Zgodnie z założeniami Traktatu o Unii Europejskiej Państwa Członkowskie powinny współpracować na rzecz rozwoju otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją. W celu zapewnienia rozwoju rynku wewnętrznego, unii gospodarczej i walutowej, a także rozszerzenia Unii Europejskiej oraz zmniejszenia międzynarodowych barier w handlu i inwestycjach Wspólnota stworzyła odpowiedni system prawa konkurencji. Skutkuje to potrzebą dokonania poważnych zmian w strukturach przedsiębiorstw, szczególnie w przypadkach łączenia przedsiębiorstw. Muszą one pozytywnie wpływać na wzrost dynamiki i konkurencyjności europejskiego przemysłu, a także podnosić standard życia we Wspólnocie. Jednocześnie Wspólnota powinna dopilnować, aby restrukturyzacja nie doprowadziła do naruszenia warunków uczciwej konkurencji. Z tego właśnie powodu stworzony został instrument prawny, który umożliwia skuteczną kontrolę fuzji przedsiębiorstw mogących znacząco utrudnić konkurencję na wspólnym rynku lub na znacznej jego części. Zgodnie z zasadami subsydiarności i proporcjonalności, określonymi w art. 5 Traktatu, Rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 (EUMR) nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia tego celu.

Rozporządzenie EUMR ma zastosowanie dla Europejskiego Obszaru Gospodarczego wraz z trzema członkami EFTA i porusza kwestie dotyczące transakcji na dużą skalę. Na szczeblu UE głównym organem nadzorującym fuzje jest Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji Komisji Europejskiej. Decyzje tego organu są wiążące, ale mogą być podważane przed sądami europejskimi.

Rozporządzenie EUMR jest istotne dla połączeń wszystkich przedsiębiorstw działających w obrębie UE, ponieważ zgodnie z art. 288 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej jest to instrument prawny, który ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowany we wszystkich Państwach Członkowskich. Oznacza to, że regulacje Rozporządzenia EUMR mają taką samą moc prawną jak przepisy krajowego systemu prawnego. W momencie, gdy Rozporządzenie EUMR znajdzie zastosowanie, fuzje podlegają prawu konkurencji UE.

2. Zakres

Od 1989 r. UE (wówczas: EWG) ma określone ustawodawstwo wtórne dotyczące kompetencji Komisji w sprawie kontroli fuzji przedsiębiorstw. Przepisy Rozporządzenia EUMR mają zastosowanie tylko w przypadku pewnych rodzajów fuzji. Pozostałe połączenia przedsiębiorstw podlegają przepisom Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej albo systemom prawa konkurencji obowiązujących w poszczególnych Państwach Członkowskich.
 
W celu ustalenia czy Rozporządzenie EUMR ma zastosowanie w danej sprawie, w pierwszej kolejności należy określić jego zakres. Zależny jest on od określenia dwóch decydujących kryteriów - „koncentracji” i „wymiaru wspólnotowego”.

2.1. Art. 3 instrumentu wyjaśnia właściwe pojęcie „koncentracji”

„Koncentracja” w znaczeniu art. 3 ust. 1 lit. a), dotyczy między innymi fuzji. Termin ten zdefiniowany jest jako łączenie się dwóch lub więcej wcześniej samodzielnych przedsiębiorstw lub części przedsiębiorstw.

Jednocześnie w myśli  art. 3 ust. 1 lit. b) „koncentracja” dotyczy także przejęć. Dla Rozporządzenia EUMR istotne są przejęcia dokonane przez jedną lub więcej osób już kontrolujących co najmniej jedno przedsiębiorstwo; przez jedno lub więcej przedsiębiorstw lub w jakikolwiek inny sposób.
 
Za przejaw „koncentracji” uznawane są także w pełni funkcjonalne wspólne przedsięwzięcia. Zgodnie z postanowieniem art. 3 ust. 4, utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa pełniącego w sposób trwały wszystkie funkcje samodzielnego podmiotu gospodarczego stanowi „koncentrację” w rozumieniu art. 1 lit. b).
 
