Praktyczna meteorologia morska. Nie tylko dla kapitanów

Żeglowanie po morzach i oceanach trwa już wieki. I wieki trwa zmaganie się człowieka ze zmiennością środowiska, zjawiskami związanymi z szeroko pojętym otoczeniem fizycznym. Było ono zawsze zmienne i wciąż zaskakuje człowieka nowymi zjawiskami. Zaskakuje również zmianami  klimatu, które mają istotny wpływ na sytuację globalną na oceanach i lokalną w portach i najmniejszych zatokach. 

Człowiek ma dzisiaj do dyspozycji informacje z wielu źródeł i dlatego ma możliwość nie tylko  rejestracji zmian ale również ich przewidywania i podejmowania decyzji dowódczych. Układ klimatyczny jest jednak tak złożony, że tylko gruntowna wiedza pozwala na wybieranie najlepszych kursów i tras przez dowódców okrętów, kapitanów statków, rybaków i żeglarzy. Każdy z pięciu głównych układów klimatu wchodzi w interakcje z innymi sferami, co sprawia że reagowania na zmiany ma charakter ciągłego procesu decyzyjnego. 

Klimat poza kontrolą

Wzajemnie wchodzą w reakcje zmiany składowych  atmosfery (gazów nad powierzchnią ziemi), hydrosfery (wody znajdującej się na i pod powierzchnią ziemi), kriosfery (wszelkich form lodowych), powierzchni ziemskiej (stałych lądów), biosfery (organizmów roślinnych i zwierzęcych) oraz antroposfery (wpływu działalności człowieka). 

Klimat się wciąż zmienia. Przez epoki i wieki odbywało się to pod wpływem czynników naturalnych zależnych od m.in. aktywności Słońca, kąta nachylenia osi Ziemi do płaszczyzny orbitalnej, kształtu orbity, tempa przesuwania się lądów, zmiany składu atmosfery ziemskiej oraz ingerencji asteroid. Wielu naukowców uważa, że dziś istotny wpływ na zmiany w otoczeniu mają również czynniki antropogeniczne. 

Na sytuacją człowieka na oceanie wpływa sam człowiek. I nie chodzi tylko o jego decyzje co do kursu statku, czy okrętu, wyboru łowiska, czy akwenu do rekreacji. W XXI wieku zanieczyszczenie mórz i oceanów odpadami stałymi, hałasem i światłem stało się poważnym problemem. Zanieczyszczenie mórz szybko rośnie i rozprzestrzenia  się na oceany. 

Niszczymy środowisko  morskie poprzez agresywne działania człowieka, takie jak nadmierna konsumpcja, stosowanie plastikowych opakowań oraz sieci rybackich i wyposażenia statków i jachtów, marginalne traktowanie recyklingu i gospodarowania odpadami. Cała flota jachtów i plastikowych łodzi to z punktu widzenia środowiska jedna wielka masa odpadów. Jest ona porównywalna z tonami słomek używanych do napojów w wielu krajach.  

Brak ochrony oceanów wpływa negatywnie na klimat. Prowadzi to do katastrofalnych skutków nie tylko dla fauny i flory morskiej, ale również dla życia ludzkiego. Szacuje się, że w oceanie znajduje się obecnie od 75 do 199 milionów ton plastiku.

Wykorzystując techniki satelitarne jesteśmy dziś w stanie względnie dokładnie określić zmiany na lądach (30% powierzchni globu) i oceanach (70% powierzchni). Zostało to szeroko omawiane na Konferencji “Safe Planet & Space: Letter from Utopia”, która została zorganizowana przez Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk, Komitet Badań Kosmicznych Polskiej Akademii Nauk oraz Bałtycki Klaster Morski i Kosmiczny.

Dlatego niezwykle ważna jest publikacja pt. Praktyczna meteorologia morska. Ćwiczenia i laboratoria. Wyszła ona spod pióra naukowca i praktyka. Kontradmirał Dr inż. Czesław Dyrcz zawarł w publikacji wiedzę naukową i zdobytą w czasie praktyki morskiej, którą zdobył jako wieloletni dowódca szkolnego okrętu żaglowego ORP Iskra, nawigator floty, szef Biura Hydro-graficznego Marynarki Wojennej RP, rektor-komendant Akademii Marynarki Wojennej. Autor we wstępnej części pracy odwołuje się do piramidy uczenia się, którą opracował Edgar Dale.  Dlatego w wydawnictwie wiedza teoretyczna powiązana jest z systematycznie zaprojektowanymi ćwiczeniami.

