• <

Porty: niekonstytucyjny pierwokup nieruchomości lub spółek dla Skarbu Państwa

Strona główna Prawo Morskie, Finanse Morskie, Ekonomia Morska Porty: niekonstytucyjny pierwokup nieruchomości lub spółek dla Skarbu Państwa

Partnerzy portalu

Porty: niekonstytucyjny pierwokup nieruchomości lub spółek  dla Skarbu Państwa - GospodarkaMorska.pl

W ostatnim czasie daje się zauważyć zintensyfikowane prace legislacyjne, których wspólnym mianownikiem jest nadmierne zabezpieczenie Skarbu Państwa. Prace te dotyczą w szczególności tematyki związanej z własnością nieruchomości i ewentualną uprzywilejowaną pozycją Skarbu Państwa w momencie przeniesienia własności leżących w granicach portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Portami takimi są porty morskie w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie i Świnoujściu, a więc tereny niezwykle atrakcyjne pod wieloma względami.

W dniu 13 grudnia 2022 r. do Sejmu wpłynął poselski projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich (druk nr 2869 Sejmu RP IX Kadencji; wnioskodawcy reprezentowani przez posła Artura Szałabawkę). Projekt dotyczy m.in. wprowadzenia przysługującego Skarbowi Państwa prawa pierwokupu udziałów i akcji spółek handlowych będących właścicielami lub użytkownikami nieruchomości położonych w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej.

Niemal równocześnie, bo w dniu 15 grudnia 2022 r. Senat przyjął uchwałę w sprawie ustawy o zmianie ustawy o bezpieczeństwie morskim oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta uchwalone została wcześniej przez Sejm w dniu 16 listopada 2022 r. Na mocy przedmiotowej uchwały Senatu, do ustawy o portach i przystaniach morskich wprowadzone mają zostać przepisy dotyczące przysługującego Skarbowi Państwa prawa pierwokupu nieruchomości położonej w granicach portu lub przystani morskiej. W projekcie tej ustawy nie znajduje się zawężenie co do portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, należy więc mieć na uwadze, że przepisy te dotyczą wszystkich portów oraz przystani morskich. Warunkiem jest, aby prawo własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w granicach portu lub przystani morskiej lub udział w takim prawie wchodziło w skład masy upadłościowej przedsiębiorstwa. 

Jak wynika z uzasadnienia do obu przywołanych powyżej projektów ustaw, rozwiązania wprowadzane w zakresie prawa pierwokupu mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego państwa wobec aktualnej sytuacji geopolitycznej, spowodowanej konfliktem zbrojnym w Ukrainie skutkującym zwiększonym zapotrzebowaniem na infrastrukturę portową przygotowaną do obsługi nośników energii. Po wnikliwej analizie tychże aktów prawnych trudno się z tym uzasadnieniem zgodzić.

Iluzoryczne bezpieczeństwo energetyczne państwa

Zanim przeanalizujemy projektowane zmiany warto zatrzymać się na chwilę nad tym jak w Polsce dba się o bezpieczeństwo energetyczne naszego państwa, które ma stać się pretekstem do ograniczenia prawa własności i obrotu gospodarczego w ww. zakresach. 

Ten sam ustawodawca, który próbuje pod pretekstem „bezpieczeństwa energetycznego państwa” stworzyć idealny „wytrych” dla Skarbu Państwa do przejmowania nieruchomości i spółek handlowych na preferencyjnych warunkach finansowych bez de facto żadnej realnej kontroli zasadności skorzystania z prawa pierwokupu, pozostaje pasywny m.in. w następujących zakresach, które można uznać za newralgiczne dla bezpieczeństwa energetycznego Polski:

1) W dalszym ciągu polskie służby morskie pozostają rozczłonkowane bez odpowiednio uregulowanych kompetencji jak również odpowiedniego sprzętu.

