Port morski jest węzłem logistycznym i przemysłowym w globalnych łańcuchach dostaw o silnym charakterze morskim oraz funkcjonalnym i przestrzennym skupieniem działań bezpośrednio lub pośrednio związanych z transportem, transformacją i procesami informacyjnymi w ramach globalnych łańcuchów dostaw – piszą w wydanej w br. najnowszej książce Theo Notteboom, Athanasios Pallis and Jean-Paul Rodrigue pt. „Port Economics, Management and Policy”.

Ta definicja nabiera nowego znaczenia w dniach napaści Rosji na Ukrainę, dla której porty były prawdziwym oknem na świat. Prawie 100 mln t towarów eksporcie zapewniało Ukrainie istotne wpływy do budżetu państwa. Jeszcze w styczniu br. porty te odnotowały wzrost przeładunków o prawie 60% w stosunku do stycznia 2021 r. Ich blokada od marca br. to praktycznie odcięcie Ukrainy od kontaktów ze światem biznesu morskiego.

Książka światowych ekspertów zajmujących się do lat zarządzaniem portami i rolą portów w gospodarce światowej nabiera więc nowego wymiaru i wnosi istotne wartości do rozważań o roli portów morskich w wymiarze lokalnym i w gospodarce światowej. Truizmem jest stwierdzenie autorów, że: „przez pokolenia rozwoju portów funkcje portowe zmieniały się i rozszerzały, odpowiadając na rozwój techniczny, gospodarczy i społeczny.

Siły napędowe portów

- Z generowanego ruchu wyłoniły się w portach morskich funkcje takie jak handel, dystrybucja i przemysł, poszerzając i pogłębiając ich funkcje. W ostatnich dziesięcioleciach główne siły napędowe to konteneryzacja, dywersyfikacja rodzajów i wyposażenia ładunków, transport intermodalny oraz technologie informacyjne. Funkcje portowe zostają rozszerzone na centra handlowe, logistyczne i produkcyjne o szerokim portfolio działalności, obejmującym branżę produkcyjną, handlową i usługową. Niektóre porty morskie urosły do rangi kompleksów przemysłowych obejmujących dużą liczbę rodzajów działalności przemysłowej – piszą Notteboom, Pallis i Rodrigue w „Port Economics Management and Policy”.

Analizują oni kolejne etapy rozwoju portów spowodowane czynnikami ekonomicznym i powiązaniami gospodarczymi, rozwojem logistyki i specjalizacją. Podkreślają wagę istnienia i rozwoju portów dużych i małych. Zaznaczają ważną rolę współistnienia dużych portów uniwersalnych i małych portów specjalistycznych. Wynika to z globalizacji gospodarki i rozwoju portów w światowej sieci powiązań logistycznych.

Porty w łańcuchu i globalnej sieci

- Z perspektywy łańcucha dostaw porty morskie coraz częściej funkcjonują nie jako pojedyncze miejsca obsługujące statki, ale jako przestrzeń w ramach globalnych łańcuchów dostaw i globalnych sieci transportowych – podkreślają autorzy „Port Economics Management and Policy”.

Ich zdaniem, współczesny port, który określają, jako „port czwartej generacji” jest to platforma, na której  prowadzi się zarządzanie strumieniami towarów i dlatego wymaga działań koordynacyjnych opartych na wiedzy.

- Port morski nie jest samowystarczalny, ponieważ działalność portowa przyczynia się do rozwoju przemysłowego i logistycznego na terenach portowych i w jego otoczeniu. Porty pełnią więc funkcję centrów usługowych i platform logistycznych dla handlu międzynarodowego i transportu – zaznaczają Notteboom, Pallis i Rodrigue.

W ostatnich dziesięcioleciach porty przeszły falę reform, które odzwierciedlają coraz bardziej zorientowane na biznes i rynek podejście do zarządzania portami. Z perspektywy zarządzania i instytucji wiele portów stało się niezależnymi organizacjami komercyjnymi, których celem jest zyskowność, zwrot kosztów i obsługa klienta.

