15 lipca 2016 r. w życie weszły przepisy ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw („Nowelizacja”), wprowadzające do polskiego porządku prawnego klauzulę przeciwko unikaniu opodatkowania („Klauzula”), której celem jest przeciwdziałanie praktykom agresywnej optymalizacji podatkowej.

ZAKRES ZASTOSOWANIA KLAUZULI I POJĘCIE KORZYŚCI PODATKOWEJ

W świetle wprowadzonego mocą Nowelizacji art. 119a § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa („OrdPodU”), Klauzula znajdzie zastosowanie względem czynności, które dokonane zostały przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej i w danych okolicznościach były sprzeczne z przedmiotem i celem ustawy podatkowej, a sposób działania podatnika był sztuczny. W myśl nowych regulacji (art. 119a § 2 – 4 OrdPodU) względem takich czynności ich skutki podatkowe określane będą na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki mógłby zaistnieć, gdyby dokonano czynności, której podmiot mógłby w danych okolicznościach dokonać, jeżeli działałby rozsądnie i kierował się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej („Czynność odpowiednia”). Jeżeli w toku postępowania podatkowego strona takiego postępowania określi Czynności odpowiednią, to skutki podatkowe określa się na podstawie stanu rzeczy, który zaistniałby, gdyby dokonano Czynności odpowiedniej (vide: art. 119a § 4 OrdPodU), przy czym określone powyżej przywileje nie znajdą zastosowania jeżeli z okoliczności danej sprawy wynikać będzie, iż dane czynności podjęte zostały wyłącznie w celu osiągniecia korzyści podatkowej. W takiej sytuacji, w świetle art. 119a § 5 OrdPodU w brzmieniu nadanym Nowelizacją, skutki podatkowe określa się na podstawie takiego stanu rzeczy, jaki zaistniałby, gdyby czynności nie dokonano.

Definicja pojęcia „korzyści podatkowej” charakteryzuje się, w świetle art. 119e pkt 1 – 2 OrdPodU w brzmieniu nadanym Nowelizacją, szerokim zakresem. W myśl tego przepisu przez „korzyść podatkową” rozumieć należy bowiem niepowstanie zobowiązania podatkowego, odsunięcie w czasie powstania zobowiązania podatkowego lub obniżenie jego wysokości albo powstanie lub zawyżenie straty podatkowej albo powstanie nadpłaty lub prawa do zwrotu podatku albo podwyższenie kwoty nadpłaty lub zwrotu podatku.

Co istotne, przepis art. 119b § 1 OrdPod w brzmieniu nadanym Nowelizacją wprowadza wyłączenia zastosowania Klauzuli. Wyłączenia te można podzielić na trzy grupy. Pierwszą z nich jest wyłączenie ze względu na kwotę korzyści podatkowej. W powyższym kontekście wskazać należy, iż Klauzula nie znajdzie zastosowania względem czynności w przypadku, których korzyść podatkowa lub suma korzyści podatkowych osiągniętych przez podatnika nie przekracza w okresie rozliczeniowym 100.000 zł, a w przypadku podatków, które nie są rozliczane okresowo – jeżeli korzyść podatkowa z tytułu czynności nie przekracza 100.000 zł (vide: art. 119b § 1 pkt 1 OrdPodU). Drugie wyłączenie ma charakter podmiotowy i stanowi, iż Klauzuli nie stosuje się, względem podmiotu, który uzyskał opinię zabezpieczającą - w zakresie objętym opinią, do dnia doręczenia uchylenia lub zmiany opinii zabezpieczającej lub do podmiotu, którego wniosek o wydanie opinii zabezpieczającej nie został załatwiony we właściwym terminie w zakresie objętym wnioskiem, do dnia doręczenia zmiany opinii zabezpieczającej (vide: art. 119b § 1 pkt 2 – 3 OrdPodU). Trzecią grupę stanowią wyłączenia przedmiotowe – w myśl art. 119b § 1 pkt 4 – 5 OrdPodU w brzmieniu nadanym Nowelizacją, Klauzuli nie stosuje się w sprawach dotyczących podatku od towarów i usług oraz do opłat i niepodatkowych należności budżetowych lub gdy zastosowanie innych przepisów prawa podatkowego pozwala na przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania.

