Organizacje naukowo badawcze z szesnastu krajów europejskich, w tym Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Centrum Techniki Morskiej S.A. z Gdyni wspólnie działają na rzecz ochrony środowiska naturalnego

Człowiek a środowisko naturalne

Człowiek nieprzypadkowo jest postrzegany jako największe zagrożenie dla Ziemi, które w powiązaniu ze zjawiskiem globalnego ocieplenia, zwiększającym się deficytem wody, czy też ze wzrostem zaludnienia, może doprowadzić do sytuacji, kiedy środowisko naturalne bezpowrotnie zostanie zdewastowane.

Przykładem destrukcyjnego oddziaływania człowieka na przyrodę są pozostałości amunicji i uzbrojenia z okresu I i II Wojny Światowej. W okresie obu wojen światowych, wszystkie zaangażowane strony konfliktu na skalę masową produkowały różnego rodzaju uzbrojenie, w tym także broń chemiczną, tzw. bojowe środki trujące (BŚT), których znaczne ilości zostały zatopione w wodach Morza Bałtyckiego.
Zatoka Gdańska, Zatoka Kilońska, strefa morska wokół Wyspy Bornholm stanowią przykłady takich miejsc. Upływ czasu oraz warunki panujące na dnie Bałtyku spowodowały, że proces korozji zatopionego uzbrojenia wciąż postępuje, a środki chemiczne coraz częściej wydobywają się do środowiska naturalnego.

Badania i monitoring przeprowadzane w rejonach zatopienia amunicji i broni chemicznej jednoznacznie wskazują na rosnące zagrożenie skażenia Morza Bałtyckiego. Teoria, że środowisko naturalne poradzi sobie samo z utylizacją zagrożenia, w tym przypadku nie sprawdza się. 

Państwa europejskie aktywnie włączają się w działania mające na celu eliminowanie tego rodzaju zagrożeń. Przykładem obecnie trwającej aktywności są projekty: Probannt oraz Ammotrace, które zostały zgłoszone do realizacji w 2020 roku i są realizowane pod kierownictwem GEOMAR Helmholtz Centre for Ocean Research.

Podmiotem odpowiedzialnym za realizację obu projektów jest Konsorcjum MARTERA. Konsorcjum przy wsparciu funduszów EU od 2017r, rozwija obszar współpracy w zakresie technologii morskich.
AMMOTRACE to trans dyscyplinarny projekt obejmujący naukę, inżynierię i przemysł. Ma on na celu opracowanie nowych rozwiązań (zarówno od strony technicznej jak i proceduralnej) ukierunkowanych na wykrywanie w czasie rzeczywistym, zatopionej w wodach przybrzeżnych broni chemicznej i amunicji konwencjonalnej. Szczególnie w lokalizacjach, gdzie występuje duże prawdopodobieństwo ich składowania oraz tam, gdzie mogą one stanowić poważne zagrożenie dla żeglugi. Z kolei  zadaniem projektu PROBANNT jest przeprowadzenie analizy procesów decyzyjnych, podejmowanych przez poszczególnych uczestników podczas neutralizacji zatopionej w wodach przybrzeżnych broni chemicznej i amunicji konwencjonalnej. Głównym celem jest wykorzystanie tych doświadczeń, do stworzenia rzetelnej i odtwarzalnej procedury, zwiększającej poziom bezpieczeństwa tego rodzaju zadań.

Rola i zakres IO PAN / OBR CTM S.A.   

Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk (IO PAN) oraz Ośrodek Badawczo Rozwojowy Centrum Technik Morskiej aktywnie dołączyły do grona tych instytucji, podejmując działania na rzecz ratowania środowiska naturalnego i poprawienia warunków szeroko rozumianego funkcjonowania człowieka.
IO PAN oraz OBR CTM dzięki posiadanej wiedzy oraz zapleczu naukowo-technicznemu wpisują się swoją działalnością w strategię Unii Europejskiej tzw. „Blue Growth”. Jej celem jest dążenie do zapewnienia najbardziej zrównoważonego wykorzystania zasobów wód i wybrzeży. Podstawową rolą wymienionych instytucji będzie opracowanie nowych metod wykrywania zatopionej broni chemicznej i amunicji konwencjonalnej oraz zbudowanie, w oparciu o przeprowadzone pomiary i pozyskane wyniki, bazy danych tego śmiercionośnego zagrożenia. Warto podkreślić, że kluczowe rozwiązania opracowane w ramach realizowanych projektów Ammortrace i Probannt powstaną, z aktywnym udziałem OBR CTM S.A.

