Rocznica śmierci Magellana - zwrotny punkt w historii Filipin

27 kwietnia przypada 496. rocznica zamordowania odkrywcy i żeglarza Ferdynanda Magellana. To dobra okazja do zastanowienia się, jak konsekwencje wydarzeń sprzed blisko 500 lat są odczuwalne do dziś.

Historycy przyznają, że o wojnach światowych można mówić znacznie wcześniej niż w przypadku tych z 1914 i 1939 roku. Za najwcześniejszy konflikt tego rodzaju bywa uważana stoczona w latach 1618-1648 wojna trzydziestoletnia. W jej trakcie rządzona przez króla Filipa IV Habsburga Hiszpania utraciła pod ciosami wojsk francuskich swą mocarstwową pozycję, czego głębszą przyczyną była gospodarcza stagnacja w efekcie napływu złota i srebra z jej zamorskich posiadłości.

Istnieją przypuszczenia, że walcząca w epoce Kolumba z Hiszpanią o status pierwszego mocarstwa świata Portugalia miała jeszcze przed 1492 rokiem wiedzę o tym, że gdzieś na południowej półkuli czeka na odkrycie nowy ląd. Ewentualne wątpliwości co do jego przynależności miał rozstrzygać traktat z Alcacovas z 1479 roku. Na jego podstawie Portugalczycy uzyskali prawo do wszystkiego, co mogło znajdować się na południe od Wysp Kanaryjskich.

Po wyprawie Kolumba Hiszpania także chciała zabezpieczyć sobie prawo do nowych ziem. W 1494 roku zawarto z Portugalczykami układ w Tordesillas, którego efektem był podział lądowego terytorium Ameryki Południowej z zapewnieniem Portugalii władztwa nad Brazylią. Nie regulował on jednak sporów terytorialnych obu państw w Azji.

Uczynił to dopiero układ podpisany w 1529 roku w Saragossie, uznający za granicę między azjatyckimi posiadłościami Hiszpanii i Portugalii południk przebiegający na wschód od Moluków. Choć teoretycznie pozostawiał on pod władztwem portugalskim także Filipiny, to nie stał się dla Madrytu żadną przeszkodą w kolonizowaniu tego archipelagu.

Magellan został zabity 27 kwietnia 1521 podczas bitwy z lokalnym władcą Lapu-Lapu na wyspie Maktan należącej do obecnej filipińskiej prowincji Cebu. Położone na Maktan miasto nosi od 1961 roku nazwę Lapu-Lapu dla uczczenia postaci, którą okrzyknięto pierwszym bohaterem narodowym Filipin. Hiszpania przejęła kontrolę nad Filipinami w 1565 roku; utraciła ją dopiero w 1898 roku roku w wyniku przegranej wojny z USA. W roku 1946 Stany Zjednoczone uznały będące wcześniej ich terytorium Filipiny za państwo w pełni suwerenne.

Wydobywane w amerykańskich koloniach Hiszpanii od XVI wieku srebro płynęło również do Chin jako zapłata za oferowane przez nie towary, które następnie eksportowano do Europy. Głównym ośrodkiem tego handlu stały się Filipiny, chińska dzielnica w Manili powstała już w roku 1594. Jednak nadmierny napływ srebra do Chin spowodował tam identyczne skutki gospodarcze jak w metropolitalnej Hiszpanii, doprowadzając w 1644 roku do upadku dynastii Ming.

Gdy w rezultacie XVIII-wiecznych wojen i rewolucji popyt na srebro w Europie ponownie wzrósł, brytyjska Kompania Wschodnioindyjska zastąpiła je w handlu z Chinami opium - czego efektem był drenaż chińskich zasobów srebra i wojny opiumowe.

Echem wojen sprzed wieków pozostają dzisiejsze spory. Filipiny od lat dzieli z Chinami konflikt wokół suwerenności nad rafą Scarborough i znaczną częścią archipelagu Spratly na Morzu Południowochińskim. Ostatnie zapowiedzi filipińskiego MSZ wskazują, że Manila chce wypracować nowe porozumienie z Pekinem, by nie brnąć w sytuację, która może w dowolnej chwili przerodzić się w konflikt z udziałem innych państw Azji Południowo-Wschodniej oraz USA. W tym tygodniu w Manili odbywa się szczyt państw wspólnoty ASEAN, którego gospodarz, czyli Filipiny, oraz główny nieobecny bohater aktualnych sporów, czyli Chiny, dzielą setki lat wspólnej tradycji. Mając je na względzie można mieć nadzieję, że historia zgodnie ze znanym powiedzeniem stanie się nauczycielką życia.

Z Manili Rafał Tomański