posiadania konosamentu nastąpiło w drodze indosu i wydania konosamentu.

Sprawa oparta była na następującym stanie faktycznym i prawnym: 23.04.2010 r.  Gunvor International BV („Gunvor”) wyraził zgodę na sprzedaż 17.000 mt oleju napędowego (plus/minus 10%) spółce United Infrastructure Development Corporation („UIDC”) na bazie “cif Tokardi, Ghana”. Ładunek oleju został kupiony przez UIDC celem odsprzedaży do Cirrus Oil Services Ltd. („Cirrus”). Obie umowy kupna-sprzedaży przewidywały rozliczenie transakcji w formie akredytywy. 06.04.2010 r. otworzona została na żądanie Cirrus, przez United Bank of Africa („UBA” - „bank otwierający”) akredytywa dokumentowa („the prime letter of credit”) – ważna do 12.06.2010 r. Beneficjentem akredytywy został UIDC z udziałem jego banku Standard Chartered Bank („SCB”). Wystawiona akredytywa regulowana była standardowymi warunkami UCP 600.

12.04.2010 r. SCB zaawizował akredytywę do UIDC, zaś 30.04.2010 r. SCB przeniósł akredytywę („the transfer letter of credit”) na Bank Societe Generale, który był bankiem pośredniczącym,(2)  działającym na rzecz nowego beneficjenta akredytywy Gunvor.

Zakontraktowany ładunek był przewożony w dwóch częściach z Cotonau, Benin. 12.05.2010 r. Gunvor załadował 9.466 mt oleju na statek „Maria E” a w kolejnym dniu  załadowane zostało 9.208 mt ładunku na statek „Erin Schulte”. W obu przypadkach, wydane konosamenty przewidywały Takoradi – jako port wyładunku. Konosamenty zostały wystawione na zlecenie Societe Generale.

Statek „Maria E” przybył do portu wyładunkowego – Takoradi w dn. 13.05.2010 r. Po pobraniu próbek, okazało się, iż ładunek nie posiada właściwości przewidzianych umową. W efekcie Cirrus oraz UIDC odmówili przyjęcia ładunku. Odmowa odnosiła się również do drugiej części ładunku załadowanej na „Erin Schulte”. Dokonując formalnej odmowy odbioru ładunku Cirrus wyraził zgodę na zakup ładunku z pierwszego statku („Maria E”) za obniżoną cenę, ale nie dotyczyło to ładunku z drugiego statku („Erin Schulte”). UBA (bank otwierający akredytywę) poinformował SCB – o zmianie warunków akredytywy w zakresie ilości ładunku i ceny kupna-sprzedaży – odzwierciedlających wyżej opisaną zgodę Cirrus na zakup, na zmienionych warunkach, tylko jednej partii ładunku z m/t „Maria E” (Amendment No 3 – to the prime letter of credit). 25.05.2010 r. CSB poprosił UIDC o zgodę na ww. zmianę, która to zgoda wydana została przez UIDC w dn. 01.06.2010 r. W tym samym dniu SCB poprosił Gunvor o wyrażenie zgody na zmianę warunków akredytywy. I to właśnie od tego momentu rozpoczęły się problemy związane z tą sprawą. SCB bowiem poinformował UBA, iż UIDC potwierdził zgodę na zmianę akredytywy bez uzyskania najpierw zgody sprzedających – Gunvor na zmianę warunków akredytywy przewidzianą Amendment No 3. Bezpośrednim skutkiem tego zaniechania (tj. uzyskania wcześniejszej zgody Gunvor) było, iż chociaż SCB był zobowiązany w stosunku do Gunvor honorować skutki prawne przeniesienia akredytywy w tej oryginalnej, nie zmienionej postaci, to w zakresie roszczenia regresowego w stosunku do UBA – uprawnienie SCB ograniczone zostało do zmienionych warunków głównej akredytywy.

