Od czasu aneksji Krymu przez Rosję NATO zacieśnia współpracę z niewielką grupą partnerów w Europie, którzy wzmacniają zdolność do obrony i odstraszania oraz prowadzenia misji reagowania kryzysowego. Ponieważ NATO uznało Chiny za wyzwanie, wzrośnie znaczenie relacji z partnerami z innych regionów, zwłaszcza z Azji i Pacyfiku. Polska może im zaoferować szerszy dostęp do ćwiczeń na swoim terytorium i na Morzu Bałtyckim, w zamian za większe finansowe wsparcie dla Gruzji i Ukrainy.

Praktyczne i polityczne znaczenie partnerstw

Chociaż główną misją NATO zapisaną w traktacie waszyngtońskim jest kolektywna obrona, strategia z 2010 r. wyznacza Sojuszowi dwie dodatkowe misje: reagowanie kryzysowe i kooperatywne bezpieczeństwo. Zdolność Sojuszu do wypełniania jego misji jest wspierana przez rozbudowaną sieć partnerstw. W ciągu trzech dekad NATO rozwinęło partnerstwa z 40 państwami z Europy, Kaukazu Południowego, Azji Centralnej, regionu Morza Śródziemnego, Zatoki Perskiej oraz tzw. partnerami globalnymi. NATO oferuje partnerom ok. 1500 projektów w prawie 40 dziedzinach, m.in. edukacji wojskowej, konsultacji i ćwiczeń. Tak zróżnicowana oferta umożliwia dostosowanie współpracy do indywidualnych potrzeb państw partnerskich i interesów bezpieczeństwa Sojuszu. Partnerstwa umożliwiają m.in. rozwijanie zdolności do współdziałania sił zbrojnych (tzw. interoperacyjność) i wzmacnianie różnych wymiarów bezpieczeństwa np. w ramach misji reagowania kryzysowego, ochrony morskich szklaków komunikacyjnych, walki z terroryzmem, zagrożeniami w cyberprzestrzeni czy proliferacją broni masowego rażenia. Ułatwiają też reformowanie sił zbrojnych i systemu cywilnej kontroli nad nimi przez państwa, które aspirują do członkostwa w NATO.
Wpływ adaptacji NATO na system partnerstw

Po aneksji Krymu przez Rosję NATO ograniczyło zaangażowanie w walkę z terroryzmem, wycofało większość wojsk z Afganistanu i koncentruje się na wzmacnianiu zdolności do prowadzenia misji kolektywnej obrony. Jednocześnie od szczytu w Walii w 2014 r. Sojusz rozwija trzy główne mechanizmy współpracy z partnerami, które mają ułatwić dostosowanie partnerstw do zmian w środowisku bezpieczeństwa i nowych priorytetów Sojuszu. Inicjatywa Interoperacyjności z Partnerami (Partnership Interoperability Initiative – PII) ma zapewnić wsparcie państwom, które chcą rozwijać zdolność do prowadzenia misji reagowania kryzysowego, po zakończeniu misji ISAF w Afganistanie. W ramach PII powstały dwa formaty współpracy.

Pierwszy to tzw. Platforma Interoperacyjności (Interoperability Platform – IP), która umożliwia prowadzenie konsultacji na różnych szczeblach (ambasadorów, ministrów obrony, Komitetu Wojskowego, komitetów oraz grup roboczych). Przystąpiły do niej 23 państwa, z których zdecydowana większość brała udział w misji ISAF w Afganistanie. Państwa uczestniczące w PI mają jednak ograniczony dostęp do wspólnych ćwiczeń z Sojuszem, część z nich może zatem utracić zdolność do prowadzenia wspólnych misji. Mimo bogatej oferty współpracy trudno będzie uzyskać taki sam efekt, jaki dawały intensywne ćwiczenia na potrzeby misji afgańskiej oraz stała współpraca w czasie jej trwania. Format ten ma jednak istotne znaczenie polityczne, ponieważ sygnalizuje, że reagowanie kryzysowe pozostaje jedną z głównych misji NATO.

