Ustalenie zasad, warunków i form płatności opłaty czarterowej („hire”) za korzystanie (dysponowanie) ze statku w ramach czarteru na czas jest integralną i obowiązkową częścią każdej umowy tego typu.

I tak, przykładowo:

- BALTIME 1939 form (Box Layout 1974) Kl. 6, linie 79-86: “The Charterers to pay as hire the rate stated in Box 19 per 30 days, commencing in accordance with Clause 1 until her redelivery to the Owners”.

Payment
Payment of hire to be made in cash in the currency stated in Box 20, without discount, every 30 days, in advance and in the manner prescribed in Box 20 (state currency, method and place of payment, beneficiary)

- NYPE 1946 form; Kl. 4, linie 51-52, K. 5, kl. 58
„That the Charterers shall pay for the use and hire of the said vessel at the rate of (…) United States currency (…). Payment of  said hire to be made in New York in cash (…) semi-monthly in advance (…)”.

Zobacz również:
NYPE 93 form, kl. 10, linie 126-127; Kl. 11 linie 140-147;
SHELLTIME 4 (Kl. 9, linie 107-109);
BTTIME 3 (Kl. 8, linie 161-171).

Wszystkie zatem przyjęte formuły, niezależnie od różnic redakcyjnych, sprowadzają się do ustalenia wysokości „hire” określonego zazwyczaj dziennie (24 godziny), waluty płatności (z danymi bankowymi), częstotliwości płatności (co 15/30 dni itp.) i formy (płatności „z góry” „in advance” czy, w zasadzie niespotykana, płatność „z dołu”). Mając na względzie fakt, iż czartery na czas mają często charakter dłuższego zatrudnienia, wprowadza się do tego typu umów odrębne klauzule, związane z ewentualnymi problemami inflacyjnymi czy nieprzewidywalnymi wahaniami kursów walutowych. W tym celu wprowadza się tzw. „currency (fluctuation) clauses” przewidujące ustalony, sztywny kurs waluty, w której ustalono płatności hire z inną „banch’markową” walutą. Tak na przykład BIMCO Currency Clause, przewiduje, iż – „It is mutually agreed that the monthly hire due under Clause… is based upon the mean of the present Bank of England’s selling and buying rate for the U.S dollar, viz: USD… to the Pound Sterling. Should this mean rate fluctuate it is understood and agreed that the Sterling hire payments shall be adjusted upwards or downwards and the amount actually payable in sterling shall be the hire calculated at the agreed rate in Starling of: … multiplied by USD… and divided by the new mean rate in force on the due date of payment”.

Druga z form klauzulowych nazywana jest „escalator clause” (lub „escalation clause”). Jej istota sprowadza się do ustalenia, iż jeżeli obiektywne czynniki gospodarcze wzrosną kosztowo o ustaloną w umowie granicę (zwyczajowo przyjmuje się 5% lub 10%), wówczas o odpowiedni procent wzrasta wysokość hire. Jak ujęto to w sprawie „The Lips” [1987] 1 Lloyd’s Rep. 131 – „The inclusion of an escalation clause is to be benefit both the charterer and the owner responsible for maintenance the vessel to enable to perform the service immediately required by the charterer. For the shipowner the clause makes it possible to avoid situation in which services which falls within the owner’s sphere of responsibility must be provided to the charterers at below cost after some change in economy increase the costs of services, materials or other expenses”. Niekiedy, choć przyznajmy to, spotyka się je rzadko, czartery zawierają “de-escalation clause”, które z kolei pozwalają, po spełnieniu określonych warunków brzegowych, na obniżenie ustalonego poziomu „hire”.

Przyjrzyjmy się bliżej sformułowaniu czarterowanych klauzul „hire’owych” typu „payment of hire to be made in cash”. Sędzia Brandon w sprawie „The Brimnes” [1972] 2 Lloyd’s Rep. 465 wyraźnie wskazuje, iż „these words must be interpreted against the background of modern commercial practice (…) they can not mean only in dollar bills or other legal tender of the US. They must (…) have a wider meaning, comprehending any commercially recognised method of transferring funds the result of which is to give the transferee the unconditional right to the immediate use of the funds transferred”, ,,The Brimnes” [1972] utworzyło więc bardzo pragmatyczną, pojemną i otwartą na nowe formy rozliczeń ,,gotówkowych” formułę, pod jednym zasadniczym warunkiem – dokonana w ten sposób płatność musi umożliwić beneficjentowi płatność pełną, bezwarunkową i natychmiastową możliwość skorzystania z przekazanych środków pieniężnych.

Z powyższych powodów, w sprawie „The Georgios C” [1971] 1 Lloyd’s Rep. 7 za ekwiwalent „płatności gotówkowej” uznano dokumentowy przekaz bankowy (banker’s draft) czy druk polecenia przelewu (banker’s payment slip). Z pewnością też, w sprawie „The Laconia” [1977] wątpliwości co do „polecenia zapłaty” (payment orders) w ramach London Currency Settlement Scheme nie miałaby miejsca, gdyby płatności dokonane były w ramach CHAPS (Clearing House Automated Payment System), który zastąpił London Scheme i który zapewnia spełnienie warunków natychmiastowej i bezwarunkowej dostępności płatności.