Książka dla praktyków i naukowców

W książce czytelnik otrzymuje  kompletną analizę historycznych i współczesnych zmian w portach morskich oraz działających w ich obszarze przemysłach i usługach. Przedstawiono struktury i organizacje  portów, ich funkcje. Opisano role portów morskich w  gospodarce światowej. Dokonano przeglądu i systematyki działań na rzecz rozwoju regionalnego i lokalnego.

Książka jest wynikiem rozległych badań działania rzeczywistych organizacji w ich otoczeniu bliższym i dalszym. Zaprezentowane rozwiązania i wnioski wsparte są  gruntownymi badaniami terenowymi i obserwacjami empirycznymi, takimi jak analiza przepływów towarów, różnych form organizacji portów oraz specyficznych strategii i polityk, których zadaniem było wdrożenie strategii. 

Wydawnictwo charakteryzuje więc podejście multidyscyplinarne, a rozwój i funkcje portów morskich opisane są z punktu widzenia  ekonomii, geografii, nauk o zarządzaniu i nauk technicznych. Autorzy w praktycznie w każdym rozdziale  skupiają się na najnowszych trendach wpływających na rozwój branży i jej otoczenia. Nie ograniczając się do samych portów, czy terminali  rozpatruje się kompleksowo zarządzanie łańcuchem dostaw, opisana jest automatyzacja i digitaliacja  oraz inne najnowsze rozwiązania techniczne i organizacyjne. Istotną zaletą opracowania jest bogactwo elementów graficznych, takich jak mapy, ryciny, zdjęcia i tabele. Wszystko opracowane w sposób niezwykle przystępny i przejrzysty, co sprawia, że książka jest przystępna zarówno dla praktyków jak i studentów.  Ważną zaletą książki są studia przypadków.

Polski kontekst – kurs na port 4. generacji

Czytając książkę, można również spojrzeć na nią w kontekście zmian w portach polskich. W czasie ostatnich 20 lat polskie porty przeszły metamorfozę i rozwijają się dalej. Dotyczy to zarówno portów dużych, jak i małych.

Świnoujście wyrosło na silny port przeładunków LNG i port ro-ro. W Szczecinie na trwałe wrósł terminal kontenerowy. Gdańsk rozwinął się w duży port uniwersalny, z silną pozycją terminalu DCT Gdańsk, lidera w przeładunkach kontenerowych na Bałtyku. Gdynia wysunęła się na lidera wprowadzania innowacji, z systemem dokładnego wprowadzania statków do terminali kontenerowych, nowoczesnym terminalem promowym oraz opanowaniem bunkrowania LNG.

Inwestycje modernizacyjne w polskich portach sprawiają, że są na drodze od portów trzeciej do portów czwartej generacji. A niektóre terminale można z powodzeniem pozycjonować bliżej rozwiązań przypisanych portom 4. Generacji. Dzięki rozwojowi morskiej energetyki wiatrowej duże polskie porty mogą zaistnieć jako porty instalacyjne, a porty małe jako porty serwisowe.

 Silniejsze powiązanie portów w Gdańsku i Gdyni z Pomorską Specjalną Strefą Ekonomiczną w formie wspólnych dużych projektów biznesowych mogłoby zwiększyć tempo przemian w portach i ich otoczeniu poprzez głębsze wpisanie się w globalny układ przemysłowo-logistyczny. Autorzy książki  „Port Economics Management and Policy” wyraźnie wskazują, że kompleksowe podejście i konsolidacja sił w regionie jest szansą rozwojową dla portów i regionalnych gospodarek.

Theo Notteboom, Athanasios Pallis and Jean-Paul Rodrigue (2022) Port Economics, Management and Policy, New York: Routledge, 690 pages / 218 illustrations. ISBN 9780367331559.