2) W dalszym ciągu nie rozwiązano problemu braku polskiej Straży Wybrzeża lub jej odpowiednika;

3) Nie rozwiązano regulacyjnie kwestii związanych z niewybuchami i pozostałościami po broni z II wojny światowej zalegającej na dnie Morza Bałtyckiego, które muszą zostać usunięte, aby polskie MFW mogły w ogóle powstać;

4) Nie wdrożono odpowiednich przepisów wykonawczych i procesów zmierzających do ochrony infrastruktury krytycznej na morzu. Przepisy wykonawcze np. dotyczące ekspertyz w zakresie obronności przy MFW są nieadekwatne do obecnej sytuacji geopolitycznej;

5) Nie uregulowano kwestii cyberbezpieczeństwa MFW;

6) Nie zapewniono odpowiedniego dostosowania linii przesyłowych dla nowopowstających MFW;

7) Nie zabezpieczono legislacyjnie w jakimkolwiek zakresie udziału polskiego local content w MFW, co powoduje, iż polski biznes w tych projektach już jest marginalizowany;

8) Nie podjęto ostatecznej decyzji co do portu instalacyjnego.  Natomiast bardzo skutecznie wykreowano chaos co rusz zmieniając lokalizację tego portu.

9) Zaniedbano/zablokowano procedurę umożliwiającą uzyskanie przez Polskę środków z KPO, które miały wesprzeć budowy infrastruktury niezbędnej do budowy polskich MFW;

10) Nie wprowadzono żadnych regulacji realnie wspierających polskie stocznie w związku z branżą polskich MFW. 

Obecnie w dalszym ciągu brakuje skoordynowanych działań i podjęcia kluczowych decyzji m.in. w odniesieniu do bardzo wielu kwestii dotyczących np. MFW lub polskiej elektrowni atomowej, co stanowi obecnie największe zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego Polski, tym bardziej kuriozalnym wydaje uzasadniać tak niekonstytucyjne nowopowstające regulacje ww. bezpieczeństwem energetycznym państwa.

Ustawa o zmianie ustawy o bezpieczeństwie morskim oraz niektórych innych ustaw

Przyjęty w tym projekcie mechanizm dotyczy przeniesienia prawa własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w granicach portu lub przystani morskiej.

W myśl nowo projektowanego ust. 3d do art. 4 Ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1624), W przypadku, gdy prawo własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w granicach portu lub przystani morskiej lub udział w takim prawie wchodzi w skład masy upadłości, syndyk przed dokonaniem przeniesienia tego prawa wzywa uprawnionego do:

- pierwokupu przy sprzedaży lub 

- prawa pierwszeństwa przy oddaniu w użytkowanie wieczyste i przeniesienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonych w granicach portów lub przystani morskich

do wykonania tychże prawa, przez złożenie oświadczenia w formie aktu notarialnego w terminie 3 miesięcy od dnia doręczenia wezwania. 

W przypadku gdy uprawniony nie skorzysta z przysługującego mu prawa albo syndykowi w wyznaczonym terminie nie zostanie doręczone oświadczenie w tej sprawie, prawo to przysługuje Skarbowi Państwa, przy czym Skarb Państwa może złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego o skorzystaniu z przysługującego mu prawa w terminie 3 miesięcy od dnia doręczenia przez syndyka wezwania. Należy nadmienić, iż w projekcie ustawy przewidziano zapis, który przewiduje, że sprzedaż, przeniesienie użytkowania wieczystego lub oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości z naruszeniem m.in. przytoczonego powyżej zapisu, są nieważne.

Poselski projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich

Bardziej niebezpieczne i dające zbyt szerokie uprawnienia Skarbu Państwa, w stosunku do spółek prawa handlowego, wykonujących uprawnienia właścicielskie co do nieruchomości znajdujących się w granicach portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, daje przywołany wcześniej poselski projektu ustawy o zmianie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich z dnia 13 grudnia 2022 r.

Otóż w myśl przewidzianych w tym projekcie regulacji Skarbowi Państwa przysługuje prawo pierwokupu udziałów i akcji w spółce handlowej, która jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym lub współużytkownikiem wieczystym nieruchomości położonej w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej, lub której oddano całość albo część nieruchomości położonej w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej w użytkowanie, dzierżawę lub najem albo z którą zawarto inną umowę uprawniającą do korzystania lub pobierania pożytków z całości nieruchomości albo jej części przez okres powyżej 10 lat, także jeżeli strony zawarły kolejne umowy, których przedmiotem jest ta sama nieruchomość, albo zawarto taką umowę na czas nieoznaczony, której termin wypowiedzenia wynosi powyżej 10 lat - w przypadku nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego albo podmiotu zarządzającego portem lub przystanią morską, położonych w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Prawo takiego pierwokupu wykonywać będzie minister ds. gospodarki morskiej.  

