Po wybuchu wojny rosyjsko-ukraińskiej nagła konieczność zmiany kierunków zaopatrzenia w ropę naftowa i paliwa nie byłaby tak szybko możliwa bez wcześniejszych inwestycji w terminale i rurociągi. Infrastruktura krytyczna w naszym kraju stoi dziś przed szeregiem wyzwań – zapewnieniem nieprzerwanych dostaw ropy i paliw oraz włączeniem do systemu rurociągów Paktu Północnoatlantyckiego. Kluczowe jest także odpowiednie wykorzystanie potencjału w tym obszarze by dostosować biznes do postępujących zmian w energetyce.

Instytut Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza opublikował analizę pt. „Kierunki rozwoju infrastruktury krytycznej Polski wobec wyzwań dla bezpieczeństwa regionu i transformacji energetycznej. Filary bezpieczeństwa w zakresie dostaw ropy i paliw w regionie Europy Środkowej i Morza Bałtyckiego w latach: 2013-2023”. Autorami są Dominik Brodacki, Dominik Jankowski, Przemysław Ogarek, Dariusz Rafał, Mariusz Ruszel i Paweł Turowski. Autorzy omawiają inwestycje w infrastrukturę krytyczną dokonane w ostatnich latach, jak i pokazują kierunki działań na najbliższy czas.  

Agresja Rosji na Ukrainę spowodowała konieczność ograniczenia dostaw korzystania z rosyjskich surowców energetycznych przez państwa Unii Europejskiej i NATO. Ma to ograniczyć rosyjskie zdolności do finansowania wojny i jest interesie państw skupionych w obydwu sojuszach. 

Państwa Europy Środkowej i regionu Morza Bałtyckiego (w tym Polska) importowały więcej  rosyjskiej ropy i paliw niż unijna średnia statystyczna. Sytuacja Grupy Kapitałowej PERN (do 2016 r. firma nazywała się Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń” S.A.), która zarządza infrastrukturą krytyczną w zakresie ropy i paliw była trudniejsza niż jej odpowiedników na zachodzie Europy. Embargo i odcięcie dostaw śródlądową magistralą „Przyjaźń” spowodowało, iż bezpieczeństwo energetyczne Polski i regionu jest zależne od dostaw drogą morską. Należące do GK PERN morskie terminale surowcowe, produktowe, magazyny, rurociągi na ropę i paliwa oraz ich efektywności i elastyczność pracy stały się swego rodzaju kluczowym i niezbędnym elementem zapewniającym bezpieczeństwo energetyczne Polski i nie tylko. 

Inwestycje w bezpieczeństwo paliwowe

W ciągu ostatnich lat GK PERN zainwestowała w bezpieczeństwo energetyczne ponad 3 mld złotych. Dzięki temu pojemność baz magazynowych spółki zwiększyła się z około 3 mln m3 do 4,1 mln m3 w przypadku ropy i 2,65 mln m3 w przypadku paliw, w tym benzyny, oleju napędowego i opałowego, biokomponentów czy paliwa lotniczego. Obecnie zarządza też ona liczącą około 2,6 tys. km siecią rurociągów, w tym polskim odcinkiem ropociągu „Przyjaźń” oraz gdańskim Naftoportem. Ten ostatni rocznie może odbierać 36 mln ton ropy i 4 mln ton produktów naftowych, co umożliwia pełne pokrycie krajowego popytu. Rozwój w zakresie bezpieczeństwa energetycznego odbywa się na zasadzie konsensusu politycznego i wzorem lat ubiegłych powinien być kontynuowany.

W ostatnich latach rozbudowę zaplecza przesyłowego i magazynowego spółka realizowała w ramach programu „Megainwestycje”.  GK PERN zbudowała 13 nowych zbiorników na surowiec o łącznej pojemności ok. 1 mln m3. W ramach „Megainwestycji” firma rozwijała także potencjał w zakresie magazynowania paliw. W sumie od 2016 roku spółka wybudowała 28 zbiorników na paliwa o łącznej pojemności 830 tys. m3, co zwiększyło jej zasoby magazynowe o 1/3. Nowe zbiorniki stanęły po sześć w bazach w Koluszkach, Nowej Wsi Wielkiej, w Rejowcu, Dębogórzu, Boronowie, Emilianowie i Małaszewiczach. 

