U podstaw umowy czarteru na czas („time charter”) leży, z jednej strony, obowiązek armatora oddania czarterującemu do dysponowania statku obsadzonego załogą na oznaczony czas, zaś z drugiej strony – obowiązek czarterującego do płacenia armatorowi opłaty czarterowej („hire”) za okres, w którym statek znajduje się w dyspozycji czarterującego.

Ta zasadnicza relacja obowiązku armatora i czarterującego stwarza kluczowy problem prawny – czy i kiedy niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku jednej ze stron uprawnia drugą stronę do przyjęcia, iż naruszenie umowy ma taki charakter, że uprawnia stronę poszkodowaną do niezwłocznego odstąpienia od umowy, ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami prawnymi.

W powyższym kontekście na uwagę zasługuje bardzo istotne orzeczenie angielskiego Sądu Apelacyjnego [Court of Appeal] z dn. 07.10.2016 r. w składzie Lord Etherton (MR) Lord Gross (LJ) oraz Lord Hamblen (LJ). W sprawie „Spar Shipping AS v Grand China Logistics Holding (Group) Co Ltd. („The Spar Capella”, „Spar Vega” oraz „Spar Draco”) [2016] EWCA Civ 982].

Przedmiotem omawianego orzeczenia jest odpowiedź na pytanie czy i w których okolicznościach armator jest uprawniony do niezwłocznego odstąpienia od umowy czarteru (jednostronnego rozwiązania umowy) ,w sytuacji w której czarterujący zalega z zapłatą opłaty czarterowej („hire”).

Norweski armator Spar Shipping AS („Spar”) był właścicielem trzech masowców („Spar Capella”, „Spar Vega” oraz „Spar Draco”). Statki zostały wyczarterowane na długoterminowe czartery na czas (zmodyfikowane formularze NYPE 1993). Czarterującym był Grand China Shipping (Hong Kong), Co Ltd. („GCS”). Prawidłowe wykonanie umów przez czarterującego było poręczone umownie w formie tzw. „Performance Guarantee” przez spółkę-matkę Grand China Logistics Holding (Group) Co. Ltd. („GCL”). Prawo angielskie zostało przyjęte jako właściwe do interpretacji i rozstrzygania ewentualnych sporów związanych z wydanym poręczeniem.  Statek „Spar Draco” został wyczarterowany na minimum 35, a maksimum 37 miesiące (w opcji czarterujących), ze stawką „hire” – 16.500 per day płatną do połowy każdego miesiąca „z góry”. Statek został przekazany czarterującym 31.05.2010. Dwa pozostałe statki – „Spar Capella” oraz „Spar Vega” – nowo wybudowane w stoczni chińskiej – 58.000 mt dwt masowce – zostały przekazane czarterującemu, zgodnie z umową czarteru, w dniach 06.01.2011 oraz 12.01.2011. Statki te zostały wyczarterowane na min. 59, a max 62 miesiące (wg opcji czarterującego). Ze stawką hire USD 16.150 per day, płatną do połowy każdego miesiąca „z góry”.

W przypadku zwłoki lub niedokonania płatności (w całości lub części) przez czarterujących – armatorowi przysługiwało kontraktowe prawo odstąpienia od umowy i niezwłocznie odebranie statku od czarterujących (redelivery).  

Klauzula 11 „Hire Payment” (we wszystkich trzech czarterach identyczna) stwierdzała, co następuje:

a) Payment

Payment of Hire shall be made so as to be received by the Owners or their designated payee … in United States currency, in funds available to the Owners on the due date, 15 days in advance … Failing the punctual and regular payment of the hire, or on any fundamental breach whatsoever of this Charter Party, the Owners shall be at liberty to withdraw the Vessel from the service of the Charterers without prejudice to any claims they (the Owners) may otherwise have on the Charterers.

At any time after the expiry of the grace period provided in Sub-Clause 11(b) hereunder and while the hire is outstanding, the Owners shall, without prejudice to the liberty to withdraw, be entitled to withhold the performance of any and all of their obligations hereunder and shall have no responsibility whatsoever for any consequences thereof, in respect of which the Charterers hereby indemnify the Owners, and hire shall continue to accrue and any extra expenses resulting from such withholding shall be for the Charterers’ account.

b) Grace Period

Where there is failure to make punctual and regular payment of hire due to oversight negligence, errors or omissions on the part of the Charterers or of their bankers, the Charterers shall be given by the Owners 3 clear banking days … written notice to rectify the failure, and when so rectified within those 3 days following the Owners’ notice, the payment shall stand as regular and punctual.

