Gwarancje ubezpieczeniowe funkcjonują na polskim rynku od lat 90. i dziś są jedną z najpopularniejszych form zabezpieczenia realizowanych umów, nie tylko w branży budowlanej, która naturalnie kojarzona jest z gwarancjami zapłaty wadium, należytego wykonania umowy, usunięcia wad i usterek czy też zwrotu zaliczki, ale także w przemyśle morskim, zbrojeniowym, branży offshore czy też dynamicznie rozwijającym się sektorze odnawialnych źródeł energii (OZE).

Dlaczego gwarancja ubezpieczeniowa?

Gwarancje stanowią przede wszystkim świetną alternatywę dla zabezpieczenia wnoszonego w pieniądzu, dzięki czemu unika się zamrażania własnych środków, co pozytywnie wpływa na płynność przedsiębiorstwa. Dzięki gwarancjom otwiera się droga do podejmowania większej liczby zamówień jednocześnie, a wolne środki finansowe mogą być przeznaczane na rozwój i inwestycje. Przedstawiając zabezpieczenie w formie gwarancji, firma potwierdza, że jest solidnym i wiarygodnym partnerem – proces jej uzyskania wiązał się przecież ze sprawdzeniem kondycji przedsiębiorstwa przez ubezpieczyciela.

Gwarancje ubezpieczeniowe mają też znakomitą przewagę nad gwarancjami bankowymi, mimo bardzo zbliżonego charakteru tych rozwiązań finansowych. Bank będący wystawcą gwarancji zazwyczaj będzie wymagał od zleceniodawcy gwarancji ustanowienia zabezpieczenia na składnikach majątku lub rachunkach bankowych, podczas gdy gwarancje ubezpieczeniowe w zdecydowanej większości przypadków udzielane są ze standardowym zabezpieczeniem w formie weksli. Gwarancje bankowe udzielane są często w ramach linii wielocelowych – w ramach jednej umowy korzysta się z kredytu w rachunku bieżącym, odnawialnego, akredytyw czy też właśnie gwarancji. Z tego względu, korzystając z gwarancji ubezpieczeniowych, nie obciążą się linii kredytowej w banku, co przekłada się też na poprawę zdolności kredytowej.

Wszystkie zalety gwarancji ubezpieczeniowych sprawiają, że w ostatnich latach rynek ten stale rośnie i niektórzy mogą już nie pamiętać, że ostatni kryzys w branży budowlanej z 2012 roku, który obfitował w liczne i spektakularne upadłości, skutkował ograniczeniem dostępności gwarancji, czy wręcz czasowym wycofaniem się z ich udzielania przez niektórych ubezpieczycieli. Powtórka z tamtej sytuacji obecnie raczej nam nie grozi. Warto odnotować, że w 2022 roku składka z tytułu udzielonych gwarancji ubezpieczeniowych przekroczyła pół miliarda złotych, co oznacza wzrost o ponad 20% w stosunku do poprzedniego roku, a w samym I półroczu 2023 roku zebrano ponad 300 mln zł składki (również wzrost o ponad 20% w porównaniu z tym samym okresem 2022 roku). Należy jednak w tym miejscu zwrócić uwagę, że rosną również wypłaty w związku ze zgłaszanymi roszczeniami z gwarancji i wzrost ten jest zdecydowanie bardziej dynamiczny niż wzrost składki.

Z czym przyjdzie się zmierzyć

Ten rok i nadchodzące lata będą stawiały przed rynkiem gwarancji i wszystkimi stronami zaangażowanymi – ubezpieczycielami, beneficjentami gwarancji i wykonawcami – wyzwania, które trzeba będzie podjąć.

Pierwsze, zdaje się najistotniejsze wyzwanie, związane jest z rosnącym zapotrzebowaniem na coraz wyższe limity i sumy gwarancyjne oraz związane z tym pojemności reasekuracyjne. Od dłuższego czasu obserwujemy w branży budowlanej rosnące ceny ofertowe, które już w niemal każdym przetargu przekraczają nawet o kilkadziesiąt procent założony przez zamawiającego budżet. Wyższe ceny przekładają się naturalnie na wymagane wyższe sumy gwarancji kontraktowych, będące ustalonym procentem wynagrodzenia umownego. Ponadto uruchomienie środków w ramach Krajowego Planu Odbudowy (KPO) spowoduje pojawienie się na rynku nowych ogłoszeń zamówień publicznych lub przyspieszy rozstrzygnięcia w trwających już postępowaniach, w których to zamawiający zastrzegli, że planowanym źródłem finansowania jest wsparcie z KPO, a w razie jego nieuzyskania możliwe jest unieważnienie przetargu. Skończy się w pewnym sensie „okres oczekiwania”, a pojawi się tendencja do szybszego finalizowania postępowań. Przełoży się to na wzrost liczby wniosków o gwarancje i rosnące potrzeby związane z limitami gwarancyjnymi.