Planowana jest także dalsza rozbudowa przepustowości bazy paliw GK PERN w Dębogórzu, na którą wspólnie z Zarządem Morskiego Portu Gdynia S.A., będzie wydane blisko 400 milionów złotych. Dzięki tej inwestycji jeszcze więcej paliw będzie docierało do Polski drogą morską. Głównym założeniem przedsięwzięcia jest umożliwienie rozładunku tankowców o nośności powyżej 120 tys. ton oraz możliwości magazynowania i szybkiej dystrybucji produktów w głąb lądu. W ciągu pierwszych 10 miesięcy 2023 roku terminal w Dębogórzu odebrał około 3 mln m³ oleju napędowego, co stanowi wynik o 1 mln m³ wyższy niż w analogicznym okresie 2022 roku i potwierdza istotną rolę jaką baza pełni dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski. 

Zaopatrzenie wojska

Od 2022 roku Polska stała się de facto hubem logistycznym dla wysuniętej obrony na wschodniej flance, a także w odniesieniu do wsparcia wojskowego dla Ukrainy. Obecnie Polska zapewnia wsparcie, w tym paliwowe jako państwo-gospodarz (Host NationSupport, HNS) dla ponad 10 tys. żołnierzy amerykańskich stacjonujących w różnych lokalizacjach w Polsce oraz około 1 tys. sił sojuszniczych stacjonujących w Orzyszu. 

W ramach Umowy o wzmocnionej współpracy obronnej pomiędzy Polską a Stanami Zjednoczonymi, podpisanej 15 sierpnia 2020 roku, Polska zobowiązała się do wsparcia logistycznego i paliwowego sił amerykańskich, m.in. poprzez programy Poland Provided Infrastructure (PPI) oraz Poland Provided Logistical Support (PPLS). W ramach PPI Polska zgodziła się zainwestować w duży obiekt magazynowania i dystrybucji paliw w bazie lotniczej w Powidzu, a także duże magazyny paliw na poligonie w Żaganiu oraz kompleksach wojskowych w Toruniu i Skwierzynie. Część projektów PPI jest finansowana wspólnie przez Program Inwestycji NATO w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NATO Security Investment Programme, NSIP), Polskę i Stany Zjednoczone. Z kolei w ramach PPLS Polska pokrywa 75% kosztów paliwa dla sił USA w uzgodnionych lokalizacjach, w tym paliw lotniczych i paliw do transportu naziemnego oraz 50% kosztów paliw ponad uzgodnioną ilość. 

Warto dodać, iż w lutym 2023 roku GK PERN i Orlen otworzyły nowy rurociąg produktowy Boronów-Trzebinia, zwiększający bezpieczeństwo energetyczne południowej części Polski, a także urealniający plany potencjalnego przedłużenia systemu rurociągów NATO (NATO Pipeline System, NPS) do Polski.  

Rurociąg Boronów-Trzebinia mógłby stać się częścią rurociągu Central Europe Pipeline System (CEPS) o łącznej długości około 5,2 tys. km, który biegnie od południowej Francji do środkowych Niemiec. W sytuacji zagrożenia instalacje są wykorzystywane do dostaw surowca odbiorcom wojskowym, ale na co dzień z powodzeniem zaopatrują np. lotniska. Rozbudowa systemu na obszar Polski znacznie zwiększyłaby stabilność i efektywność logistyki paliwowej na jej terytorium (zarówno do obiektów cywilnych, jak i wojskowych - w razie konfliktu zbrojnego), a także pogłębiła integrację polskiej infrastruktury wojskowej z siłami Sojuszu. Taka inwestycja mogłaby być przy tym wstępem do dalszego przedłużenia rurociągów NATO wzdłuż całej wschodniej flanki (w tym do Liwy, Łotwy i Estonii) oraz – potencjalnie – Ukrainy. 