Failure by the Charterers to pay the hire within 3 days of their receiving the Owners’ notice as provided herein, shall entitle the Owners to withdraw as set forth in Sub-Clause 11(a) above.”

Poczynając od kwietnia 2011 czarterujący („GCS”) pozostawał w większej lub mniejszej, ale w zasadzie permanentnej zwłoce w płatnościach należytego „hire”. Armator wezwał poręczyciela („GCL”) w dn. 16.09.2011 do uregulowania za czarterujących w ramach „Performance Guarantee” zaległych należności. GCL uchylił się do tego obowiązku.

W dniu 23.09.2011 r. – armator wycofał z eksploatacji czarterującego Spar Capella i odstąpił od umowy. 30.09.2011 armator wycofał Spar Vega i Spar Draco i odstąpił od kolejnych dwóch umów czarteru.

Dodatkowo, poza odstąpieniem od umowy, armator wszczął postępowanie arbitrażowe przeciwko czarterującym o zapłatę zaległego „hire” oraz płatność „hire” za cały okres czarteru od daty odstąpienia przez armatora od umowy do daty kontraktowego zakończenia okresu czarteru (tzw. „damages for loss of bargain”).

Przed wszczęciem postępowania arbitrażowego czarterujący (GCL) wszczął procedurę upadłościową i likwidacyjną spółki. W związku z powyższym postępowanie arbitrażowe zostało zawieszone.

Armator (Spar) wystąpił wówczas z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko poręczycielowi czarterujących –„spółce matce” GCL na postawie wystawionego poręczenia („ Performance Guarantees”).

W szczególności Spar domagał się zapłaty:

1.   należnego i niezapłaconego „hire” za okres do rozwiązania umowy;
2.   odszkodowania [„damages for loss of bargain”] za okres od rozwiązania umowy do kontraktowej daty jej obowiązywania (tj. okres czasu, o       który czarter został skrócony na skutek rozwiązania umowy);
3.   kosztów arbitrażowych poniesionych dotąd przez armatora (w związku z postępowaniem przeciwko czarterującym).

Poręczyciel (GCL) odmówił zapłaty stojąc na stanowisku, iż powstałe w trakcie umowy zaległości czarterującego – nie uprawniały armatora do uznania, iż nastąpiło tego typu niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy (zawiniona niemożliwość jednego ze świadczeń wzajemnych, zawinione naruszenie umowy) – które by upoważniało armatora do odstąpienia od umowy (rozwiązania umowy ze skutkiem natychmiastowym) wraz z dodatkowym uprawnieniem żądania do odszkodowania typu „damages for loss of bargain” (utracony zysk).

Sąd I Instancji (Queen’s Bench Division – Commercial Court – [2015] 2 Lloyd’s Rep. 407 – sędzia Popplewell] uznał roszczenia armatora za zasadne. W szczególności przyjął, iż jakkolwiek terminowa, zgodna z warunkami umownymi, płatność „hire” nie jest warunkiem istotnym („condition”) czarteru, to jednak notoryczne zaleganie przez czarterujących z punktualną płatnością „hire” ma znamiona zawinionego naruszenia umowy („renunciatory breach”), o takiej wadze i skutkach prawnych, które w pełni uprawniały armatora do niezwłocznego odstąpienia od umowy z winy czarterującego i domagania się zapłaty odszkodowania w zakresie określonym prawem.

Obie strony złożyły apelację od wyroku sędziego Popplewella. Czarterujący, podnosił kwestię zasadniczą – iż nie miało miejsca zawinione naruszenie umowy typu „renunciatory breach”. Armator zaś domagał się w apelacji uznania, iż terminowa płatność hire, zgodnie z warunkami umowy czarteru na czas ma znamiona istotnego warunku umownego („condition of the charterparty”) ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami prawnymi.

Sąd Apelacyjny (Court of Appeal) oddalił apelacje obu stron, utrzymując w mocy orzeczenie Sądu I Instancji.

Prześledźmy uważniej najważniejsze tezy orzeczenia apelacyjnego.

W generalnej strukturze Sąd Apelacyjny zajął się dwoma, zasadniczymi z punktu widzenia prawa angielskiego, kwestiami, a mianowicie:

–  zagadnieniem „warunku istotnego” („Condition Issue”),
–  zagadnieniem „odstąpienia od umowy” („Renunciation Issue”).