W 1980 r. Sędzia Lloyd w sprawie „The Afovos” [1980] 2 Lloyd’s Rep. 469 podjął próbę podważenia zasady „The Brimnes”. Przyjął mianowicie, iż płatność w formie telegraficznego transferu (T/T) jest „płatnością w gotówce” w sytuacji samego otrzymania i potwierdzenia prawidłowości płatności przez bank przyjmujący płatność. Co więcej – „It is unnecessary that the funds should have been credited to the owner’s account. Still less is it necessary that the owners should have been in position to transfer the funds out of the account. It is enough that the funds should have been received for the owners’ account”. Wysoce kontrowersyjna i również pozbawiona ,,common sense” decyzja stawiała armatora statku w bardzo niekomfortowej sytuacji. Z jednej bowiem strony, dokonana w ten  sposób płatność „hire” jest zgodna z umową czarteru (zapłacona w terminie). Z drugiej jednakże strony, płatność jest „bezużyteczna”, gdyż armator nie może z niej skorzystać, między innymi, w celu pokrycia kosztów bieżących eksploatacji statku. Nic więc też dziwnego, iż orzeczenie spotkało się z ostrą krytyką. Sąd Apelacyjny oraz Izba Lordów (z głosem Lorda Roskilla) uchyliła (choć przyznajmy z powodu innych przyczyn prawnych i faktycznych) wyrok sędziego Lloyda. W rok później w sprawie „Chikuma” [1981] 1 Lloyd’s Rep. 371 ostatecznie przesądził, iż uzasadnienie i kryteria przyjęte przez precedens „The Brimnes” [1972], są w dalszym ciągu „good law” i winny być w pełni stosowane przy ocenie, co należy zrozumieć przez płatność „in cash”.

Sprawa dotyczyła płatności miesięcznych „hire”, na konto bankowe armatora, w banku w Genui. Jednakże transfer telegraficzny przewidywał „value date” (data waluty), który jest w cztery dni później. Zgodnie z regulacjami tego banku oznaczało to w praktyce, iż odsetki od wypłaconej i zaksięgowanej kwoty „hire” liczone są dopiero po czterech dniach (value date) oraz jeżeli w trakcie tego okresu właściciel środków chciałby je pozyskać, wówczas zobowiązany byłby do zapłaty dodatkowego oprocentowania od „pociągniętej kwoty”. Słowem, tak wypłacona kwota „hire”, z odłożoną datą waluty, miała bardziej charakter kredytu na rachunku bieżącym (za Lorda Bridge). W tych okolicznościach Izba Lordów nie miała wątpliwości, iż tego typu płatności ograniczają prawo natychmiastowego nieskrępowanego korzystania przez armatora z wpłaconych kwot „hire”, nie mają zatem znamion „equivalent in cash”. Powtórzyła się więc sytuacja faktyczna i konkluzja prawna precedensu „The Brimnes” [1974] z Lloyd’s Rep. 241. Przypomnijmy tylko, iż w sprawie tej, armator i czarterujący mieli konta bankowe w tym samym oddziale bankowym. Przyjęto jednakże, iż data faktycznej instrukcji płatności przez czarterującego miesięcznej raty „hire” nie jest i nie może zostać uznana automatycznie z „payment cash”. Taka instrukcja płatności może zostać prawnie zaklasyfikowana jako płatność gotówkowa, przewidziana umową czarteru, tylko wówczas, gdy „appropriate amount had been credited to owner’s accoount so that he could draw on it”.

Oś jurydyczna precedensów „The Brimnes” [1972] oraz „The Chikuma” [1981] wyznacza więc ostatecznie aktualną płaszczyznę interpretacyjną zapisów czarterowych „payment in cash”. Forma transferu wartości finansowych konstytuujących płatność „hire” jest w istocie irrelewantna prawnie. Zasadniczym elementem tak dokonanej płatności jest, aby w dacie ustalonej w czarterze armator uzyskał pełen i nieskrępowany dostęp do dokonanej płatności „hire”.

Nowsze formularze czarterowe, dostrzegając znaczenie praktyczne rozważanej tu kwestii, odpowiednio zmodyfikowały zapisy klauzul dotyczących płatności hire. I tak – NYPE 93 form – w klauzuli 11 („Hire Payment”) – linie 141-146/147 – przewiduje wyraźnie, iż „Payment of Hire shall be made so as received by the Owners or their designated payee (…) in funds available to the Owners on the due date (…)”.

Z kolei na przykład, “SHELLTIME 4”, Kl. 9 linia 107 – przewiduje, iż „(…) payment of hire shall be made in immediately available funds (…)”. Zapis umowy czarteru przesądza zatem w jednoznaczny sposób, iż data efektywnego zaksięgowania płatności „hire” na koncie armatora w sposób umożliwiający mu natychmiastową możliwość efektywnego zadysponowania tą płatnością, może być dopiero uznana za właściwą płatność gotówkową.

Marek Czernis