W tym samym czasie UIDC udało się znaleźć nowego nabywcę – tj. Chase Petroleum Ghana Ltd. („Chase”) oraz UBI Energy Petroleum Ghana Ltd. (“UBI”) na drugą część ładunku z „Erin Schulte”. Na tą okoliczność otworzona została na rzecz UIDC nowa akredytywa – jedna – przez SCB bezpośrednio („the Chase letter of credit”) a druga przez Trust Bank Ghana („the UBI letter of credit”). UIDC – poprosił SCB aby przeniósł akredytywę Chase na rzecz Gunvor, ale zanim takie przeniesienie mogło być dokonane w dn. 04.06.2010 r. Gunvor złożył dokumenty dotyczące ładunku przewożonego na m/v Erin Schulte, zgodnie z warunkami oryginalnej, nie zmienionej akredytywy. 07.06.2010 r. – Societe Generale formalnie poinformował SCB, iż sprzedający Gunver nie wyraził zgody na zmiany akredytywy przewidziane Amendment No 3.

Dokumenty przedłożone w dn. 04.06.2010 r., w imieniu Gunvor, SCB w ich londyńskim biurze, zawierały set konosamentów (odnoszących się do ładunku na „Erin Schulte”) indosowanych na rzecz SCB. SCB przyjął indosowane konosamenty zaznaczając, iż przyjmuje je celem zweryfikowania prawidłowości formalnej i materialno-prawnej. Dokonał następnie skanowania otrzymanych, indosowanych konosamentów i przesłał do, zajmującego się tego typu weryfikacją (tzw. Service Centre), biura SCB w Chennai. 09.06.2010 r. – po weryfikacji – SCB poinformowało Societe Generale, iż przedłożone dokumenty nie są zgodne z warunkami akredytywy – które przewidywały, iż rzeczone konosamenty winny być „na zlecenie Societe Generale”. Powstał spór pomiędzy Societe Generale i Gunvor z jednej strony a SCB z drugiej strony co do zgodności przedłożonych konosamentów z warunkami akredytywy.

09.06.2010 r. statek przypłynął do Takoradi. W braku konosamentów ładunek został wyładowany na podstawie Letter of Indemnity [„LOI”] wystawionego przez Gunvor i doręczonego do Chase i UBI. Gunvor podtrzymywał swoje stanowisko, iż dokumenty przedłożone w dn. 04.06.2010 r. (tj. konosamenty indosowane na rzecz SCB) były zgodne z akredytywą i w związku z powyższym domagał się płatności do SCB (bez powodzenia). Pod koniec czerwca 2010 r. Gunvor poinstruował swoich prawników do wystąpienia z formalnym żądaniem zapłaty, ale również i na to żądanie SCB odpowiedziało odmownie. W efekcie 01.07.2010 r. Gunvor wszczął postępowanie przeciwko SCB. Po otrzymaniu pozwu, SCB przez swoich prawników, poinformowało, iż jest skłonne do uznania roszczeń Gunvor. SCB zapłaciło pełną kwotę ceny kupna-sprzedaży ustalonej w oryginalnej akredytywie (wraz z odsetkami i dodatkowymi kosztami) w rezultacie czego nastąpiło umorzenie wszczętego postępowania.

Statek m/v Erin Schulte był własnością Dorchester LNG (2) Ltd. („Dorchester”). Po uznaniu roszczeń Gunvor, SCB podjęło próbę wystąpienia z roszczeniem regresowym w stosunku do właścicieli statku. W efekcie SCB wystąpiło z roszczeniem odszkodowawczym na kwotę pełnej wartości ładunku przewożonego przez „Erin Schulte” przyjmując, iż wydanie ładunku nastąpiło z naruszeniem umowy przewozu – a mianowicie nie legitymowanemu posiadaczowi konosamentów (tj. wydanie ładunku bez konosamentu – „misdelivery by discharging it without production of a bill of lading”).