Przedmiotem pierwszej części rozważań Sądu Apelacyjnego była kwestia, czy obowiązek czarterującego do terminowej, zgodnie z warunkami umowy czarteru, płatności „hire” jest czy też nie jest warunkiem istotnym („conditions”) standardowych formularzy czarterowych.

Przez „warunek istotny” („condition”) – prawo angielskie rozumie taki warunek umowny, naruszenie którego upoważnia drugą stronę, dotkniętą takim naruszeniem – do odstąpienia od umowy oraz do domagania się odszkodowania („damages for loss of bargain”) – obejmującego szkody, które ta strona poniosła oraz utracone korzyści, które mogłaby osiągnąć gdyby jej szkody nie wyrządzono.

Rozpatrzenie powyższej kwestii, jest kluczowe nie tylko z punktu widzenia orzeczenia I Instancji – wydanego przez Sędziego Popplewella, ale, szerzej z punktu widzenia generalnej oceny, czy w świetle aktualnego prawa angielskiego, zwłoka lub zaniechania przez czarterującego obowiązku płatności „hire” – jest naruszeniem tak istotnym, które ex lege uprawnia armatora do niezwłocznego rozwiązania umowy i odbioru (redelivery) statku od czarterującego.

Punktem wyjściowym rozważań w tym zakresie jest precedens „Hong Kong Fir Shipping Co Ltd. v Kawasaki Kisen Kaisha Ltd” („The Hong Kong Fir”) [1962] 2 Q.B 26, w którym Lord Diplock (LJ), wyodrębnił trzy typy postanowień umownych:

1.    postanowienia mające charakter warunków istotnych umowy („conditions”),
2.    postanowienia mające charakter warunków właściwych dla danej umowy, niemające charakteru warunków istotnych („warranties”) oraz,
3.    inne postanowienie umowne niemające charakteru „conditions” ani „warranties” – tzw. postanowienia nienazwane lub pośrednie („innominate” lub „intermediate”).

Zamiast szczegółowego definiowania poszczególnych warunków, zacytujmy, in extenso, fragment wypowiedzi Lorda Diploca, w sposób precyzyjny oddający istotę poszczególnych, trzech postanowień umownych:

„No doubt there are many simple contractual undertakings, sometimes express but more often because of their very simplicity ('It goes without saying') to be implied, of which it can be predicated that every breach of such an undertaking must give rise to an event which will deprive the party not in default of substantially the whole benefit which it was intended that he should obtain from the contact. And such a stipulation unless the parties have agreed that breach of it shall not entitle the non-defaulting party to treat the contract as repudiated is a ‘condition’. So too there may be other simple contractual undertakings of which it can be predicated that no breach can give rise to an event which will deprive the party not in default of substantially the whole benefit which it was intended that he should obtain from the contract; and such a stipulation, unless the parties have agreed that breach of it shall entitle the non-defaulting party to treat the contract as repudiated   is a ‘warranty’.

There    are, however, many contractual. undertakings of a more complex character which cannot be categorized as being ‘conditions’ or warranties…Of such undertakings all that can be predicated is that some breaches will and others will not give rise to an event which will deprive the party not in default of substantially the whole benefit which it was intended that he should obtain from the contract; and the legal consequences of a breach of such an undertaking, unless provided for expressly in the contract, depend upon the nature of the event to which the breach gives rise and do not follow automatically from a prior classification of the undertaking as a ‘condition’ or a ‘warranty’. . ."

Pierwsze dwie kategorie prawne postanowień umownych – „conditions” oraz „warranties” nie stwarzają większych trudności interpretacyjnych. Są zazwyczaj wyraźnie w umowie oznaczone lub nawet bez oznaczenia nie ma problemów z ustaleniem czy dane postanowienie jest warunkiem istotnym umowy, czy też innym warunkiem, którego naruszenie uprawnia jedynie do odszkodowania.

Problem zasadniczy dotyczy trzeciej, pośredniej kategorii postanowień umownych określonych jako „postanowienia nienazwane” („innominate terms”) lub „postanowienia pośrednie” („intermediate term”). Wspomniany problem interpretacyjny – z tym najpóźniej wyodrębnionym przez jurysdykcję i doktrynę prawa angielskiego typem postanowień umownych – polega na tym, iż w zależności od konkretnych zapisów kontraktowych i okoliczności sprawy, postanowienia te mogą przybierać charakter „conditions” lub zamiennie „warranties”.

Dla lepszego zrozumienia istoty tych postanowień czarterowych konieczna jest analiza ich precedensowej genezy, która zostanie przedstawiona w drugiej części artykułu.

Marek Czernis
Partner Zarządzający
„Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego”
w Szczecinie