W naszym opracowaniu „Konosament – ogólna charakterystyka w systemie prawa angielskiego” rozpoczęliśmy analizę konosamentu („bill of lading”; „B/L”) w świetle prawa angielskiego. Skoncentrowaliśmy się na dwóch typach konosamentów: „konosamentu na zlecenie” („order bill of lading”) oraz konosamentu na okaziciela („bearer bill of lading”). Tylko te dwa typy konosamentów są w świetle tradycyjnego systemu prawa angielskiego (common law) papierami wartościowymi („document of title” lub „negotiable document of title”).

Pierwszy z wymienionych dokumentów – „bearer B/L” (konosament na okaziciela) ukształtowany zostaje w takiej postaci albo na etapie jego wystawiania i podpisywania (i wtedy rubryka konosamentowa z oznaczeniem „odbiorca” („consignee”) pozostaje pusta lub oznaczona „bearer”) albo też, na etapie późniejszym, przy przenoszeniu konosamentu na zlecenie („order B/L”) indosant („indorser”), kiedy aktualny, legitymowany posiadacz konosamentu („holder B/L”) indosuje go „in blanco” - to jest składa na drugą stronę konosamentu (tzw. „grzbiecie”) sam podpis (bez oznaczenia osoby, na którą przenosi konosament). Wówczas (jak potwierdziła to również sec. 1 (2)(a) i sec. 5 (2)(b) COGSA 1992) – „an order bill can in effect become a bearer bill by being indorsed in blank”. Innymi słowy następuje przekształcenie ,,konosamentu na zlecenie” w ,,konosament na okaziciela”.

W przypadku „konosamentu na zlecenie („order bill” lub „order B/L”), pomimo faktu, iż historycznie (za precedensem ,,Lickborrow v Mason” [1794] 5 T.R. 685) angielski system prawny ukonstytuował tego typu konosament jako papier wartościowy („negotiable document of title”), to paradoksalnie amerykańskie ustawodawstwo nadało temu dokumentowi oficjalną nazwę „order bill”. Był nim US Federal Bill of Lading Act 1916 (powszechnie znany jako tzw. ,,Pomerene Act”). Ciekawe, iż kolejne zmiany ustawodawcze (49 U.S.C. § 80103 (a) (1) (A); U.C.C. § 7-104 (1) rev. 203 i następny) odeszły od stosowania tej nazwy, zastępując określenie „order bill” sformułowaniem „negotiable".

W osobnym opracowaniu odniesiemy się i podejmiemy próbę wyjaśnienia pojęć „negotiable” oraz „document of title” w świetle doktryny prawa angielskiego (i różnej od niej doktryny prawa amerykańskiego). Cechą charakterystyczną, pozwalająca wyróżnić „konosament na zlecenie” jest zwrot w rodzaju „order”, „to order”, „to order and/or assigns” lub inne podobne sformułowanie wskazujące, iż dany konosament jest przenoszalny („similar wording importing transferability”).

Sformułowanie „assigns” jest typową konstrukcją systemu „common law”. Oznacza to osobę, na którą zostanie przeniesiona własność ładunku oznaczonego w konosamencie. Przeniesienie własności następuje przez tzw. „conveyance”, to jest dokument, który potwierdza, iż własność ładunku została przeniesiona z aktualnego właściciela (oraz legitymowanego posiadacza konosamenty) na inną osobę (na rzecz której konosament zostaje przeniesiony). Z tych względów, między innymi, w sprawie „The Chitral” [2000], wskazano iż samo sformułowanie „or assigns” nie powoduje automatycznie, iż mamy do czynienia z konosamentem na zlecenie („order B/L”), jeżeli warunki konosamentowe, wyraźnie wskazują, iż dodatkowe sformułowanie (na przykład „to order”) jest konieczne do zamieszczenia w rubryce konosamentowej „consignee” („odbiorca”) aby powstał, sensu stricte, „konosament na zlecenie” („order B/L”).