Art. 3 ust. 5 określa wyjątki, w których nie dochodzi do „koncentracji”. Pierwszy z nich opisany w art. 3 ust. 5 lit. a) dotyczy sytuacji, gdy instytucje kredytowe lub inne instytucje finansowe, bądź też firmy ubezpieczeniowe, których normalna działalność obejmuje transakcje i obrót papierami wartościowymi, posiada czasowo papiery wartościowe nabyte w przedsiębiorstwie w celu ich odsprzedaży. Według art. 3 ust. 5 lit. b) drugi wyjątek dotyczy przypadku, kiedy kontrolę przejmuje osoba upoważniona przez władze publiczne zgodnie z prawem Państwa Członkowskiego dotyczącym likwidacji, upadłości, niewypłacalności, umorzenia długów, postępowania układowego lub analogicznych postępowań. Ostatni z nich opisuje przypadek, kiedy działania określone w art. 1 lit. b) przeprowadzane są przez holdingi finansowe, zdefiniowane w art. 5 ust. 3 czwartej Dyrektywy Rady 78/660/EWG z dnia 25 lipca 1978 r.

2.2. Art.1 instrumentu wyjaśnia właściwe pojęcie „wymiaru wspólnotowego”

Rozporządzenie EUMR jest stosowane, jeśli dane połączenie przedsiębiorstw ma „wymiar wspólnotowy”. Obwieszczenie Komisji dotyczące pojęcia przedsiębiorstw uczestniczących przyjętego w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 4064/89 w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw (98/C 66/03) wyjaśnia, kiedy „wymiar wspólnotowy” istnieje. W celu stwierdzenia czy można zastosować Rozporządzenie EUMR, musi zostać spełniony jeden z dwóch wyznaczonych progów.

Pierwszy próg wymaga:

•    łącznego obrotu firmy większego niż 5 miliardów Euro w obrębie światowej gospodarki, oraz

•    łącznego obrotu firmy większego niż 250 milionów Euro dla każdego z co najmniej dwóch przedsiębiorstw w obrębie Wspólnoty.

Jeżeli pierwszy próg nie został osiągnięty, to zastosowanie może znaleźć drugi próg, który wymaga:

•    łącznego obrotu firmy większego niż 2,5 miliarda Euro w obrębie światowej gospodarki, oraz

•    łącznego obrotu większego niż 100 milionów Euro ze wszystkich przedsiębiorstw w obrębie co najmniej trzech Państw Członkowskich, oraz

•    łącznego obrotu większego niż 25 milionów Euro każdego z co najmniej dwóch przedsiębiorstw w obrębie co najmniej trzech Państw Członkowskich, oraz

•    łącznego obrotu większego niż 100 milionów Euro każdego z co najmniej dwóch przedsiębiorstw w obrębie Wspólnoty.

Fuzja nie ma „wymiaru wspólnotowego”, jeżeli każde z zaangażowanych przedsiębiorstw osiąga ponad dwie trzecie łącznego obrotu w obrębie Wspólnoty w ramach jednego Państwa Członkowskiego.

3. Procedura

Zgodnie z art. 21 ust. 2 i ust. 3  Rozporządzenia EUMR Komisja jest odpowiedzialna za kontrolę „koncentracji”. Planowane połączenia przedsiębiorstw muszą zostać zgłoszone do Komisji. Dozwolone są dwa wyjątki od wymogu zgłoszenia. Pierwszy wyjątek dotyczy systemu odsyłania spraw. Natomiast drugi wyjątek, dotyczy ochrony uzasadnionych intencji Państw Członkowskich.

3.1.1. System odsyłania spraw

System odsyłania spraw przed zgłoszeniem uruchamiany jest na podstawie uzasadnionego wniosku stron danego połączenia. W pierwszej kolejności, rozważając złożenie takiego wniosku, strony mają obowiązek sprawdzić czy spełnione zostały odnośne wymogi prawne określone w Rozporządzeniu EUMR. Aby sprawa mogła zostać odesłana przez Komisję do jednego lub kilku Państw Członkowskich na mocy art. 4 ust. 4, muszą zostać spełnione następujące wymogi prawne:

•    muszą istnieć wskazania, iż dane połączenie może wywrzeć znaczący wpływ na konkurencję na rynku lub rynkach, oraz

•    dany rynek lub dane rynki muszą znajdować się w obrębie Państw Członkowskich i nosić wszelkie znamiona rynku odrębnego.

Na mocy art. 4 ust. 5 istnieją jedynie dwa kryteria, które muszą zostać spełnione, aby strony transakcji mogły wnioskować o odesłanie sprawy do Komisji:

•    transakcja musi stanowić „koncentrację” w rozumieniu art. 3 Rozporządzenia EUMR, oraz

•    powinno być możliwe zbadanie „koncentracji” zgodnie z krajowym prawem konkurencji w sprawie kontroli połączeń w przynajmniej trzech Państwach Członkowskich.

Na mocy art. 9 Państwo Członkowskie pragnące złożyć wniosek o odesłanie sprawy po jej zgłoszeniu do Komisji posiada dwie możliwości przewidziane odpowiednio w art. 9 ust. 2 lit. a) i art. 9 ust. 2 lit. b).

