Nasz ostatni artykuł Uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów angielskich w Chinach wywołał żywą dyskusję i szereg pytań związanych z systemem prawnym w Chinach.

W związku z powyższym, pozwalamy sobie, w niniejszym opracowaniu, dokonać przeglądu bazowych zasad i informacji dotyczących:

• sądownictwa polubownego (arbitrażu),
• prawa morskiego,
• procedury uznania i stwierdzenia wykonalności zagranicznych orzeczeń arbitrażowych w chińskim systemie prawnym.

Prawo arbitrażowe (prawo sądów polubownych) ujęte jest w Chińskiej Republice Ludowej (ChRL) w następujących aktach prawnych:

• Prawo Arbitrażowe (Prawo Sądów Polubownych) zawarte w Prawie Postępowania Cywilnego oraz Kodeksie Cywilnym,
• Generalna Wykładnia Jurydyczna Ludowego Sądu Najwyższego,
• umowy międzynarodowe, w szczególności: Konwencja z 10.06.1958 z Nowego Jorku, o uznaniu i wykonaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych („Konwencja 1958”/”Konwencja nowojorska”).

Generalnie rzecz ujmując, przyjmuje się w prawie chińskim, iż strony mogą uzgodnić arbitraż, jako forum rozstrzygania sposobu, z danego stosunku prawnego, przez wprowadzenie stosownej klauzuli arbitrażowej do danej umowy, lub zawarcia odrębnej, pisemnej umowy zapisu na sąd polubowny. Umowę taką można zawrzeć przed lub po powstaniu sporu, który ma być przedmiotem rozstrzygnięcia. Ze swobody zapisu na sąd polubowny, wyłączone są sprawy z szeroko pojętego prawa rodzinnego, opiekuńczego i spadkowego oraz prawa administracyjnego (które są objęte jurysdykcją odrębnych sądów administracyjnych).

Zgodnie z prawem chińskim, dla uznania i skuteczności prawnej zapisu na sąd polubowny, winny zostać spełnione następujące warunki:

• w umowie musi być wyrażona, expressis verbis, wola i intencja obu stron, poddanie sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego,
• zapis musi wskazywać przedmiot i zakres sporu lub stosunek prawny, z którego spór może wynikać lub już wyniknął,
  
• określenia rodzaju i składu sądu polubownego (arbitrażu),
• zapis na arbitraż musi mieć formę pisemną, podpisaną przez osoby fizyczne (z pełną zdolnością do czynności prawnej) lub należycie upoważnione organy osoby prawnej.

Prawo morskie ujęte jest w ChRL, w następujących aktach prawnych:

• Chiński Kodeks Morski („CKM”) oraz Szczególne Prawo Proceduralne ChRL, dotyczące prawa admiralicji,
• Generalna Wykładnia Jurydyczna Ludowego Sądu Najwyższego,
• Umowy międzynarodowe.

CKM, co do zasady, reguluje stosunki prawne, związane z żeglugą morską, i swoim charakterem i zakresem prawnym, podobny jest do europejskich kodeksów morskich. Jeżeli jakakolwiek międzynarodowa umowa, której stroną jest ChRL, w odmienny sposób reguluje jakieś kwestie przewidziane w CKM, wówczas, przepisy umowy mają pierwszeństwo, chyba, że przy podpisaniu i ratyfikacji danej umowy międzynarodowej, ChRL złożyła stosowne rezerwacje lub wyłączenia, modyfikujące niektóre postanowienia danej umowy.

Procedura uznawania i stwierdzania wykonalności zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, jest w ChRL (podobnie jak w innych krajach), procedurą dwustopniową – uznanie przez sąd orzeczenia arbitrażowego oraz stwierdzenie jego wykonalności (nadanie klauzuli wykonalności). W przypadku, w którym strona zamierza wyegzekwować na terytorium ChRL zagraniczne orzeczenie arbitrażowe, koniecznym warunkiem jest przejście obu etapów, to jest uznania tego wyroku i stwierdzenia jego wykonalności. Procedury te, przeprowadzone są przed sądem gospodarczym, zgodnie z chińskim prawem procedury cywilnej. Po nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności, procedura egzekucyjna, postępuje zgodnie z przepisami szczególnymi o egzekucji prawa procedury cywilnej. Oczywiście, nic nie stoi na przeszkodzie, aby zainteresowana strona ograniczyła procedurę, tylko do pierwszego etapu – uznania zagranicznego orzeczenia arbitrażowego, jeżeli, na przykład, ze względów komercyjnych, jest to wystarczające do „przekonania” partnera chińskiego do realizacji zobowiązań, przewidzianych i potwierdzonych w danym orzeczeniu arbitrażowym. W przypadku przejścia pełnej, dwustopniowej procedury, wyrok sądu polubownego ma moc prawną na równi z wyrokiem sądu chińskiego, ze wszystkimi wynikającymi z tego skutkami prawnymi i egzekucyjnymi.