Precedensowy system prawa angielskiego, nie ustalił w sposób sztywny, jakiego typu precyzyjne sformułowania winny być użyte aby wystawiony konosament miał charakter „konosamentu na zlecenie”. Oczywiście najczęściej używanym (i najbardziej uznawanym prawnie) są wszystkie odmiany „to order” („on order”, „into order”, „or order”, „to order of” itp.). W każdym przypadku, jak wskazano w precedensie „Union Industrielle et Maritime v Petrosul International Ltd” (The Roseline) [1987] 1 Lloyd’s Rep. 22 - kluczowym jest, aby konosament na zlecenie jednoznacznie wskazywał, iż ładunek ma być wydany na zlecenie danej osoby („The crucial feature of an order bill is that it makes the goods deliverable to a person’s order”). W sprawie „The Roseline” [1987], w konosamencie w rubryce „consignee” była tylko nazwa banku. Ale w tym samym konosamencie było dodatkowe zastrzeżenie iż „the goods were consigned to order of the Buyer’s bank”. Rubryka „consignee” czytana osobno, wskazywałaby iż mamy do czynienia z konosamentem imiennym. Jednakże sąd prawidłowo uznał, iż warunki konosamentowe, czytane w całości, zawierają „similar words importing transferability” (tj. „consigned to order of”), a zatem, mamy do czynienia z prawidłowym konosamentem na zlecenie.

System prawa angielskiego wyróżnia dwa typy konosamentów na zlecenie. Pierwszy, to konosament wystawiony na zlecenie konkretnie oznaczonego odbioru (,,made out to the order of the consignee”). W tym przypadku to właśnie imiennie oznaczony odbiorca jest uprawniony do odbioru ładunku objętego danym konosamentem lub jest uprawniony „zlecić aby ładunek został wydany innej osobie” („to order the goods to be delivered to another person”) (za „Roseline” [1987]).

W drugim rodzaju konosamentu na zlecenie (to jest, w którym w rubryce „consignee” lub w innym miejscu konosamentowym), poza sformułowaniem typu „to order” nie ma oznaczonego imiennego odbiorcy („consignee”), przyjmuje się, w ślad za precedensem „Laemthong International Lines Co Ltd v Artis” (The Laemthong Glory) (No 2) [2005] EWCA Civ 519; [2005] 1 Lloyd’s Rep. 688, że jest to konosament na zlecenie frachtującego („shipper”) („made out to the order of the shipper”).

Zarówno w przypadku konosamentu na zlecenie, imienne oznaczonego odbiorcy jak i na zlecenie (w domniemaniu) frachtującego, zlecenie („order”) jest wydane przez przeniesienie konosamentu (to jest przez stosowny indos umieszczony na konosamencie i fizyczne przeniesiecie tak indosowanego konosamentu)  na inną osobę, która (jako nowy legitymowany posiadacz konosamentu na zlecenie) będzie uprawniona albo do odbioru ładunku objętego danym konosamentem ze statku (za okazaniem konosamentu przewoźnikowi) albo do dalszego przeniesienia konosamentu na zlecenie na kolejną osobę (kolejnego legitymowanego posiadacza konosamentu – „holder B/L”).

Ta możliwość kolejnego przenoszenia konosamentu, kończy się z chwilą prawidłowego wydania ładunku, do którego odnosi się dany konosament, aktualnemu (na datę wydania ładunku) legitymowanemu posiadaczowi konosamentu. Konosament, po takim wydaniu, traci moc prawną jako papier wartościowy i określany jest jako „accomplished”. Oznacza, iż ewentualny transfer takiego dokumentu, nie przenosi na nowego posiadacza („accomplished B/L”) kluczowego dla konosamentu prawa do żądania wydania ładunku od przewoźnika. Inna sprawa, że z tytułu Carriage of Goods by Sea Act 1992 ( sek. 2 (1)), w określonych specyficznych okolicznościach, posiadacz „accomplished B/L” może uzyskać kontraktowe uprawnienia przeciwko przewoźnikowi - to jest prawo roszczenia odszkodowawczego z tytułu szkody ładunkowej poniesionej na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania przez przewoźnika), konosamentowej umowy frachtowej („umowy o przewóz ładunku za konosamentem”).

Marek Czernis

Fot. Depositphotos