W celu odesłania sprawy do właściwych władz Państw Członkowskich, Komisja może wszcząć postępowanie zgodnie z art. 9 ust. 2 lit. a) kiedy:

•    „koncentracja” zagraża istotnym zakłóceniem konkurencji na rynku, oraz

•    dany rynek znajduje się w obrębie wnioskującego Państwa Członkowskiego oraz nosi wszelkie znamiona rynku odrębnego.

Albo na mocy art. 9 ust. 2 lit. b) kiedy:

•    „koncentracja” ma wpływ na konkurencję na rynku, oraz

•    dany rynek znajduje się w obrębie wnioskującego Państwa Członkowskiego, nosi wszelkie znamiona rynku odrębnego oraz nie stanowi znaczącej części wspólnego rynku.

Istnieje także możliwość zbadania „koncentracji”, która nie ma wymiaru wspólnotowego, ale ma wpływ na handel pomiędzy Państwami Członkowskimi i zagraża w sposób znaczący konkurencji na terytorium Państwa Członkowskiego lub Państw składających wniosek.

W takiej sytuacji zgodnie z art. 22, kiedy „koncentracja” wywiera wpływ na handel między Państwami Członkowskimi oraz znacząco wpływa na konkurencję na terytorium wnioskującego Państwa lub Państw Członkowskich mogą one także złożyć wniosek do Komisji.

W uzupełnieniu do powyższych kryteriów również inne okoliczności mogą być brane pod uwagę przy składaniu wniosku.  Szczegółowo zostały one opisane w Obwieszczeniach Komisji w sprawie odsyłania spraw dotyczących koncentracji z 2005 r.

3.1.2. Ochrona uzasadnionych intencji Państw Członkowskich

Zgodnie z art. 21 ust. 4. Państwa Członkowskie mogą podjąć właściwe środki w celu ochrony uzasadnionych interesów. Wszystkie istotne interesy muszą być zgodne z ogólnymi zasadami prawa wspólnotowego. Bezpieczeństwo publiczne, pluralizm środków przekazu i zasady ostrożnościowe uważa się za uzasadnione interesy. Natomiast każdy inny rodzaj interesu publicznego musi zostać zgłoszony do Komisji. Ocenia ona dane interesy pod kątem zgodności z zasadami prawa wspólnotowego. Niezależnie od decyzji, Komisja musi powiadomić zainteresowane Państwo Członkowskie o swojej decyzji w ciągu 25 dni roboczych od dnia zgłoszenia. Etapy postępowania po powiadomieniu podzielone są na dwie główne części - badanie powiadomienia i ocena zgłoszonej fuzji.

3.2.1. Etap I – wstępna analiza powiadomienia przez Komisję

W pierwszym etapie postępowania w sprawie kontroli łączenia przedsiębiorstw Komisja sprawdza, czy powiadomienie podlega Rozporządzeniu EUMR i czy budzi poważne wątpliwości co do jego zgodności z zasadami rynku wewnętrznego. Badanie zgłoszenia i wszczęcie postępowania dokonywane jest zgodnie z art. 6 Rozporządzenia EUMR. Komisja bada zgłoszenie niezwłocznie po jego otrzymaniu. Niezależnie od wyniku, odpowiedź Komisji odnotowywana jest w formie decyzji. Na mocy art. 288 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej decyzja jest instrumentem prawnym, który jest wiążący dla osób, do których jest adresowany.

Decyzję stwierdzającą o zgodności „koncentracji” ze wspólnym rynkiem uznaje się za uwzględniającą ograniczenia, które są bezpośrednio związane i konieczne dla dokonania fuzji. Istotny dla wszczęcia postępowania i podjęcia decyzji przez Komisję jest obowiązujący limit czasu. Zgodnie z art. 10 ust. 1 określone decyzje muszą zostać podjęte najpóźniej w ciągu 25 dni roboczych. Natomiast, w przypadku, gdy Komisja nie podjęła decyzji w ustalonym terminie, zgodnie z art. 10 ust. 6, w teorii „koncentrację” uważa się za zgodną ze wspólnym rynkiem.