Wspomniana powyżej procedura, przewidziana chińskim procesem prawnym, oparta jest (Art. 283, Prawa Procedury Cywilnej ChRL, zrewidowana wersja z 2017 roku) o trzy zasadnicze regulacje czy zasady prawne, a mianowicie:

• Konwencję Nowojorską z 1958 roku (zarówno ChRL jak i Singapur, są stronami tej Konwencji),
• międzynarodowe umowy dwustronne (o uznawaniu i stwierdzeniu wykonalności pomiędzy ChRL, a danym krajem), oraz
• zasadę wzajemności.

W przypadku pierwszej podstawy – Konwencji Nowojorskiej z 1958 roku, sądy chińskie, wypracowały bogatą i jednolitą praktykę jurydyczną, w znacznej części kompatybilną z praktyką innych krajów, będących stroną tej Konwencji. Odnosi się to, zarówno do Art. II Konwencji (umowa na zapis sądu arbitrażowego, forma „pisemna” tego zapisu), Art. IV (warunki formalno-procesowe, które muszą być spełnione dla realizacji procedury uznania i stwierdzenia wykonalności) czy Art. V (przesłanki odmowy uznania i wykonania orzeczenia).

W przypadku drugiej podstawy umów bilateralnych, ChRL zawarła takie umowy z 39 krajami (z czego 36 umów o wzajemnym uznaniu i stwierdzeniu wykonalności wyroków weszło w życie). Jakkolwiek, z punktu widzenia podmiotowego, zakres oddziaływania tego typu regulacji, ogranicza się wyłącznie do sygnatariuszy danej umowy, to z punktu widzenia warunków materialno-prawnych i formalno-proceduralnych, są one, w zasadniczej części, oparte na postanowieniach Konwencji Nowojorskiej z 1958 (i uzupełniających ją szczegółowych przepisów procesowych i egzekucyjnych ChRL oraz danego państwa, strony danej umowy dwustronnej).

Trzecią istotną zasadą, leżącą u podstaw i kształtującą zakres uznania i stwierdzenia wykonalności zagranicznych orzeczeń arbitrażowych przez sądy chińskie, jest „zasada wzajemności”. W naszym artykule Uznanie i stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów angielskich w Chinach, analizowaliśmy aktualne tendencje jurydyczne sądów chińskich w tym zakresie. Należy więc jedynie przypomnieć, iż istota tej zasady (w kształcie aktualnie przyjętym przez prawo chińskie) sprowadza się do tego, iż orzeczenie zagranicznego sądu arbitrażowego, może być uznane przez sąd chiński do wykonania w obrębie jurysdykcji chińskiej, nie tylko w sytuacji, w której można wykazać, iż sądy i jurysdykcja państwa, w którym wydano przedmiotowe orzeczenie na takich samych (lub wysoce podobnych) zasadach, uznawało i stwierdzało wykonalność orzeczeń chińskich sądów arbitrażowych, ale (nawet w braku takich sytuacji w przeszłości), jeżeli prawo obce (właściwe dla miejsca wydania orzeczenia), stwarza potencjalne warunki prawne i daje pełną możliwość jurydyczną do uznawania i stwierdzenia wykonalności chińskich orzeczeń arbitrażowych.

Przedstawione powyżej zasady, obowiązują w stosunku do zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, wydanych zarówno przez arbitraże zinstytucjonalizowane (jak LMAA, LCIA, ICC Arbitration), ale również arbitraże doraźne („ad-hoc”), sformułowane dla potrzeb danego sporu przez zainteresowane strony (w granicach i zakresie prawnym, dopuszczalnym dla kraju, w którym dany arbitraż został ukonstytuowany umową stron). Instytucjonalnym chińskim odpowiednikiem Londyńskiego LMAA (London Maritime Arbitrators Association) jest SCMA (Singapur Chamber of Maritime Arbitration), oparta na międzynarodowych wzorcach i zasadach proceduralnych. Charakteruzyje się dużą elastycznością i udziela stronom swobodę w kształtowaniu struktury i procedury prowadzenia sporu, stosunkowo niskimi kosztami procesowymi (brak obowiązkowego depozytu, stawki arbitrów ustalone wyłącznie umownie – bez „taryfy” nałożonej przez Regulamin SCMA), istnienie wyspecjalizowanego sekretariatu SCMA, pozwalającego na wsparcie i prawidłowe procedowanie sprawy itp. Jakkolwiek skala prowadzonych przez SCMA spraw, nie jest wciąż imponująca (np. w 2020 – 43 postępowania o łącznej wartości USD 49 mln, w porównaniu do LMAA – 1800 postępowań), to jednak odnotować należy duży potencjał rozwojowy tej instytucji, aktywnie wspieranej przez władze chińskie.

Marek Czernis

Fot. Depositphotos