Określenie zasad reprezentacji w spółkach prawa handlowego ma podstawowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania w obrocie gospodarczym i to również tym związanym z gospodarką morską. W praktyce sądowej często dochodzi do sporów na tym gruncie. Zwłaszcza, gdy jedna ze stron szuka sposobu na uniknięcie odpowiedzialności prawnej i powołuje się np. na nieistnienie umowy z powodu braku jej zawarcia przez upoważnionego do tego osoby.

Pisząc „spółki prawa handlowego” zawsze mamy na myśli spółki osobowe bądź kapitałowe, której tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie reguluje Kodeks spółek handlowych. Do spółek prawa handlowego nie zaliczamy natomiast spółek cywilnych (a ściślej wspólników spółek cywilnych).

Spółkami handlowymi są zatem: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna.

Przy czym dwie ostatnie należą właśnie do spółek kapitałowych (główne znaczenie przypisywane jest zgromadzonemu kapitałowi), a pozostałe do spółek osobowych (dominujące role odgrywają w nich wspólnicy).

Zarówno w przypadku tej pierwszej, jak i drugiej grupy tylko określone osoby czy podmioty są uprawnione do reprezentacji spółki. Warto również podkreślić, że często te kodeksowe zasady reprezentacji są w jakimś stopniu modyfikowane umownymi, czy też statutowymi ustaleniami.

ZASADY REPREZENTACJI W SPÓŁKACH KAPITAŁOWYCH

Zgodnie z art. 205 § 1 KSH (dot. sp. z o.o.) oraz z art. 373 § 1 KSH (dot. spółek akcyjnych) jeżeli umowa (statut) spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu (tzw. reprezentacja łączna) albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (tzw. reprezentacja mieszana). To oznacza, że ww. zasady stosujemy się tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z zarządem wieloosobowym i wówczas, gdy umowa (statut) spółki nie reguluje tej kwestii w sposób odmienny.

W przypadku zarządu jednoosobowego problem ze sposobem reprezentacji spółki nie powstaje, gdyż wówczas jest ona reprezentowana przez członka zarządu działającego samodzielnie (tzw. reprezentacja samoistna).

Niejednokrotnie w obrocie gospodarczym spotykamy się z sytuacją, gdy kodeksowe postanowienia zostają zastąpione przez odpowiednie zapisy umowy (statutu) spółki. Niedopuszczalne jest jednak pozbawienie członka zarządu prawa do reprezentowania spółki ze skutkiem wobec osób trzecich. Oznacza to tyle, że członek zarządu zawsze może skutecznie reprezentować spółkę we wszelkich czynnościach sądowych i pozasądowych przestrzegając określonego sposobu reprezentacji.

Spółki kapitałowe w praktyce decydują się na różne konfiguracje w zakresie reprezentacji. Do tych najprostszych możemy zaliczyć np. wymóg współdziałania trzech członków zarządu albo wymóg współdziałania z prezesem zarządu. Nieco bardziej skomplikowanym przykładem jest wprowadzenie zasady reprezentacji ze względu na np. wartość przedmiotu danej czynności, czy też sam przedmiot tejże czynności wskazany wprost, jak np. zakup nieruchomości przez spółkę. Jak zostało już zasygnalizowane powyżej, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością może reprezentować także prokurent lub pełnomocnik, jeśli umocowanie do działania w imieniu spółki pochodzi od kompetentnego organu (najczęściej zarządu). Co istotne, zgodę na powołanie prokurenta muszą wyrazić wszyscy członkowie zarządu. Jeśli spółka wybierze prokurenta, to ten może ją reprezentować przed innymi podmiotami uczestniczącymi w obrocie tj. zawierać w imieniu spółki umowy, czy je wypowiadać. A nadto, prokurent może składać w imieniu spółki oświadczenia np. o potrąceniu. Może także być także reprezentantem spółki w toku postępowania sądowego.

ZASADY REPREZENTACJI W SPÓŁKACH OSOBOWYCH

Co do zasady w spółkach osobowych w ich imieniu działają wspólnicy lub tylko niektórzy z nich. Wyjątkiem jest tu spółka partnerska, w której może być powołany zarząd.

SPÓŁKA JAWNA

W przypadku spółki jawnej na ogół każdy ze wspólników jest uprawniony do samodzielnej i nieograniczonej reprezentacji tej spółki. Oczywiście odstępstwo od tej zasady może przewidywać umowa spółki poprzez określenie tzw. reprezentacji łącznej, np. przez dwóch wspólników albo reprezentacji mieszanej, czyli np. przez jednego wspólnika i prokurenta.

Podkreślić należy, że wspólnik spółki jawnej może zostać w ogóle pozbawiony prawa reprezentacji spółki, np. w umowie spółki lub to prawo może mu zostać ograniczone np. do określonej czynności prawnej.

SPÓŁKA PARTNERSKA

W spółce partnerskiej każdy partner ma prawo reprezentować spółkę samodzielnie. Taka jest zasada, od której regulacje kodeksowe i w tym przypadku przewidują wyjątki, uzależnione od woli wspólników.

