Morski Instytut Rybacki – Państwowy Instytut Badawczy (MIR) to najstarsza w Polsce placówka badań morza i rybołówstwa. W tym roku obchodzi 100-lecie działalności, która wpłynęła nie tylko na rybołówstwo morskie w kraju, ale i za granicą.

Prowadzone przez MIR działania są kompleksowe i obejmują zaawansowane badania naukowe w takich dyscyplinach, jak ekologia morza, chemia środowiska morskiego, technologia sprzętu połowowego czy ekonomika rybacka. Wszystko po to, by dać naukowe podstawy racjonalnej eksploatacji rybackiej, która umożliwi naturalne odtwarzanie zasobów, zapewni stabilny poziom życia ludzi utrzymujących się z rybołówstwa i zachowa naturalne dziedzictwo morza dla przyszłych pokoleń.

Z Helu przez Warszawę do Gdyni

Historia MIR wiąże się z uzyskaniem przez Polskę niepodległości i dostępu do morza. Bogactwo Bałtyku było ważnym elementem budowania państwa morskiego. Protoplastą MIR było powołane w 1921 roku przez polskie władze państwowe Morskie Laboratorium Rybackie w Helu. Natomiast w Warszawie w 1928 roku powstał Morski Instytut Rybacki, który miał wspierać finansowo i organizacyjnie rybaków i polskie rybołówstwo. Od 1932 roku placówka działała jako Stacja Morska w Helu, a wkrótce w Gdyni powołano jej oddział rybacki. W Helu działał oddział biologiczny. W 1938 roku siedzibę instytucji przeniesiono do nowo wybudowanego, modernistycznego budynku na końcu mola Południowego w Gdyni, gdzie dziś znajduje się Akwarium Gdyńskie, które należy do struktur MIR.

Okres międzywojenny to poznawanie Bałtyku i odkrywanie nowych łowisk - dalekomorskich na tamte czasy –  jak Gotland, Bornholm, a nawet Morze Północne, gdzie polscy rybacy poławiali śledzie.

Po wojnie Polska otrzymała znacznie większy dostęp do morza. W Gdyni reaktywowano więc i Morskie Laboratorium Rybackie, i Morski Instytut Rybacki. Obie placówki połączyły się w 1949 roku. Rybołówstwo miało poważne zadanie – z powodu niedoboru świeżego mięsa musiało zaopatrzyć cały kraj w ryby. Ukuto wówczas prześmiewcze powiedzonko: „jedzcie dorsze, g… gorsze”, które świadczyło o niezbyt dużym szacunku do tej powszechnej wtedy w Bałtyku ryby, dziś uważanej za szlachetną i zagrożoną do tego stopnia, że wprowadzono limity i regionalne oraz czasowe zakazy jej połowu. Wszystko po to, by dorsz miał szansę się odrodzić.

W 1990 roku instytut przeniósł główną siedzibę z mola Południowego na ulicę Kołłątaja 1. W 2011 roku, rozporządzeniem Rady Ministrów, MIR uzyskał status Państwowego Instytutu Badawczego, dołączając tym samym do elitarnego klubu PIB-ów w Polsce.

Ważną datą w dziejach MIR był rok 1971. Z okazji 50-lecia istnienia instytutu w budynku zostało otwarte Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie – dziś jedna z flagowych atrakcji turystycznych miasta pod nazwą Akwarium Gdyńskie. To nowoczesny ogród zoologiczny pełniący rolę edukacyjną z zakresu biologii i ekologii morza oraz ochrony środowiska. Tysiące gości podziwiają tu ponad 1400 zwierząt wodnych i wodnolądowych należących do około 200 gatunków z najróżniejszych zakątków świata - m.in. zachwycającą feerią barw rafę koralową, rekiny przydenne, piranie czerwone, płaszczki słodkowodne, najmniejszego krokodyla świata – krokodyla krótkopyskiego czy najcięższe węże świata – anakondy zielone.

Z Gdyni w świat

W swojej 100-letniej historii instytucja działała i nadal działa w różnych innych miejscach, jak Szczecin, Świnoujście, Kołobrzeg, Trzebież czy Tolkmicko. Szczególną rolę odgrywa Zakład Sortowania i Oznaczania Planktonu w Szczecinie (ZSiOP) powołany w 1974 roku w wyniku uzgodnień międzyrządowych realizowanych przez MIR i National Marine Fisheries Service, North-East Laboratory w Woods Hole (USA). ZSiOP świadczy usługi związane z identyfikacją taksonomiczną różnorodnych prób planktonowych oraz opracowaniem struktury wielkościowej i biologicznej, głównie dla laboratoriów i instytutów z USA, Kanady, Danii, Szwecji i Holandii.

MIR prowadzi badania zarówno w laboratoriach na lądzie, jak i na morzu, korzystając ze swych jednostek pływających – łodzi motorowej Stynka II wykorzystywanej na Zatoce Pomorskiej i Zalewie Szczecińskim, łodzi motorowej ŁM MIR II używanej na Zalewie Wiślanym i statku badawczego Baltica wykorzystywanego w rejsach naukowo-badawczych MIR i Oddziału Morskiego Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Gdyni. Badacze MIR pływali w sumie na 18 jednostkach po morzach i oceanach całego świata.

Dziś główne działania wróciły do korzeni, czyli na Bałtyk, a ich ważnymi aspektami są badania wczesnych stadiów rozwojowych ryb, ocena i prognozowanie stanu zasobów ryb komercyjnych i prognozowanie połowów. Przy tych badaniach naukowcy MIR współpracują ściśle z ekspertami innych państw bałtyckich.

Pracownicy instytutu uczestniczą w pracach Międzynarodowej Rady Badań Morza w Kopenhadze, której celem jest opracowanie doradztwa naukowego dotyczącego bezpiecznego poziomu eksploatacji zasobów ryb. A zadania, które podejmują, opierają się na współpracy z organizacjami rybackimi, przetwórcami, administracją morską, uczelniami i instytucjami naukowymi w Polsce, Europie i Ameryce.

Międzynarodowe znaczenie mają też niektóre praktyczne osiągnięcia instytutu. Opracowany w Zakładzie Zasobów Rybackich worek dorszowy T90 o oczku obróconym o 90°, służący do połowów selektywnych, został wprowadzony rozporządzeniem Komisji Europejskiej z grudnia 2005 roku jako standardowe selektywne narzędzie do stosowania w rybołówstwie Morza Bałtyckiego. 

Za swoje osiągnięcia MIR i jego pracownicy byli wielokrotnie honorowani polskimi i zagranicznymi nagrodami oraz medalami na targach i wystawach. W 2016 roku Katarzyna Gruszecka-Spychała, wiceprezydent Gdyni ds. gospodarki, wręczyła Medal 25-lecia Samorządu Gdyni dyrektorowi instytutu - dr Emilowi Kuzebskiemu.

Święto 100-latka

MIR będzie obchodził swoje setne urodziny w czerwcu, gdyż Laboratorium do Badań Biologicznych i Technicznych dla Rybołówstwa Morskiego powołano do życia dokładnie 18 czerwca 1921 roku. Tak spektakularnych obchodów jak na 50-lecie, kiedy swe podwoje otworzyło Akwarium Morskie, nie możemy się spodziewać. Nie wiadomo też, czy z powodu pandemii obchody będą mogły odbyć się poza światem wirtualnym. Ale na pewno przygotowana zostanie okolicznościowa publikacja godna stulatka.