Kolejny rok walki z suszą. Na suszę w 2019 roku istotny wpływ miały warunki panujące w Polsce w 2018 roku. Już wtedy zaobserwowano duże ubytki wody na terenach rolniczych, w szczególności w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.

Obserwacje wykazały, że stany wód i przepływ znacząco obniżyły się we wszystkich rzekach w Polsce. Dodatkowo na kilkunastu stacjach rzek dorzecza górnej Odry zostały przekroczone absolutne minima. Sukcesywnie obniżały się stany wody w jeziorach, a niewielkie oczka wodne przestały istnieć. Podjęte zostały działania retencyjne i stabilizujące rzeki oraz zasoby wodne, jednak brak opadów w 2018 roku, lekka zima, wysokie temperatury wiosną i latem rok później spowodowały, że susza rolnicza i hydrologiczna wystąpiła na niemal całym obszarze Polski. Wyjątkiem było województwo warmińsko-mazurskie.

Rolnictwo w trudnej sytuacji

Rok 2019 był trudny dla rolnictwa. Drugi rok z rzędu, brak opadów, niski stan wód, spowodowały największe straty w województwach: zachodniopomorskim, lubuskim, wielkopolskim, łódzkim i mazowieckim.

Przypuszczenia się sprawdziły

Obserwacje i analizy ekspertów z IMGW-PIB wskazywały, że jeśli jesień i zima 2019/2020 nie będą obfitować w deszcze oraz opady śniegu, susza wystąpi również w 2020 roku. Prognozy i przypuszczenia się sprawdziły. Już w styczniu z analiz zdjęć satelitarnych oraz pomiarów wilgotnościowych gleb i wód w Polsce jasno wynikało, że sytuacja jest zła. Predykcja IMGW-PIB oraz eksperci z PGW Wody Polskie oraz MGMiŻŚ potwierdzają, że braki intensywnych opadów deszczu wpłynie na pogłębianie się suszy na terenach rolniczych. Analizy amerykańskiej NOAA potwierdzają słuszność tych przewidywań.

Trudny początek roku

Styczeń 2020 roku charakteryzował się dużym zróżnicowaniem opadów. Na południowym zachodzie i południowym wschodzie kraju miesięczna suma była zdecydowanie niższa od normy wieloletniej. Na pozostałym obszarze opady kształtowały się na przeciętnym poziomie, jedynie miejscami na północnym zachodzie normy miesięczne zostały nieznacznie przekroczone. Luty był niemal w całej Polsce bardzo wilgotny, ale marzec już suchy – w centralnej Polsce wręcz skrajnie suchy. Suchy jest też kwiecień.

Słabe opady w pierwszym kwartale 2020 r. nie pozwoliły uzupełnić niedoborów z 2019 roku. W większości były to opady deszczu (śnieg notowano praktycznie tylko w górach), które w okresie zimy i przedwiośnia szybko spływają do rzek nie zasilając wód gruntowych.

Podsumowując, woda opadowa, która w pierwszym kwartale 2020 r. płynęła korytami rzecznymi, była mniejsza niż w analogicznym okresie rok wcześniej. Obecnie ponad połowa stacji IMGW-PIB (posiada ich 630) poziom wody przekroczył granicę wody niskiej, a na blisko 42 z nich notowana jest susza hydrologiczna.

Analiza sytuacji

W województwie zachodniopomorskim jak i pomorskim zajwisko suszy hydrologicznej jeszcze nie występuje. Podobnie w województwach: warmińsko-mazurkim, podlaskim i mazowieckim i kujawsko-pomorskim.

Najmniej korzystna sytuacja panuje w Polsce południowo zachodniej w rzekach dorzecza górnej i środkowej Odry oraz w zlewni Warty tj. w rzekach woj. lubuskiego, dolnośląskiego, opolskiego i wielkopolskiego. Tam liczba stacji z przepływem oznaczających suszę jest największa, a wilgotność gleby najniższa – spadła poniżej 30% w wierzchniej warstwie. Równie niekorzystna sytuacja panuje na stacjach IMGW-PIB w województwie śląskim i świętokrzyskim, w dorzeczu górnej i środkowej Wisły.

Przez kolejne 10 tygodni prognozwane są wysokie temperatury i brak opadów. Szczególnie niekorzystnie zapowiada się sytuacja w województwie: dolnośląskim, lubuskim, opolskim oraz częściowo wielkopolskim, śląskim, łódzkim, mazowieckim i kujawsko-pomorskim.