I tak, umowa spółki może całkowicie pozbawić niektórych partnerów prawa reprezentacji, stanowiąc jednocześnie, że pozostali partnerzy mają prawo samodzielnie reprezentować spółkę; może całkowicie pozbawić niektórych partnerów prawa reprezentowania spółki, przewidując jednocześnie, że pozostali partnerzy mogą reprezentować spółkę jedynie na zasadzie reprezentacji łącznej:

- zwykłej, tzn. jeden wspólnik łącznie z innym wspólnikiem albo
- mieszanej, tzn. wspólnik łącznie z prokurentem.

Nadto, postanowienia umowy mogą przyznać konkretnemu partnerowi prawo do jednoosobowej reprezentacji spółki a pozostałych partnerów ograniczyć do reprezentacji łącznej, a także przewidywać tylko reprezentację łączną nie wyłączając z niej żadnego z partnerów.

Również w przypadku spółki partnerskiej możliwe jest pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki, które może jednak nastąpić tylko z ważnych powodów. Do tego jest jednak potrzebna uchwała powzięta większością 3/4 głosów w obecności co najmniej 2/3 ogólnej liczby partnerów. Umowa spółki może także przewidywać surowsze wymogi powzięcia uchwały.

Istnieje również możliwość powołania zarządu. Wtedy tylko on ma uprawnienia do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki partnerskiej. Zarząd w spółce partnerskiej funkcjonuje na takich samych zasadach jak ta zarząd w spółce z o.o.

SPÓŁKA KOMANDYTOWA

Spółkę komandytową reprezentują komplementariusze, którzy nie zostali wyłączeni od reprezentacji postanowieniami umowy spółki lub prawomocnym orzeczeniem sądowym. A zatem uprawnienie do reprezentacji komplementariusze nabywają z mocy prawa z chwilą uzyskania statusu wspólnika-komplementariusza w danej spółce. Jeśli komplementariuszy jest więcej niż jeden, można przewidzieć, że potrzebne jest ich wspólne działanie (tzw. reprezentacja łączna).

Z mocy pracy komandytariusz nie może reprezentować spółki, nie ma też uprawnień do prowadzenia jej spraw, chyba że takie uprawnienie zostanie mu przyznane w umowie spółki.

Wyjątek od powyższego przewiduje jednak sama ustawa, w której czytamy, że komandytariusz może co prawda reprezentować spółkę, ale jedynie jako jej pełnomocnik. Obowiązkiem komandytariusza jest wówczas ujawnienie, że działa jako pełnomocnik spółki. W przypadku, gdyby tego nie uczynił będzie on w odniesieniu do tej czynności, traktowany jako komplementariusz.

Spółkę komandytową reprezentować również może prokurent samoistny, który może działać jednoosobowo w imieniu spółki, oraz pełnomocnik, na podstawie udzielonego przez spółkę pełnomocnictwa.

SPÓŁKA KOMANDYTOWO – AKCYJNA

Spółkę o takiej formie prawnej reprezentują komplementariusze, których z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Jednak w określonych przypadkach możliwe jest pozbawienie komplementariusza uprawnienia do reprezentacji, jak również reprezentowanie jej przez akcjonariusza albo członka rady nadzorczej.

Krótko - pozbawienie komplementariusza uprawnienia do reprezentowania spółki komandytowo-akcyjnej jako jej przedstawiciela ustawowego jest możliwe w dwóch przypadkach, tj. na mocy postanowienia statutu lub jego zmiany, a także na mocy orzeczenia sądowego.

Możliwa jest również reprezentacja spółki przez akcjonariusza, pod warunkiem, że posiada on pełnomocnictwo. Tak więc, każdorazowo przy dokonywaniu czynności prawnych powinien on przedstawić dokument upoważniający go do działania. Jeżeli zaniecha tego obowiązku, przekroczy umocowanie do reprezentowania spółki albo będzie działał bez pełnomocnictwa, wówczas ponosi on odpowiedzialność wobec osób trzecich za skutki powziętej czynności. Natomiast kompetencje rady nadzorczej w zakresie reprezentowania spółki zostały zawężone do trzech poniższych sytuacji, wskazanych wprost w art. 143 KSH: żaden z komplementariuszy nie może sprawować swoich czynności, wówczas spółkę reprezentują oddelegowani czasowo członkowie rady nadzorczej; rada nadzorcza jako pełnomocnik wytacza w imieniu spółki powództwo o odszkodowanie przeciwko komplementariuszom niepozbawionym prawa do prowadzenia spraw lub jej reprezentowania;

rada nadzorcza jako pełnomocnik reprezentuje spółkę przy zawieraniu umowy z komplementariuszem, a także w przypadku sporu z komplementariuszem. Jeżeli rada nadzorca nie została ustanowiona, wówczas spółkę reprezentuje pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia.

GDZIE MOŻNA POTWIERDZIĆ SPOSÓB REPREZENTOWANIA DANEJ SPÓŁKI

Gdzie możemy znaleźć informacje dotyczące sposobu reprezentowania konkretnej spółki?

Takich informacji należy przede wszystkim szukać w umowie lub statucie spółki. Jeśli nie mamy dostępu do takich dokumentów, wówczas możemy skorzystać z elektronicznego dostępu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, gdzie wyszukujemy daną spółkę wpisując np. jej nazwę lub NIP. Wśród podanych informacji o spółce znajdziemy również ustalony sposób jej reprezentacji.

Aplikant adwokacki Justyna Pindor
Adwokat Patryk Zbroja

www.zbrojaadwokaci.pl