Pod koniec października 2012 r. weszła w życie Ustawa o Państwowej Komisji Badania Wypadków Morskich („UPKBWM”). Ustawa ta stanowi fundamentalną zmianę w dotychczas obowiązującym systemie polskiego prawa regulującego sprawę badania wypadków morskich. Niniejszy tekst jest kolejnym z cyklu artykułów mających na celu omówienie i przybliżenie zasadniczych zmian oraz dokonanie charakterystyki nowych rozwiązań prawnych w zakresie badania wypadków morskich w Polsce.

Zgodnie z art. 1 UPKBWM Państwowa Komisja Badania Wypadków Morskich („Komisja”), prowadzi badania wypadków i incydentów morskich na podstawie tejże ustawy oraz uzgodnionych w ramach Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) norm, standardów i zalecanych metod postępowania, wiążących Rzeczpospolitą Polską. Komisja jest organem stałym i niezależnym, działającym przy ministrze właściwym do spraw gospodarki morskiej. W skład Komisji wchodzi pięciu członków, w tym: przewodniczący, zastępca przewodniczącego i sekretarz, których wyznacza minister właściwy do spraw gospodarki morskiej na okres 5 lat. W pracach Komisji mogą też uczestniczyć, w miarę potrzeby, eksperci wyznaczeni przez przewodniczącego Komisji (posiadający wykształcenie co najmniej średnie oraz doświadczenie w zakresie niezbędnym przy badaniu wypadku lub incydentu morskiego). Przewodniczący Komisji może też zlecić wykonanie ekspertyz, badań lub analiz niezbędnych do prowadzenia badania wypadku lub incydentu morskiego, innym podmiotom niż eksperci.
Komisja bada wypadki i incydenty morskie, w których uczestniczył statek o polskiej przynależności, statek o obcej przynależności (jeżeli wypadek lub incydent morski nastąpił na polskich morskich wodach wewnętrznych lub polskim morzu terytorialnym) oraz, w których uczestniczył prom pasażerski typu ro-ro lub szybki statek pasażerski, jeżeli wypadek lub incydent morski nastąpił poza wodami wewnętrznymi lub morzem terytorialnym państwa członkowskiego Unii Europejskiej (w przypadku gdy ostatnim portem zawinięcia statku był port w Polsce). Komisja bada również zdarzenia w stosunku do których Polska jest państwem „istotnie zainteresowanym”.

W rozumieniu art. 21 ust. 3 UPKBWM, za państwo istotnie zainteresowane wypadkiem lub incydentem morskim, uznaje się państwo:
1)    bandery statku uczestniczącego w wypadku lub incydencie morskim lub
2)    nadbrzeżne, na którego morskich wodach wewnętrznych lub morzu terytorialnym doszło do wypadku lub incydentu morskiego, lub
3)    którego środowisko naturalne, w tym wody i terytorium, nad którymi państwo to sprawuje jurysdykcję, doznało szkody w znacznych rozmiarach w wyniku wypadku morskiego, lub
4)    które, w odniesieniu do sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń, nad którymi państwo to sprawuje jurysdykcję, doznało w wyniku wypadku lub incydentu morskiego szkody lub było zagrożone niebezpieczeństwem wyrządzenia szkody, lub
5)    którego obywatele w wyniku wypadku morskiego ponieśli śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, lub
6)    dysponujące istotnymi informacjami, które Komisja uznała za użyteczne w badaniu przyczyn wypadku lub incydentu morskiego, lub
7)    które z innych powodów ma interes w badaniu wypadku lub incydentu morskiego, uznany za istotny przez Komisję.

Komisja nie bada wypadków i incydentów morskich, w których uczestniczyły wyłącznie jednostki pływające Marynarki Wojennej, Straży Granicznej lub Policji, statki bez napędu mechanicznego lub statki drewniane o prostej konstrukcji. Z wyjątkiem bardzo poważnych wypadków, Komisja nie bada także wypadków i incydentów morskich, w których uczestniczyły wyłącznie statki pełniące specjalną służbę państwową lub eksploatowane przez państwo w celach niehandlowych, statki rybackie o długości całkowitej do 15 m oraz jachty rekreacyjne. Wreszcie, Komisja nie zajmuje się badaniem  wypadków i incydentów morskich mających miejsce na stałych platformach wiertniczych, w których nie uczestniczyły statki morskie.

Zgodnie z zasadą przyjętą w ustawie, Komisja nie rozstrzyga o winie lub o odpowiedzialności. Badania Komisji prowadzone są niezależnie od prowadzonych w tym samym czasie postępowań karnych lub innych postępowań mających na celu ustalenie winy lub odpowiedzialności. Prowadzenie takich postępowań nie może uniemożliwiać lub opóźniać badania wypadku lub incydentu morskiego prowadzonego przez Komisję.