W tej chwili brak NPS na wschodniej flance może negatywnie rzutować na stabilność logistyczno-paliwową regionu, osłabiając zdolność wojsk sojuszniczych do przemieszczania się, a tym samym zapewnienia odpowiedniego poziomu odstraszania i obrony.

Polskie rurociągi w systemie NATO?

Za rozbudową NPS do Polski i innych państw wschodniej flanki przemawiają powody wojskowe, ekonomiczne i środowiskowe. Stworzy to wyzwanie dla GK PERN w ramach tworzenia koncepcji oraz aktywnego uczestnictwa w krajowej koncepcji budowy NPS w Polsce. Będzie wiązało się to m.in. z koniecznością przygotowania kompleksowego projektu systemu cywilno-wojskowego na potrzeby dalszych prac w NATO, przyjęcia rozwiązań legislacyjnych umożliwiających bliską współpracę między branżą cywilną a siłami zbrojnymi oraz docelowo wyboru krajowego operatora systemu.

Z perspektywy NATO, działania podejmowane przez GK PERN w Polsce wydatnie przyczyniają się do wzmocnienia logistyczno-paliwowego wschodniej flanki Sojuszu. Działania te powinny być kontynuowane, w bliskiej koordynacji ze stroną wojskową, w oparciu o narodowe wnioski z agresji Rosji na Ukrainę dla bezpieczeństwa energetycznego Polski. W dalszej współpracy cywilno-wojskowej na rzecz wzmocnienia logistyczno-paliwowego Polski należy także uwzględnić sojusznicze podejście do odporności (w tym odporności dostaw energii), nowe podejście NATO do współpracy z przemysłem (w tym z przemysłem energetycznym) oraz toczące się prace nad rozbudową NPS na wschodnią flankę. 

Nowe trendy w energetyce

Przyjęcie przez Unię Europejską w październiku bieżącego roku nowelizacji dyrektywy o odnawialnych źródłach energii (RED III) oraz rozporządzenia ReFuelUEAviation sprawia, że GK PERN będzie musiała w przygotowanej aktualizacji strategii uwzględnić kierunki przyjętych zmian, potencjalnie rozszerzając swoją działalność wobec transportu i magazynowania nowych nośników energii opartych o wodór, jak np. amoniak. 

O autorach:

Dominik Brodacki - ekspert Instytutu Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza, starszy analityk ds. energetycznych Polityki Insight.

Dominik Jankowski dyplomata, think-tanker, ekspert ds. polityki bezpieczeństwa; obecnie doradca polityczny w Gabinecie Sekretarza Generalnego NATO. Wnioski przedstawione w analizie reprezentują wyłącznie opinię autora i nie stanowią oficjalnego stanowiska NATO oraz MSZ RP

Przemysław Ogarek - ekspert Instytutu Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza, doktorant w Szkole Doktorskiej Politechniki Rzeszowskiej, 

Dariusz Rafał - partner zarządzający Esperis; specjalizujący się w doradztwie strategicznym dla sektora paliwowego i energetycznego; 

dr hab. Mariusz Ruszel, prof. Politechniki Rzeszowskiej - prezes i założyciel Instytutu Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza, 

Paweł Turowski - ekspert bezpieczeństwa energetycznego i tematyki energetycznej z kilkunastoletnim doświadczeniem

Instytut Polityki Energetycznej im. Ignacego Łukasiewicza w Rzeszowie to powstały w 2015 r. niezależny think tank grupujący ekspertów zajmujących się energetyką. Instytut prowadzi działalność naukowo-badawczą, ekspercką, propaguje naukę i wiedzę o polityce energetycznej. Publikuje też analizy, raporty, książki czy anglojęzyczne czasopismo naukowe Energy Policy Studies.