W wyniku zbadania zgłoszenia Komisja może dojść do trzech wniosków. Po pierwsze, zgłoszona „koncentracja” może nie zostać objęta zakresem art. 6 ust. 1 lit. a) Rozporządzenia EUMR. Wtedy nie są prowadzone żadne dalsze postępowania. Po drugie, jeżeli zgłoszona „koncentracja” znajduje się w zakresie Rozporządzenia EUMR i nie budzi poważnych wątpliwości co do zgodności z zasadami rynku wewnętrznego to według art. 6 ust. 1 lit. b) jest zgodna z prawem konkurencji UE. Tak samo jak poprzednio, w tej sytuacji nie są prowadzone żadne dalsze postępowania. Po trzecie, jeżeli zgłoszona „koncentracja” znajduje się w zakresie Rozporządzenia EUMR ale budzi poważne wątpliwości co do zgodności z zasadami rynku wewnętrznego to zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. c) Komisja podejmie decyzję o wszczęciu dalszego postępowania.

Reasumując, fuzja jest zgodna z prawem konkurencji UE jeżeli podlega Rozporządzeniu EUMR i nie budzi poważnych wątpliwości co do zgodności z zasadami rynku wewnętrznego.

3.2.2. Etap II – ocena zgłoszonej koncentracji przez Komisję

Zgodnie z Rozporządzeniem EUMR, „koncentrację” zatwierdza się jako zgodną z prawem, jeżeli nie utrudnia ona znacząco skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części. Art. 2 Rozporządzenia EUMR określa główne wytyczne oceniania połączeń przedsiębiorstw. W istocie, żeby uznać fuzję za zgodną z prawem nie może ona doprowadzić do znacznego utrudnienia skutecznej konkurencji na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części, w szczególności poprzez wzmocnienie lub stworzenie pozycji dominującej na określonym rynku.

Ponownie ważny dla oceny zgłoszonej „koncentracji” przez Komisję jest obowiązujący limit czasu. Zgodnie z art. 10 ust. 3 decyzje muszą zostać podjęte w ciągu 90 dni roboczych. Natomiast, w przypadku, gdy Komisja nie podjęła decyzji w ustalonym terminie, zgodnie z art. 10 ust. 6, w teorii „koncentrację” uważa się za zgodną z zasadami wspólnego rynku.

W wyniku oceny, Komisja może wyciągnąć trzy różne wnioski. Po pierwsze, jeżeli oceniono, że fuzja jest akceptowalna to zgodnie z art. 8 ust. 1 „koncentracja” zostanie uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Po drugie, Komisja może ocenić, że połączenie przedsiębiorstw jest akceptowalne pod pewnymi warunkami. W takiej sytuacji przedsiębiorstwo musi wywiązać się z ustalonych obowiązków przed Komisją, żeby mogła zostać uznana za zgodną z rynkiem wewnętrznym. Po trzecie, zgodnie z art. 8 ust. 3 Komisja ma prawo stwierdzić, że oceniana „koncentracja” nie jest zgodna z rynkiem wewnętrznym”. Na mocy takiej decyzji Komisja może nałożyć na przedsiębiorstwa grzywnę nieprzekraczającą 10 % łącznego obrotu zaangażowanego przedsiębiorstwa.

Rozporządzenie EUMR przewiduje podjęcie kroków przez Komisję, także w sytuacjach, kiedy przedsiębiorstwa zostały już połączone i uznano ową fuzję za niezgodną ze wspólnym rynkiem.  Zgodnie z art. 8 ust. 4 Komisja może wymagać od zaangażowanych podmiotów rozwiązania fuzji, szczególnie poprzez rozwiązanie łączenia lub zbycie wszystkich udziałów czy też zgromadzonych aktywów. Jeżeli przywrócenie stanu pierwotnego nie jest możliwe, to Komisja może nakazać podjęcie wszelkich innych stosownych środków mających na celu zapewnienie rozłączenia przedsiębiorstw. Na przykład, na mocy art. 8 ust. 4 Komisja może nałożyć odpowiednie grzywny na przedsiębiorstwa, aby osiągnąć wspomniany cel.

4. Wnioski

Trend zwiększającej się liczby połączeń przedsiębiorstw znajduje odzwierciedlenie w sporych ilościach liczby powiadomień o „koncentracjach” skierowanych do Komisji. W celu uniknięcia kar przez przedsiębiorstwa, najistotniejsze jest zastosowanie polityki zgodnej z prawem UE przy podejmowaniu działań związanych z łączeniem przedsiębiorstw.  Fuzję, która podlega Rozporządzeniu EUMR i nie budzi poważnych wątpliwości co do zgodności z zasadami rynku wewnętrznego zatwierdza się jako zgodną z prawem, jeżeli nie utrudnia ona znacząco uczciwej konkurencji na rynku wewnętrznym lub na znacznej jego części.

Radca Prawny Mateusz Romowicz

Asystenka Gabriele Vilemo Gotkovic

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie kancelaria-gdynia.eu, www.prawo-korporacyjne.pl.