Zgodnie z LOI, właściciele statku byli uprawnieni do domagania się od Gunvor –wystawcy LOI – odszkodowania i pokrycia pełnych szkód wynikających z tytułu wydania ładunku bez konosamentu. W związku z powyższym, chociaż formalnie pozew SCB został wytoczony przeciwko właścicielowi statku (tj. Dorchester) to Gunvor „wstąpił” w prawa procesowe i przyjął na siebie ciężar prowadzenia sprawy po stronie powodowej.(3)   

Podstawowa kwestia prawna, która była przedmiotem rozstrzygnięcia przez sąd I instancji - Admiralty Court (QBD) dotyczyła odpowiedzi na pytanie czy SCB uzyskał czynną zdolność procesową (title to sue) w zakresie roszczenia z tytułu wydania ładunku bez konosamentu („misdelivery of the goods”). Innymi słowy, czy SCB stał się, skutecznie prawnie legitymowanym posiadaczem konosamentów wstępując tym samym w pełny zakres uprawnień kontraktowych frachtującego z tytułu umowy przewozu ładunków morzem na podstawie konosamentu.

W świetle prawa angielskiego podstawę prawną do odpowiedzi na tak postawione pytanie znaleźć można w Carriage of Good by Sea Act 1992 [COGSA 1992]. Sec. 2, który przewiduje (w interesującym nas tu zakresie):
„2(1) Subject to the following provisions of this section, a person who becomes:
a)    the lawful holder of a bill of lading:
(…) shall (by virtue of becoming the holder of the bill (…)) have transferred to and vested in him all rights of suit under the contract of carriage as if he had been a party to that contract.
(2) Where, when a person becomes the lawful holder of a bill of lading, possession of the bill no longer gives a right (as against the carrier) to possession of the goods to which the bill relates, that person shall not have any rights transferred to him by virtue of subsection (1) above unless he becomes the holder of the bill:
a) by virtue of a transaction effected in pursuance of any contractual or other arrangements made before the time when such a right to possession ceased to attached to possession of the bill (…)”.

Sec. 5(2), COGSA 1992, przewiduje natomiast, iż:
„Reference in this Act to the holder of a bill of lading are reference to any of the following persons, that is to say:
a) a person with possession of the bill who, by virtue of being the person identified in the bill, is the consignee of the goods to which the bill relates;
b) a person with possession of the bill as result of the completion, by delivery of the bill, of any endorsement of the bill or, in the case of a bearer bill, of any other transfer of the bill; (…) and a person shall be regarded for the purpose of this Act as having become the lawful holder of the bill in good faith”.

Sędzia Teare z Queen Bench Division (Admiralty Court) stwierdził co następuje – SCB stał się legitymowanym posiadaczem konosamentów z dniem 04.06.2010 r., kiedy to zostały one przedłożone przez Societe Generale (w imieniu Gunvor) jako część dokumentacji akredytywy. Z tą datą wstąpił w prawa kontraktowe i procesowe związane z warunkami umowy przewozu, objętymi danym konosamentem.

Jednocześnie sędzia zaznaczył, iż bez znaczenia prawnego pozostaje fakt przyjęcia przez SCB konosamentów z zastrzeżeniem sprawdzenia ich poprawności a po ich zweryfikowaniu odnowę ich przyjęcia. Alternatywnie sędzia uznał, iż można przyjąć datę 07.07.2010 r. (tj. datę, w której SCB uznał roszczenie Gunvor) – jako datę, w której SCB stał się, skutecznie prawnie, legitymowanym posiadaczem konosamentu.

Dorchester wniósł apelację od tego orzeczenia. Podstawowym problemem prawnym, który miał być rozstrzygnięty w postępowaniu apelacyjnym było ustalenie czy samo przeniesienie posiadania konosamentów jest wystarczającą przesłanką do uznania, iż nastąpiło skuteczne prawnie przeniesienie indosowanego konosamentu czy też do takiej skuteczności prawnej przeniesienia koniecznym była wola, intencja takiego przeniesienia pomiędzy indosantem („endorser”) a indosatariuszem („endorsee”), która to intencja obu stron wskazywałaby, iż prawa kontraktowe inkorporowane do danego konosamentu winny być przeniesione,  w rezultacie łącznego efektu prawidłowego indosu i fizycznego przeniesienia tak indosowanego konosamentu, skutkującego  uzyskaniem przez indosatariusza – nowego legitymowanego posiadacza konosamentu - uprawnień m. in. do skutecznego występowania z roszczeniem z tytułu szkód poniesionych w związku z wydaniem ładunku przez przewoźnika bez konosamentów.

