Wisła, jak mało która rzeka w Polsce, ma swoją historię, legendy, podania i zwyczaje. Jest stale obecna w twórczości malarskiej, literackiej, muzycznej. To nad Wisłą zlokalizowano dwie stolice Polski, to nad nią leżą miasta i miasteczka ważne dla historii i kultury polskiej. Wędrówka wzdłuż królowej polskich rzek to  lekcja dziejów Polski. Nowa wystawa stała w Muzeum Wisły, otwarta dla zwiedzających od 25 lutego 2017 r., pokazuje problematykę wiślaną w kontekście przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz całe bogactwo i różnorodność zjawisk mieszczących się w słowie „Wisła”.

– Nazwa naszego muzeum: „Muzeum Wisły w Tczewie”, oraz tytuł naszej wystawy stałej: „Wisła w dziejach Polski”, zobowiązują i są dla nas stałym wyzwaniem. Wisła pełni bowiem w naszym kraju rolę szczególną, symboliczną. Często jest on nazywany „krajem nad Wisłą”, a rzeka stanowi tu ważny wyróżnik wspólnego terytorium niezwykle istotnego dla trwania narodu. Bardzo się też cieszymy, że otwarcie drugiej części wystawy przypadło na Rok Rzeki Wisły – mówi dr inż. Jerzy Litwin, dyrektor Narodowego Muzeum Morskiego.

Wisła – archeologicznie i nowocześnie

Pod względem ekspozycyjnym wystawa jest zróżnicowana: znajdują się na niej zarówno tradycyjne, jak i nowoczesne środki prezentacji narracji. Najważniejszym jej elementem są liczne oryginalne zabytki: archeologiczne przedmioty codziennego użytku, łodzie używane na Wiśle i jej dopływach, cenne obrazy, modele i makiety, elementy statków wiślanych, narzędzia rybackie, szkutnicze, piaskarskie i regulacyjne, modele jednostek wiślanych, odznaczenia sportowe i turystyczne. Oprócz zabytków, na zwiedzających czekają liczne ilustracje i filmy, pokazywane zarówno w postaci wydruków, jak i w formie prezentacji w ramkach LCD. Dzięki interaktywnym stanowiskom typu „zajrzyj i sprawdź” goście muzeum poznają cechy charakterystyczne 3 odcinków Wisły oraz flisackie pożywienie. W infokioskach rozwijane są tematy zasygnalizowane na wystawie lub uzupełniające jej narrację, np. gwara flisacka, spław soli Wisłą, powodzie wiślane, stocznie rzeczne.

Dwie części wystawy

– Wystawa w Muzeum Wisły została podzielona na dwie części – cezurą jest I rozbiór Polski w 1772 r., stanowiący umowną granicę między staropolskim, tradycyjnym światem a erą pary, prądu elektrycznego i  gwałtownego postępu technicznego.
Głównym założeniem, jakie nam przyświecało, było pokazanie historii zagospodarowania rzeki na tle dziejów naszego kraju. Chcieliśmy przekazać naszym gościom, że Wisła nie jest abstrakcyjnym bytem albo zwykłą arterią transportową, ale ważnym elementem polskiej historii i teraźniejszości, ściśle związanym z naszym krajem. Jest swoistym barometrem „spraw polskich” – tłumaczy Jadwiga Klim z Narodowego Muzeum Morskiego, która kierowała przygotowaniami wystawy w Muzeum Wisły.

Klim podkreśla, jak ważny jest na wystawie kontekst lokalny, stąd w jej drugiej części zaznaczona została wyraźnie  rola Tczewa – miasta, niezwykle ważnego we wspólnej historii Wisły i Polski.

Kryzys i I wojna światowa

II część wystawy stałej w Muzeum Wisły rozpoczyna prezentacja kryzysu państwa polskiego w końcu XVIII w. oraz rozbiorów. Historia budowy kanałów na ziemiach polskich oraz charakterystyka statków wiślanych w XVIII-XIX w. omówiona jest na tle europejskich doświadczeń. Ważną część ekspozycji zajmują przedstawienie żeglugi parowej oraz problematyka mostów, ze szczególnym naciskiem na słynne XIX-wieczne mosty tczewskie. Na wystawie nie mogło zabraknąć też prezentacji zajęć tradycyjnie związanych w rzeką: piaskarstwa i rybołówstwa. Historia wieku XX rozpoczyna się od I wojny światowej. Omówione zostały żegluga na Wiśle podczas działań wojennych, zatopienie dużej części taboru cywilnego, działania flotylli wiślanych – niemieckiej i austriackiej, oraz początki tworzenia się polskiej flotylli wiślanej.

Tczew i Wisła

Po zaślubinach Polski z morzem i objęciu faktycznej władzy nad Pomorzem przez państwo polskie, w 1920 r. rozpoczęto budowę podstaw gospodarki morskiej, w której sprawy rzek odgrywały ważną rolę. Dlatego na wystawie przedstawione zostały historia portu tczewskiego oraz pierwszej Szkoły Morskiej w Polsce, która przez 10 lat  zlokalizowana była w Tczewie. W dalszej części wystawy prezentowana jest szeroko rozumiana żegluga śródlądowa w II Rzeczpospolitej: rozwój żeglugi pasażerskiej, budowa portów, żegluga towarowa, sporty i turystyka wodna oraz flotylle rzeczne Marynarki Wojennej. Te ostatnie wychodzą na plan pierwszy, gdy przechodzi się do września 1939 r. Pokazane są działania, szlak bojowy i dramatyczne losy żołnierzy oraz okrętów Flotylli Rzecznej i jej Oddziału Wydzielonego „Wisła”.
Zmiany powojenne i czasy współczesne

Rok 1945 zmienił wiele w polskiej żegludze śródlądowej. Wisła przestała być jedyną dużą arterią wodną płynącą przez polskie ziemie. Drugą stała się Odra, która od samego początku miała większe szanse na rozwój i która wkrótce zaczęła dominować w żegludze towarowej.

– Na wystawie prezentujemy niełatwą historię żeglugi śródlądowej w Polsce po 1945 r.: początkowy kryzys wynikający z niezrozumienia znaczenia żeglugi, a następnie szybki rozwój: rozbudowę portów i stoczni, w tym Tczewskiej Stoczni Rzecznej, tworzenie projektów nowych konstrukcji, budowę nowych statków, rozwój żeglugi oraz szkolnictwa śródlądowego. Nie mogliśmy oczywiście pominąć słynnego Programu Wisła, zakładającego kompleksową przebudowę tej drogi wodnej – podkreśla Klim.

Klim dodaje, że dbając o kompleksową prezentację tematyki wiślanej, na wystawie pokazany został też okres po 1989 r.

– Przedstawiliśmy zarówno procesy negatywne, jak kryzys i powolny upadek gospodarki rzecznej, oraz pozytywne, czyli współczesne formy eksploatacji Wisły, „powrót” miast nad Wisłę, rozwój turystyki wiślanej, np. budowę mariny, oraz szereg inicjatyw społecznych skierowanych na sprawy wiślane, w tym renesans tradycyjnego szkutnictwa i nadwiślańskich tradycji, a także rządowy projekt ożywienia żeglugi śródlądowej. Wystawę kończymy pytaniem o przyszłość Wisły, które aktualne jest od wielu lat – dodaje Klim.