Działania systemowe rządu

W zeszłym roku rząd przyjął założenia do Programu Rozwoju Retencji. To pierwszy w historii ogólnopolski i kompleksowy plan zwiększenia współczynnika retencji wody w Polsce z obecnych 6,5% do 15% w 2027 roku. Realizacja programu to w sumie 94 inwestycje wodne warte ponad 10 mld złotych. Część z tych inwestycji jest już realizowana przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie.

Wody Polskie – Stop suszy priorytetem od chwili powołania Instytucji

Przeciwdziałanie skutkom suszy jest najważniejszym zadaniem, jakie wykonuje PGW Wody Polskie od 2018 roku. Od początku walki z suszą, PGW Wody Polskie rozdysponowało już ponad 2 mld złotych i zrealizowały 7.867 zadań, są to m.in. projekty wpływające na poprawę bilansu wodnego kraju w postaci rozwiązań z zakresu małej i dużej retencji oraz na lokalne działaniach na terenach rolnych.

W tym roku w ramach projektu Stop Suszy ruszyły przetargi inwestycyjne retencji korytowej na terenach rolniczych. a przeznaczona kwota wynosi 154,7 mln zł (645 zadań inwestycyjnych ze szczególnym uwzględnieniem regionów najbardziej zagrożonych suszą). Tylko w tym roku dodatkowe 60 mln zł skierowane jest na nowatorski program kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych w regionach najbardziej zagrożonych suszą rolniczą. Głównym celem jest ograniczenie skutków suszy przez wzmocnienie retencji korytowej rzek, kanałów i rowów, przez budowę i odbudowę systemu jazów, zastawek, przepusto-zastawek, umożliwiających nawodnienie użytków rolnych.

Tylko kompleksowa, zrównoważona i racjonalna gospodarka wodna, która zapewnia całościowe podejście do zasobów wodnych kraju wpłynie na zmniejszenie problemu suszy. Dlatego wszystkie działania muszą być przeprowadzane komplementarnie z działaniami przeciwpowodziowymi, z dbaniem o dobrą jakość wód i troską o środowisko naturalne. Budowane wały przeciwpowodziowe odsuwane są od koryta rzecznego tak, aby dać rzece więcej przestrzeni. To tworzy naturalną retencję i pozwala rozwijać się ekosystemom na terenie międzywala. Przykładowo inwestycje podjęte na południu Polski będą oddziaływać na bilans wodny w centralnych regionach.

Inwestycje PGW Wody Polskie skupiają się na szczegółowych analizach za pomocą najnowocześniejszych metod badawczych. Niebawem powstanie raport zawierający możliwość powiększenia dyspozycyjnych zasobów wodnych, zbiór niezbędnych inwestycji, zalecenia dla samorządów i gmin. Warto dodać, że tego typu opracowania przyjęło już dziesięć państw europejskich, w tym m.in. Francja, Hiszpania, Słowacja, Wielka Brytania i Ukraina.

Wody Polskie prowadzą kampanie społeczne i edukacyjne. Zwiększenie świadomości społecznej jest kluczowe w szerszym ujęciu problemu suszy i małych zasobów wodnych. Wspólnie z partnerami, jak MGMiŻŚ i IMGW-PIB, apelujemy o racjonalne gospodarowanie wodą na poziomie indywidualnym, w tym nieprzeznaczanie najwyższej jakości wody pitnej do podlewania trawników i innych celów.

Analiza 24/7

W lutym 2020 r. IMGW-PIB opracowało, we współpracy z MGMiŻŚ oraz PGW Wody Polskie, specjalna platformę internetową stopsuszy.imgw.pl. W jednym miejscu znajdują się wszystkie dane i analizy służące do monitorowania stanu wód i sytuacji hydrologicznej w całym kraju. Serwis działa 24/7 przez cały rok a dane prezentowane są w czasie rzeczywistym. Od czerwca br. rusza system ostrzegania hydrologicznego w postaci komunikatów (media, emarketing, social media, www) dotyczące suszy m.in.: aktualne stany wód, wilgotność gleby, wartości parowania i inne istotne informacje.

Co możemy zrobić sami?

Na każdym poziomie gospodarki, zaczynając od nas samych, musimy gromadzić i magazynować wodę jaka pojawi się w postaci deszczu. Pamiętajmy o tym, że człowiek składa się z wody. Bez wody nie ma życia. Musimy ją szanować na każdym poziomie i oszczędzać. Woda to skarb i musimy traktować ją z należytym szacunkiem.