Sąd oddalił apelację. W uzasadnieniu takiego orzeczenia Sąd Apelacyjny stwierdził co następuje:

(1)    Do skutecznego prawnie przeniesienia indosowanego konosamentu wymagane jest świadome i swobodne oraz bezwarunkowe przeniesienie posiadania dokumentu przez legitymowanego posiadacza na osobę trzecią – indosatariusza – na rzecz której nastąpiło indosowanie konosamentu oraz bezwarunkowe przyjęcie tak przeniesionego konosamentu przez nowego legitymowanego posiadacza. Societe General dokonał takiego bezwarunkowego przeniesienia konosamentu na rzecz SCB, w imieniu Gunvor, jednakże SCB odmówiła przyjęcia konosamentów i dzierżyła je na zlecenie Societe Generale („held the bill to the order of Societe Generale”). Przyjąć zatem należy, iż w rozpatrywanym przypadku w dn. 04.06.2010 r. nie nastąpiło skuteczne przeniesienie indosowanego konosamentu.(4)  

(2)    Jednakże uznać należy, iż skutecznie prawnie nastąpiło przeniesienie indosowanego konosamentu z dniem 07.07.2010 r., kiedy Gunvor zaakceptował płatność SCB w wysokości oryginalnie określonej przez akredytywę:

a)    w sytuacji, w której SCB w sposób jednoznaczny odmówił przyjęcia konosamentu, nie mógł on następnie zmienić jednostronnie swojej decyzji i zdecydować się na ich przyjęcie. To mogło być dokonane jedynie za zgodą Gunvor. Jednakże Gunvor stawiał sprawę jasno – zgoda taka mogła być udzielona tylko wówczas, gdy SCB zaakceptuje dokumenty akredytywy, w tym konosament, z jednoczesnym uznaniem obowiązku płatności pełnej, przewidzianej akredytywą, kwoty transakcyjnej;

b) roszczenie Gunvor (objęte postępowaniem wszczętym w dn. 01.07.2010 r.) o zapłatę pełnej kwoty miało bardziej charakter zobowiązania dłużnego nie roszczenia odszkodowawczego. W związku z powyższym Gunvor, nie był uprawniony do odzyskania pełnej kwoty przewidzianej umową sprzedaży w inny sposób niż na zwrocie dokumentacji określonej przez akredytywę. Gunvor nie zażądał zwrotu przedmiotowych dokumentów i w sytuacji, w której potwierdził on pełną kwotę kupna-sprzedaży objętą akredytywą dokumentową, jednocześnie potwierdził, per se, iż SCB jest uprawniona do skutecznego objęcia i korzystania z uprawnień przewidzianych akredytywą. W każdym przypadku w dniu 07.07.2010 r. nastąpiło bezwarunkowe przeniesienie dokumentów przewidziane akredytywą skutkujące, inter alia, tym, iż SCB stał się, w pełnym tego słowa znaczeniu, legitymowanym posiadaczem konosamentów. Z tą chwilą wyłączona też została możliwość podnoszenia przez Gunvor zarzutów, iż nie miał zamiaru dokonania przeniesienia dokumentacji akredytywy i skutecznego przeniesienia konosamentu.(5)  

(3)    Zgodnie z ugruntowaną zasadą przyjmującą, iż z datą rozpoczęcia wyładunku konosament przestaje być, z prawnego punktu widzenia, dokumentem legitymującym do dysponowania ładunkiem i do jego odbioru, należałoby przyjąć, iż z dniem 15.06.2010 r. (data rozpoczęcia wyładunku) również i konosamenty indosowane na zlecenie SCB utraciły taką skuteczność. Jednakże zasada ta nie ma zastosowania w przypadku, w którym wydanie ładunku nastąpiło wyłącznie na podstawie LOI. Innymi słowy, konosamenty utrzymują swoją pełną skuteczność prawną i stanowią podstawę uprawnionego, legitymowanego posiadacza konosamentu do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko przewoźnikowi (Dorchester) z tytułu wydania ładunku bez konosamentów.