Celem badania wypadku lub incydentu morskiego jest ustalenie okoliczności i przyczyn jego wystąpienia dla zapobiegania wypadkom i incydentom morskim w przyszłości oraz poprawy stanu bezpieczeństwa morskiego. Badanie obejmuje zbieranie i analizowanie dowodów oraz określenie czynników, które miały wpływ na zaistnienie wypadku lub incydentu morskiego, a także gdy jest to wskazane, przygotowanie zaleceń dotyczących bezpieczeństwa. Czynności badawcze, w ramach badania, prowadzone są przez zespół wyznaczony przez przewodniczącego Komisji, składający się z członków Komisji oraz, w razie potrzeby, z ekspertów biorących udział w pracach Komisji.

Komisja ustala, niezwłocznie po otrzymaniu zgłoszenia o wypadku lub incydencie morskim, czy doszło do wypadku lub incydentu morskiego, przystępując do jego badania  niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 2 miesięcy od dnia zaistnienia wypadku lub incydentu morskiego.

Badanie takie przeprowadza się w taki sposób, aby nie powodowało ono nieuzasadnionego przestoju statku w porcie. W wyjątkowych przypadkach, w celu umożliwienia dokończenia prowadzonego badania wypadku lub incydentu morskiego, Komisja może, w drodze decyzji podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, zatrzymać statek w porcie na czas niezbędny do zakończenia badania, nieprzekraczający 24 godzin.
O zatrzymaniu statku w porcie Komisja informuje niezwłocznie kapitana portu, właściwego dla miejsca zatrzymania statku. Od decyzji takiej przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej.

Komisja bada każdy bardzo poważny wypadek i poważny wypadek, przy czym, po dokonaniu wstępnej oceny przyczyn zaistnienia poważnego wypadku Komisja może rozstrzygnąć o odstąpieniu od prowadzonego badania.

W przypadku zaistnienia innego wypadku lub incydentu morskiego, Komisja rozstrzyga o podjęciu albo o odstąpieniu od badania.

Członkowie Komisji są uprawnieni do:

1)    dostępu do miejsca wypadku lub incydentu morskiego;
2)    dostępu do statku, jego wraku, wyposażenia, ładunku oraz ich szczątków;
3)    udziału w poszukiwaniu lub usuwaniu wraku, szczątków i elementów statku lub substancji wymagających ekspertyzy, badania lub analizy;
4)    wystąpienia z wnioskiem do przewodniczącego Komisji o wykonanie ekspertyz, badań lub analiz rzeczy lub substancji oraz dostępu do wyników tych ekspertyz, badań lub analiz;
5)    dostępu do dokumentów, w tym ich kopiowania i używania, informacji i danych, w tym danych z rejestratora VDR lub S-VDR - odnoszących się do statku, jego podróży, ładunku, załogi i pasażerów;
6)    dostępu do wyników badań ciał ofiar wypadku morskiego lub do wyników badań próbek pobranych z ciał ofiar;
7)    żądania przeprowadzenia badań członków załogi statku lub innych osób uczestniczących w eksploatacji statku, mogących mieć znaczenie dla badania wypadku lub incydentu morskiego, w szczególności pobrania odcisków daktyloskopijnych, włosów, moczu, krwi, śliny, zapachu, wymazu, ze śluzówki policzków, próby pisma, wykonania fotografii osoby lub dokonania utrwalenia głosu oraz dostępu do wyników tych badań;
8)    wysłuchania osób;
9)    dostępu do informacji i dokumentacji dotyczącej przeglądów statku, będących w dyspozycji armatora, państwa bandery statku, instytucji klasyfikacyjnej lub innego podmiotu, który ma siedzibę lub przedstawicielstwo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
10)    zapoznania się z wynikami ekspertyz, badań lub analiz dotyczących wypadku lub incydentu morskiego będących w posiadaniu Policji, prokuratury, Straży Granicznej, izby morskiej lub sądu.

W celu zapewnienia poufności prowadzonego badania w sprawie wypadku lub incydentu morskiego uzyskane przez Komisję:

1)    dowody z wysłuchania osób oraz inne dokumenty sporządzane lub otrzymane przez Komisję w trakcie badania wypadku lub incydentu morskiego,
2)    zapisy ujawniające tożsamość osób wysłuchanych w trakcie badania wypadku lub incydentu morskiego,
3)    informacje dotyczące osób, które uczestniczyły w wypadku lub incydencie morskim, mające charakter informacji szczególnie chronionych lub prywatnych, w tym informacji dotyczących ich stanu zdrowia

- nie mogą być udostępnione przez Komisję ani organom procesowym w postępowaniu karnym, ani żadnym innym organom prowadzącym postępowanie mające na celu ustalenie odpowiedzialności lub winy.

Udostępnienie wyżej opisanych dowodów, dokumentów, zapisów i informacji, może być dokonane wyłącznie na potrzeby postępowania przygotowawczego, sądowego, sądowo-administracyjnego lub postępowania przed izbą morską za zgodą sądu, jeżeli sąd uzna, że nadrzędny interes publiczny uzasadnia ich ujawnienie.

W kolejnym (ostatnim) artykule omówione zostaną m.in. sprawy raportów i zaleceń wydawanych przez Komisję w wyniku przeprowadzonego badania oraz opisane zostaną obowiązki innych podmiotów związanych z badaniem wypadków i incydentów morskich.  

Radca prawny Dariusz Szymankiewicz
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie

Więcej informacji znajdą Państwo na stronie www.czernis.pl