Realizacja tychże praw ma być po pierwsze poprzez obowiązek zawarcia przez sprzedającego i kupującego udziały/akcje warunkowej umowy sprzedaży. 

O zawarciu warunkowej umowy sprzedaży akcji/udziałów w takiej spółce oraz o jej treści sprzedawca będzie miał obowiązek zawiadomić ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej w terminie 7 dni od zawarcia umowy. 

Następnie Skarbowi Państwa będzie przysługiwało aż 3 miesiące na skorzystanie z proponowanego prawa pierwokupu. Dodatkowo, jeżeli określona w zawiadomieniu cena sprzedawanych udziałów albo akcji odbiega od jej wartości rynkowej minister właściwy do spraw gospodarki morskiej może, w terminie do 30 dni od dnia złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu wystąpić do sądu o ustalenie ceny tych udziałów albo akcji.

W praktyce może to oznaczać, iż Skarb Państwa będzie miał możliwość zakupu akcji po cenie niższej od tej ustalonej przez strony transakcji w umowie warunkowej. Ponadto Minister właściwy do spraw gospodarki morskiej może dokonać zapłaty niespornej części ceny udziałów albo akcji przed wystąpieniem do sądu o ustalenie ceny udziałów albo akcji.

W tym momencie staje się on ich właścicielem, że wszystkimi uprawnieniami właścicielskimi z tymi prawami związanymi. Odnosi się to w szczególności i wprost do nadanego ministrowi prawa przeglądania ksiąg i dokumentów spółki, której udziały/akcje są przedmiotem umowy sprzedaży oraz do żądania od tej spółki informacji dotyczących obciążeń i zobowiązań nieujętych w księgach i dokumentach.

Nie tylko Skarb Państwa skorzysta z prawa pierwokupu

Dodatkowo niezwykle newralgicznym zapisem przedmiotowego projektu, jest przepis mówiący o tym, iż Rada Ministrów może, na uzasadniony wniosek ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej, upoważnić inny podmiot, w tym spółkę handlową z większościowym udziałem Skarbu Państwa, do wykonywania opisanego powyżej prawa pierwokupu. 

W razie udzielenia takiego upoważnienia, podmiot, któremu udzielono upoważnienia wykonuje także uprawnienia ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej, czyli wszystkie przytoczone powyżej uprawnienia właścicielskie również. 

Warto zaznaczyć, iż może to być każdy podmiot nawet bez udziału Skarbu Państwa co raczej kłóci się z uzasadnieniem, iż newralgiczne ze względu na interes gospodarczy lub energetyczny Państwa nieruchomości i spółki mają być kontrolowane przez Skarbu Państwa.

W praktyce może okazać się, iż to uprawnienie, przy braku kontroli, stanie się instrumentem do przejmowania spółek prawa handlowego przez inne spółki prawa handlowego na preferencyjnych warunkach. Powód jest prosty, brakuje zapisu, który nakazywałby zachowanie przez Skarb Państwa pakietu większościowego udziałów w danym podmiocie po skorzystaniu z prawa pierwokupu przez okres np. 10 lat.

Ryzyka płynące z projektowanych zmian

Pierwszym niebezpieczeństwem, które należy wskazać, jest to wynikające z faktu, iż prawo pierwokupu dotyczyć ma akcji i udziałów w spółkach będących właścicielami lub użytkujących nieruchomości położone w granicach portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Należy w tym momencie podkreślić, iż granice tych portów ustalone zostały w taki sposób, że nie obejmują one wyłącznie nieruchomości związanych z prowadzeniem stricte działalności portowej. 

Mało tego, znacząca część nieruchomości położonych na obszarach portów o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej nie jest i nie może być wykorzystywana do świadczenia usług przeładunkowych, ze względu np. na zupełnie odmienny profil działalności spółki i brak niezbędnej infrastruktury. Wynika to z faktu, iż nawet nieruchomości jedynie częściowo zlokalizowane na obszarze portu uznawane są w świetle prawa za nieruchomości portowe.

Kolejnym zagrożeniem, wynikającym z projektowanych zmian, jest to, iż nie przewidziano żadnych procedur pozwalających na weryfikację zasadności wykonywania prawa pierwokupu z punktu widzenia realizacji celów ustawy portowej, w szczególności zabezpieczenie bezpieczeństwa energetycznego państwa. 