(4)    Biorąc pod uwagę, iż Sec. 2(2)(a) – COGSA 1992 odnosi się „transaction effected in pursuance of contractual or other arrangement (…)” należy, przy rozpatrywaniu takiej kwestii, zidentyfikować transakcję lub węzeł obligacyjny w rezultacie, którego nastąpiło przeniesienie konosamentów.

W rozpatrywanej tu sprawie dokumenty akredytywy (w tym konosament) zostały przedłożone przed datą wygaśnięcia akredytywy. Z uwagi na to, iż działania Gunvor winny być interpretowane jako działania potwierdzające wymóg ważności prawnej przedłożonych dokumentów – przy takiej interpretacji, nie nastręcza trudności przyjęcie, iż przeniesienie konosamentów w dn. 07.07.2010 r., nastąpiło zgodnie z warunkami oryginalnej akredytywy, niezależnie od faktu, iż akredytywa ta wygasła z dniem 12.06.2010 r. Jeżeli konosamenty zostały przeniesione na SCB za płatnością pełnej kwoty transakcji (a więc kwoty kupna-sprzedaży oryginalnie ustalonej w dniu 23.04.2010 r. i potwierdzonej w akredytywie w dniu 06.04.2010 r.), a to w rzeczywistości miało miejsce – wówczas przyjąć należy, iż transakcja została zrealizowana zgodnie z i wykonania warunków otwartej w 06.04.2010 r. akredytywy i to niezależnie od sytuacji, iż okoliczności, terminy i przebieg rozważanej tu transakcji, nie odpowiadały precyzyjnie warunkom określonym przez akredytywę.

W związku z powyższym przyjąć należy, za udowodnione prawnie, iż SCB był z dniem 07.07.2010 r. legitymowanym posiadaczem konosamentów, a zatem wstąpił w prawa i obowiązki kontraktowe (umowy przewozów ładunku) inkorporowane do tego konosamentu.(6)  Reasumując, stwierdzić należy, iż, jak wskazał to trafnie Lord Justice Moore-Bick, sprawa dotyczyła interpretacji kluczowego w angielskim systemie prawnym(7)  aktu  - COGSA 1992 – dotyczącego warunków prawnych przenoszenia praw i obowiązków kontraktowych pomiędzy stronami morskich dokumentów przewozowych (konosamentów, morskich listów przewozowych itp.). W centrum zainteresowania sądu znalazło się niezwykle istotne w tym kontekście sformułowanie z sec. 5(2)(b) oraz sec. 2(2)(b) COGSA 1999 – „przeniesienie indosowanego konosamentu” – („completion by delivery of the bill, of any endorsement of the bill”). Oczywiście przepis ten był już przedmiotem analizy w szeregu wcześniejszych orzeczeniach, ale nigdy w tym kontekście. Istota wydanego przez Sąd Apelacyjny orzeczenia sprowadza się do następującej konkluzji: aby nastąpiło skuteczne przeniesienie konosamentu na zlecenie na osobę trzecią w drodze indosu i aby osoba taka stała się legitymowanym posiadaczem konosamentu ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami prawnymi, wymaganym jest „voluntary and unconditional transfer of possession duly indorsed bill of lading by the holder to the endorsee and its unconditional acceptance.” A zatem, zdaniem Sądu Apelacyjnego, przy ocenie czy w danej sytuacji nastąpiło skuteczne przeniesienie indosowanego konosamentu okazać się może istotnym prawnie nie tylko fakt czy konosament, jako taki, oraz dokonany na nim indos – pisemna forma oświadczenia woli legitymowanego posiadacza o sposobie rozporządzenia tym papierem wartościowym - były prawidłowe formalno i materialnie prawne. Nie mniej istotnym prawnie jest, w świetle prawa angielskiego, czy oświadczenie woli legitymowanego posiadacza konosamentu oraz osoby trzeciej, na którą nastąpiło przeniesienie konosamentu miało charakter, z obu stron, zamierzonej czynności prawnej dokonanej bezwarunkowo i bez zastrzeżenia terminu.(8)      