Poza branżą budowlaną, dochodzi jeszcze rosnący sektor offshore, który także zgłasza swoje zapotrzebowanie na gwarancje – zarówno należytego wykonania kontraktu jak i zwrotu zaliczki – te drugie stanowią istotny element finansowania inwestycji, co oznacza, że łączne zaangażowanie gwarancyjne w pojedynczy kontrakt może sięgać kilkudziesięciu procent jego wartości. Na marginesie warto zwrócić uwagę, że przy inwestycjach w ramach tego sektora częstokroć będziemy mieli do czynienia z sytuacją, kiedy ubiegającymi się o gwarancje będą spółki celowe, zawiązywane na potrzeby realizacji konkretnej inwestycji, które siłą rzeczy nie będą mogły wykazać się historią działalności ani sprawozdaniami, standardowo weryfikowanymi przez instytucje rozpatrujące wnioski o gwarancje. Wymagać to będzie indywidualnego i niestandardowego podejścia do analizy możliwości udzielenia gwarancji.

Oprócz kwestii pojemności zauważalna jest też, niestety, powracająca tendencja oczekiwania przez publicznych beneficjentów gwarancji o długich okresach obowiązywania. Najczęstszym pozacenowym kryterium oceny ofert w zamówieniach publicznych jest okres udzielanej gwarancji jakości, co przekłada się na wymagany okres obowiązywania zabezpieczenia usunięcia wad i usterek. W skrajnych przypadkach może się okazać, że gwarancja należytego wykonania kontraktu i usunięcia wad i usterek musiałaby obowiązywać nawet 10 i więcej lat. Z jednej strony udzielenie gwarancji z takim terminem ważności wiązałoby się z długotrwałym obciążeniem limitu gwarancyjnego, co ogranicza możliwość uzyskiwania kolejnych gwarancji dla nowych kontraktów (powracamy w tym miejscu znowu do kwestii pojemności), z drugiej strony uniemożliwia dokonanie rzetelnej oceny zasadności ewentualnych roszczeń wysuwanych w tak odległym czasie od odbioru przedmiotu umowy. Konieczne jest zwracanie szczególnej uwagi zamawiającym, po publikacji ogłoszenia, jeszcze przed składaniem oferty, że oczekiwanie wydłużonych okresów obowiązywania gwarancji niesie długofalowe, negatywne konsekwencje dla wszystkich stron, w tym dla samych beneficjentów.

Dla wykonawców istotne jest, w miarę możliwości, weryfikowanie i negocjowanie zapisów kontraktów, w tym w aspektach, na które zwraca się uwagę w procesie analizy możliwości udzielenia gwarancji – warto odnotować w tym miejscu choćby kwestie „siły wyższej” i związanej z tym możliwości przedłużenia terminu realizacji kontraktu, czy też zaliczkowania, odbiorów częściowych i fakturowania częściowego. Te wszystkie kwestie wymagają uwagi przed zawarciem kontraktu, a ograniczają ryzyko finansowe na etapie realizacji.

Jak to ułożyć w całość?

Korzystanie z gwarancji ubezpieczeniowych daje przedsiębiorstwu ogromną przewagę, a jednocześnie stanowić może spore wyzwanie. Wyzwaniem takim okazuje się być niejednokrotnie pozyskanie gwarancji z bardzo wysokimi sumami gwarancyjnymi, nietypowymi wymaganiami co do treści gwarancji, okresu jej obowiązywania, zakresu odpowiedzialności, ale także dla kontraktów realizowanych na zlecenie podmiotów zagranicznych, co wiązać się może z koniecznością udzielenia gwarancji w oparciu o prawo inne niż polskie. To wszystko sprawia, że nieodłączonym elementem procesu pozyskiwania gwarancji staje się dla przedsiębiorcy broker ubezpieczeniowy – profesjonalny podmiot, który zna rynek gwarancji, wymagania gwarantów i beneficjentów, oraz który jest w stanie pozyskać dla zabezpieczenia danego kontraktu odpowiednią pojemność, złożoną nierzadko z kilku różnych instytucji finansowych. Doświadczony broker, bazując na dogłębnej analizie danego przypadku, ma możliwość i warunki znaleźć rozwiązania satysfakcjonujące i odpowiednio zabezpieczające wszystkie strony. Staje się on tak naprawdę, obok gwaranta, beneficjenta i wykonawcy, nieodłącznym, czwartym podmiotem zaangażowanym w proces udzielania gwarancji.

Tomasz Kufliński
Dyrektor Oddziału w Poznaniu
Broker Ubezpieczeniowy