SZTUCZNY SPOSÓB DZIAŁANIA ORAZ CZYNNOŚCI PODJĘTE W CELU OSIĄGNIECIA KORZYŚCI PODATKOWEJ

W myśl art. 119c § 1 OrdPodU w brzmieniu nadanym Nowelizacją, sposób działania uznaje się za sztuczny, jeżeli na podstawie istniejących okoliczności należy przyjąć, że nie zostałby zastosowany przez podmiot działający rozsądnie i kierujący się zgodnymi z prawem celami innymi niż osiągnięcie korzyści podatkowej sprzecznej z przedmiotem i celem przepisu ustawy podatkowej. Co istotne, Nowelizacja wprowadziła do OrdPodU przesłanki uznania przez organy podatkowe danego działania podatnika za sztuczny, wskazując w tym zakresie przede wszystkim:

1.    nieuzasadnione dzielenie operacji,
2.    angażowanie podmiotów pośredniczących mimo braku uzasadnienia ekonomicznego lub gospodarczego,
3.    występowanie w transakcji elementów prowadzących do uzyskania stanu identycznego lub zbliżonego do stanu istniejącego przed dokonaniem czynności, lub elementów wzajemnie się znoszących lub kompensujących,
4.    występowanie w transakcji ryzyka ekonomicznego lub gospodarczego przewyższającego spodziewane korzyści inne niż podatkowe w takim stopniu, że należy uznać, że działający rozsądnie podmiot nie wybrałby tego sposobu działania.

Z kolei za czynność podjętą przede wszystkim w celu osiągnięcia korzyści podatkowej, OrdPodU, we wprowadzonym mocą Nowelizacji art. 119d, nakazuje uznać czynność w przypadku, której wskazane przez podatnika jej pozostałe cele ekonomiczne lub gospodarcze należy uznać za mało istotne.

WYŁĄCZENIE ZASTOSOWANIA INTERPRETACJI INDYWIDUALNYCH ORAZ OPINIE ZABEZPIECZAJĄCE

Co istotne, czynności względem których zastosowanie może znaleźć Klauzula, nie mogą być przedmiotem interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego. Opinię w zakresie tego, czy względem danego stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego może zostać wydana interpretacja indywidualna, wydaje Minister Finansów na wniosek organu uprawnionego do wydania interpretacji indywidualnej (vide: art. 14b ust. 5b – 5c OrdPod).

W powyższym kontekście podkreślenia wymaga, iż w stosunku do czynności, które mogą podlegać Klauzuli, Nowelizacja wprowadziła art. 119w OrdPod, stanowiący, iż podmiot zainteresowany (podatnik, płatnik, inkasent) może zwrócić się do Ministra Finansów o wydanie opinii zabezpieczającej, a wniosek taki może dotyczyć czynności planowanej, rozpoczętej albo dokonanej. Minister Finansów wyda opinię zabezpieczającą, jeżeli w toku poczynionych ustaleń uzna, iż do czynności objętej wnioskiem o wydanie opinii zabezpieczającej nie znajduje zastosowania Klauzula, a w  przeciwnym razie odmówi wydania takiej opinii.

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA PRZEPISÓW W PRZEDMIOCIE KLAUZULI

Podkreślenia wymaga,  iż choć przepisy Nowelizacji obejmujące Klauzulę weszły w życie 15 lipca 2016 r., to sama Klauzula może znaleźć zastosowanie względem czynności dokonanych przed tym dniem. Zgodnie bowiem z art. 7 Nowelizacji, przepisy wprowadzające Klauzulę do polskiego porządku prawnego mają zastosowanie do korzyści podatkowej uzyskanej po dniu wejścia w życie Nowelizacji. W praktyce Klauzula może znaleźć zastosowanie np. względem skomercjalizowanej własności intelektualnej, którym w drodze czynności prawnych nadano wartość podatkową i zaewidencjonowano jako wartości niematerialne i prawne, czy międzynawowych struktur kapitałowych utworzonych przed wejściem w życie Klauzuli, których skutki w postaci oszczędności w podatku dochodowym od osób prawnych, występują po zakończeniu każdego kolejnego roku podatkowego.

Rafał Czyżyk, radca prawny
Piotr Porzycki, prawnik
Marek Czernis Kancelaria Radcy Prawnego
w Szczecinie