Marek Czernis
Partner Zarządzający
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.czernis.pl

1. „Standard Chartered Bank v. Dorchester LNG (2) Ltd.” [2014] EWCA Civ. 1382; [2015] 1 Lloyd’s Rep. 97; [2005] 2 All ER 359 (CA; Moor – Bick and Briggs LJ; Sir Benard Rix):
 2. Jako bank pośredniczący – Societe Generale działał jako przedstawiciel sprzedającego Gunvor „for the purpose of drawing under the transfer letter of credit”
 3. “Standard Chartered Bank v. Dorchester LNG (2) Ltd.” QBD (admirality Court), 18-21 March; 18 April 2013; Sędzia Teare; [2013] 2 Lloyd’s Rep. 338; [2013] EWHC 808 (Comm).
 4. „The Aegean Sea” [1998] 2 Lloyd’s Rep. 39; „East West Corporation v. DKBS 1912” [2002] 2 Lloyd’s Rep. 182; „Keppel Tatlee Bank Ltd. V. Bandung Shipping Pte Ltd.” [2003] 1 Lloyd’s Rep. 619; „The Berge Sisar” [2001] 1Lloyd’s Rep. 663; [2002]  2 AC 205;
5.  „Jervis v. Harris” [1996] Ch 195. „Power Curber International Ltd. Bank of Kuwait SAK” [1981] 2 Lloyd’s Rep 394; [1981], 1 WLR 1233, “Seaconsar Far East Ltd. v. Bank Markazi Jomhouri Islami Iran” [1999] 1 Lloyd’s Rep 36; “Taurus Petroleum Ltd. v. State Oil Marketing Company of the Ministry of Oil Republic of Iraq” [2014] 1 Lloyd’s Rep 432; “Belgian Grain & Produce Co. Ltd. v. Cox & Co. (France) Ltd.” (1919) 1 Lloyd’s Rep 256, “Stein v. Hambro’s Bank of Northern Commerce” (1921) 9 Lloyd’s Rep 433; “Urquhart Lindsay & Ltd v. Eastern Bank Ltd. (1921) 9 Lloyd’s Rep. 572; [1922] 1KB; “Dexters Ltd. v. Schenker & Co.” (1923) 14 Lloyd’s Rep. 586.
6. The David Agmashenebeli [2003] 1 Lloyd's Rep 92, The Ythan [2006] 1 Lloyd's Rep 457 and The Pace [2010] 1 Lloyd's Rep 183, referred to. Aegean Sea Traders Corporation v Repsol Petroleo SA (The Aegean Sea) [1998] 2 Lloyd's Rep 39; Belgian Grain & Produce Co Ltd v Cox & Co (France) Ltd (CA) (1919) 1 LI L Rep 256; Borealis AB v Stargas Ltd (The Berge Sisar) (HL) [2001]     UKHL 17; [2001] 1 Lloyd's Rep 663; [2002] 2 AC 205; David Agmashenebeli, The [2002] EWHC 104 (Admlty); [2003] 1 Lloyd's Rep 92;
Dexters Ltd v Schenker & Co (1923) 14 Ll L Rep 586; East West Corporation v DKBS 1912 [2002] EWHC 83 (Comm); [2002] 2 Lloyd's Rep 182; (CA) [2003] EWCA Civ 83; [2003] 1 Lloyd's Rep 239; [2003] QB 1509;  
7. Dotyczy to nie tylko UK ale innych krajów z tzw. Commonwealth np. Singapuru – „Singapore Shipping Pte Ltd. v. Keppel Tatlee Bank Ltd” [2002] SGSA 46; [2003] 1 Lloyd’s Rep. 619; “The Cherry” [2002] [2002] SGSA 49; [2003] 1 SLR (R) 471; “The Dolphina” [2011] SGHC 273; [2012] 1 Lloyd’s Rep 304; “The Patraikos 2” [2002] SGHC 103; [2002] 1 SLR(R) 966;
8. Wyrok Sądu Apelacyjnego jest prawomocny 25.05.2015 r. Skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego (Supreme Court) została odrzucona.