W projekcie budowy systemu PIMS/IMS (Photoionisation Mass Spectrometry / Ionobility Spectrometry), którego głównym elementem będzie Spektrometr, przystosowany do pracy z pojazdem podwodnym. Dodatkowo specjaliści z gdyńskiego ośrodka opracują i dostarczą specjalistyczny interfejs danych. Do realizacji wspomnianych celów zostanie wykorzystany naukowo-badawczy potencjał  OBR CTM S.A. w postaci akredytowanej i certyfikowanej bazy laboratoryjnej. Będą tam prowadzone badania w obszarze wibroakustyki i kompatybilności elektromagnetycznej (EMC). W pierwszej dziedzinie OBR CTM S.A. zaprojektuje i wykona amortyzatory oraz izolacje antywibracyjne, które następnie zostaną poddane testom odporności na wstrząsy i zmiany natężenia pola magnetycznego. W obszarze EMC wspomniany produkt zostanie tak zaprojektowany, aby maksymalnie ograniczał promieniowanie elektromagnetyczne i generowane zakłócenia. Dodatkowo dzięki posiadanym przez OBR CTM S.A. kompetencjom zaplanowano instalację na pojeździe podwodnym (ROV) urządzenia do pomiaru dewiacji ziemskiego pola magnetycznego - magnetometru. Dzięki niemu operator pojazdu będzie w stanie precyzyjnie zlokalizować obszary o wyższych sygnaturach magnetycznych, nawet w przypadku ich przykrycia osadami dennymi naniesionymi przez prądy morskie.

Kolejnym urządzeniem zbudowanym na potrzeby projektów PROBANT/AMMOTRACE jest tzw. próbnik osadów (ang. Sediment Sampler). Urządzenie zintegrowane z pojazdem podwodnym ROV SAAB Seaeye Falcon (Rys.1b). Jego przeznaczeniem jest pobieranie próbek z dna morskiego w bezpośrednim sąsiedztwie obiektów, stanowiących dla środowiska naturalnego zagrożenie chemiczne.

Następnym, niezwykle istotnym elementem realizowanych projektów będzie urządzenie pomiarowe tzw. Critical Shear Stress Device (CSSD), przeznaczone do pomiaru maksymalnych prędkości prądów przydennych, które generują tzw. „krytyczne naprężenia ścinające dla różnych typów osadów”. Urządzenie zostanie opracowane w formie opuszczanej do wody platformy, wyposażonej w regulowany generator strumienia wody, kamerę podwodną oraz zestaw czujników przeznaczonych do pomiaru zmętnienia i przezroczystości wody.

Plany i sposób realizacji zadania

Wytworzone i dostarczone przez specjalistów z OBR CTM S.A. i IO PAN rozwiązania zostaną wykorzystane na morzu w pierwszej połowie bieżącego roku, podczas planowanego rejsu badawczego, na pokładzie statku badawczego IO PAN s/y Oceania. Mają one umożliwić prowadzenia wszechstronnych poszukiwań, określanie miejsc zalegania oraz identyfikację materiałów, stanowiących zagrożenie dla środowiska.  Do ich realizacji zostaną wykorzystane zainstalowane na pojeździe podwodnym urządzenia, które mają za zadanie ciągłe prowadzenia poszukiwań zatopionej broni chemicznej i amunicji.  

Stosownie do ustaleń projektu wszystkie zgromadzone dane, po ich analizie i przetworzeniu, zostaną przesłane do głównego koordynatora projektu tj. GEOMAR Helmholtz Centre for Ocean Research - Kilonia.

- Zadania przez nas wykonywane w projekcie są nad wyraz interesujące, gdyż od początku uczestniczymy w tworzeniu rozwiązania, które do tej pory nie istniało. Zakładamy, że efekt końcowy poparty badaniami prowadzonymi na wodach Bałtyku dostarczy nam odpowiedzi na pytania dotyczące nie tylko optymalizacji procesu wykrywania i neutralizacji zagrożenia, lecz przede wszystkim zagwarantuje jego bezpieczny przebieg - stwierdził kierownik projektu OBR CTM S.A. Tomasz Bajer.

Efektem końcowym wszystkich badań w ramach wspomnianych projektów jest zbudowanie ogólnodostępnej bazy danych zagrożeń występujących na dnie Bałtyku. Wszystkie przebadane i zweryfikowane dane pozyskane w ramach wykorzystania systemów pomiarowych zostaną zwizualizowane na mapie tak, by miał do niej dostęp każdy użytkownik morza. Ponadto dzięki zebranym informacjom będzie można podjąć kolejne kroki w celu wydobycia i utylizacji środków chemicznych.