Meteorologia morska dla praktyków

Autor podkreśla w słowie wstępnym, że publikacja „przeznaczona jest dla podchorążych Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte uczących się meteorologii morskiej oraz studentów kierunku nawigacja”. Istotne jest to, że książka jest skorelowana z programem przedmiotu meteorologia, który  oparty jest na wytycznych programowych Międzynarodowej konwencji o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania świadectw oraz pełnienia wacht (International Convention on Standards of Training, Certification and Watch-keeping – STCW). 

Podstawowym walorem podręcznika jest to, że przeznaczony jest to on nie tylko dla oficerów marynarki wojennej.  Treść  książki jest związana z praktycznym wykorzystaniem wiedzy meteorologicznej na pokładach jednostek pływających, zarówno marynarki wojennej, jak również marynarki handlowej, jednostek rybackich oraz jachtów żaglowych i motorowych. Jest to więc pozycja zapewniająca  istotną wiedzę z obszaru meteorologii, a jednocześni stanowi pomoc dydaktyczną z dobraną tematyką ćwiczeń i laboratoriów.

Praktyczna meteorologia morska. Ćwiczenia i laboratoria to podręcznik i jednocześnie przewodnik, którego celem jest dostarczenie studentom zarówno materiału teoretycznego, nie-zbędnego do właściwego zrozumienia i przygotowania się do zajęć, jak również zadań do wykonania ćwiczeń i laboratoriów. Część teoretyczna zawarta w tej książce stanowi niezbędne mini-mum wiedzy, którą powinien przyswoić student przed ćwiczeniami i laboratoriami. Przygotowując się do zajęć, należy również zapoznać się z wiadomościami zawartymi w podręcznikach meteorologii i oceanografii, które zostały wskazane w każdym zadaniu.

Rozdział pierwszy zawiera podstawy metodyczne wykonywania ćwiczeń i laboratoriów. Jest też informacja o regulaminie laboratorium meteorologiczno-oceanograficznego.  Student  poznaje również zasady sporządzania sprawozdań z ćwiczeń i laboratoriów. Ważna wsparcie w wykonywaniu opracować są przykłady zastosowania w pracach cytowań i przypisów. A szczególnie pomocne w praktyce  jest przykładowe sprawozdanie. 

Rozdziały drugi i trzeci są głównymi rozdziałami merytorycznymi opisującymi i obrazującymi materiał teoretyczny, zadania do wykonania podczas przygotowania do zajęć w laboratorium i ich realizacji oraz sporządzenie sprawozdań. Rozdział drugi odnosi się do ćwiczeń z meteorologii morskiej i obejmuje pięć ćwiczeń, a rozdział trzeci zawiera sześć laboratoriów z meteorologii morskiej. Publikacja kończy się podsumowaniem, spisami literatury, rysunków i tabel. 

Autor podkreśla, że „Zaproponowany zestaw ćwiczeń i laboratoriów nie jest zbiorem zamkniętym. W zależności od potrzeb mogą być realizowane inne zadania, których wyboru dokonuje nauczyciel, mając na uwadze uzasadnioną konieczność rozszerzenia wybranych treści i podążając za dynamicznym rozwojem meteorologii morskiej, wynikającym z badań, rozwoju techniki czy zmian w światowej żegludze”.

Kadm. Dr inż. Czesław Dyrcz podkreśla,  że w publikacji pt. „Praktyczna meteorologia morska. Ćwiczenia i laboratoria” chodzi o dostarczenie kompleksowej wiedzy teoretycznej i praktycznych zastosowań, będących istotą meteorologii morskiej, oraz ich wykorzystania na jednostce pływającej”. Wydawnictwo kierujemy więc do szerokiej rzeszy czytelników zainteresowanych praktycznym wykorzystaniem wiedzy z meteorologii morskiej. Autor liczy na ewentualne uwagi formułowane przez Czytelników, które przyczynią się do poprawienia i uzupełnienia kolejnych wydań tej książki. Można je również kierować do Polskiego Towarzystwa Nautologicznego. Kadm. Czesław Dyrcz jest członkiem zarządu PTN. 

Praktyczna meteorologia morska. Ćwiczenia i laboratoria. Autor: Kontradmirał Dr inż. Czesław Dyrcz, Gdynia 2024, Wyd. Akademia Marynarki Wojennej. ISBN 978-83-968687-4-9