Próżno szukać, w projektowanych zmianach do ustawy, jakichkolwiek narzędzi prawnych przysługujących stronom transakcji sprzedaży udziałów albo akcji, które pozwalałyby na weryfikację zasadności ingerowania przez Skarb Państwa w obrót praw w spółkach handlowych, poprzez wykonywanie ustawowego prawa pierwokupu.

Projektowane zmiany wprowadzają bardzo długi, gdyż 3-miesięczny termin dla ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej na złożenie oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, liczony zresztą nie od momentu wysłania zawiadomienia o sprzedaży, ale od wpływu zawiadomienia do ministra. Wprowadzenie tak długiego terminu będzie negatywnie oddziaływać na obrót gospodarczy, wydłużając znacząco czas potrzebny na skuteczne nabycie udziałów lub akcji jakiejkolwiek spółki, która wśród swoich aktywów ma także nieruchomość chociaż częściowo położoną w granicach portu o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej. Termin ten, jest znaczącym odstępstwem od zasady generalnej, przewidzianej w art. 598 § 2 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.), która mówi, iż prawo pierwokupu co do nieruchomości można wykonać w ciągu miesiąca. W trakcie tego znacznie wydłużonego okresu, na złożenie oświadczenia o wykonaniu ustawowego prawa do pierwokupu, minister właściwy do spraw gospodarki morskiej uzyska praktycznie nieograniczony dostęp do dokumentacji i informacji finansowych spółki, której udziały/akcje będą przedmiotem transakcji. Takie rozwiązanie skutkować będzie udzieleniem Skarbowi Państwa zasadniczo pełnej wiedzy o stanie spółki, w tym, wiedzy o składanych pod rygorem odpowiedzialności karnej jak za fałszywe zeznania, oświadczeń zarządu o wysokości zobowiązań warunkowych.

Niekonstytucyjność proponowanych zmian

Rozwiązania, które przewidziano w omawianych przepisach, budzi poważne wątpliwości w świetle Konstytucji RP. W szczególności występują poważne podstawy do twierdzenia, że przepisy te naruszały będą zasadę ochrony szeroko rozumianej własności opisanej w art. 64 w zw. z art. 21 Konstytucji RP oraz zasadę zapisaną w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, w myśl której, ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Podsumowanie

Opisane powyżej projekty zmian w przepisach są bardzo niepokojące i wskazują co najmniej na zastanawiające rozumienie bezpieczeństwa energetycznego Polski przez naszych decydentów. 

W mojej ocenie, aż trudno nie dopatrywać się drugiego dna w tych przepisach, skoro w tak wielu zakresach nie zrobiono de facto nic przez ostatnie 2 lata, aby faktycznie zabezpieczyć regulacyjnie i wdrożyć ten jakże ważny dla polski projekt energetyczny, którym są Morskie Farmy Wiatrowe. Trudno uznać, iż w tym przypadku mamy do czynienia z racjonalnym ustawodawcą, który faktycznie przemyślał implikacje płynące z tych przepisów. 

Nie trzeba wiele wyobraźni, aby dojść do wniosku, że za chwilę tym prawem pierwokupu zostaną objęte pośrednio lub bezpośrednio również przedsiębiorstwa zagraniczne, które w taki czy inny sposób wpiszą się w zakres tych regulacji. Z pewnością będzie to spora „zachęta”, aby inwestować w Polsce.

Z kolei polska branża morska zaniedbana i zwodzona od kilku lat legislacyjnie, która boryka się z „dobrodziejstwami” Polskiego/Nowego Ładu 1.0 i 2.0, skutkami kryzysu po-Covidowego oraz ze skokowym wzrostem kosztów prowadzenia przedsiębiorstw i projektów, otrzymuje kolejne „wsparcie” od państwa polskiego.

Pozostaje apel o „reasumpcję” i dość poważną refleksję dokąd to wszystko zmierza bo można odnieść wrażenie, iż dokonujemy naprawdę wielkiego kroku naprzód…. ale stojąc nad przepaścią.

Mateusz Romowicz – Radca Prawny
Przemysław Niewiński – Prawnik
Kancelaria Radcy Prawnego
Legal Consulting-Mateusz Romowicz

www.kancelaria-gdynia.eu
prawo-korporacyjne.pl 

Partnerzy portalu

KONFERENCJA_PRAWA_MORSKIEGO_UG_2024
legal_marine_mateusz_romowicz_2023

Dziękujemy za wysłane grafiki.