Drugim formatem jest Partnerstwo Poszerzonych Możliwości (Enhanced Opportunity Partner – EOP). Program ten jest przyznany państwom, które wnoszą największy wkład w misje i bezpieczeństwo Sojuszu. W 2014 r. EOP został zaoferowany Australii, Finlandii, Gruzji, Jordanii i Szwecji, a w czerwcu 2020 r. do programu została włączona Ukraina. Uczestnicy tego programu mają najszerszy dostęp do ćwiczeń NATO, dzięki czemu mogą dostosować swoje siły zbrojne do standardów Sojuszu. W ramach EOP wykształciła się grupa czterech państw (Gruzja, Ukraina, Szwecja, Finlandia), które przekazują wojska na potrzeby utrzymywanych w stałym pogotowiu wielonarodowych Sił Odpowiedzi NATO (NRF). Zacieśnienie współpracy z tymi państwami zwiększa zatem nie tylko zdolność do prowadzenia misji reagowania kryzysowego, ale także do odstraszania i obrony. Ich relacje z Sojuszem są tak głębokie, a percepcja zagrożeń tak podobna, że mogłyby udzielić praktycznego wsparcia misji kolektywnej obrony NATO w regionie Morza Bałtyckiego (Szwecja i Finlandia) i Morza Czarnego (Ukraina, Gruzja), oczekując podobnego wsparcia od Sojuszu. Pogłębiona współpraca z Ukrainą i Gruzją może także ułatwiać obu państwom spełnienie warunków członkostwa w NATO. Włączenie do tej inicjatywy Australii stanowi polityczny sygnał, że Sojusz jest zainteresowany utrzymaniem bliskiej współpracy z partnerami z Azji i Pacyfiku, na czym zależy zwłaszcza USA.

Mechanizmy współpracy z partnerami uzupełnia Inicjatywa Wzmacniania Zdolności Obronnych (Defence and Related Security Capacity Building – DCB). Jej celem jest przygotowanie partnerów NATO do obrony przed różnymi zagrożeniami, np. groźbą ataku na ich terytorium, terroryzmem czy zagrożeniami w cyberprzestrzeni. DCB w 2014 r. została zaoferowana Gruzji, Jordanii i Mołdawii, w 2015 r. – Irakowi, gdzie ustanowiono misję szkoleniową NATO, a w 2018 r. – Tunezji. Wzmocnienie stabilności tych państw ma zmniejszyć ryzyko wystąpienia większych kryzysów, które wymagałyby od NATO prowadzenia misji reagowania kryzysowego. Inicjatywa ma także duże znaczenie dla wzmacniania politycznej spójności NATO. Zaangażowanie Sojuszu w południowym sąsiedztwie Europy zwiększa jego użyteczność dla państw, które nie czują się bezpośrednio zagrożone przez Rosję. Dzięki temu łatwiej jest uzyskać ich wsparcie dla inicjatyw związanych z polityką odstraszania czy pogłębianiem współpracy z partnerami ze wschodu.

Wnioski i perspektywy

Po 2014 r. NATO skoncentrowało się na rozwijaniu współpracy z partnerami z Europy i jej bezpośredniego sąsiedztwa. Efektem może być osłabienie relacji z państwami z innych regionów, dla których głównym obszarem współpracy z NATO była misja w Afganistanie. Dla wielu państw miała ona przede wszystkim znaczenie polityczne – wskazywała na wspólnotę interesów przy zwalczaniu terroryzmu i wzmacnianiu bezpieczeństwa w wymiarze globalnym. Mimo utworzenia Platformy Interoperacyjności należy się liczyć z osłabieniem intensywności  kontaktów politycznych między Sojuszem a częścią partnerów.

Ponieważ nasila się rywalizacja między USA i Chinami, a NATO w 2019 r. uznało Chiny za wyzwanie, w kolejnych latach należy się spodziewać wzrostu znaczenia współpracy z partnerami z innych regionów geograficznych. Sojusz będzie szukał przede wszystkim sposobów na wzmocnienie współpracy praktycznej i politycznej z państwami z regionu Azji i Pacyfiku: Australią, Japonią, Koreą Południową i Nową Zelandią. Polityczna widoczność tej współpracy będzie w istotnym stopniu wpływała na znaczenie NATO dla USA i może stać się sposobem wzmacniania relacji transatlantyckich. W wymiarze praktycznym bliższa współpraca powinna się koncentrować m.in. na wykrywaniu zagrożeń hybrydowych (dezinformacja, cyberataki, szantaż energetyczny, presja ekonomiczna) i koordynowaniu działań obronnych oraz na bezpieczeństwie morskich szlaków komunikacyjnych. Wzajemnie korzystne byłoby np. przyłączenie się partnerów z Azji i Pacyfiku do wybranych centrów eksperckich NATO, w tym ds. obrony przeciwminowej (Belgia), obrony przed cyberatakami (Estonia), komunikacji strategicznej (Ryga) czy natowsko‑unijnego centrum zwalczania zagrożeń hybrydowych (Helsinki).

Polska angażuje się przede wszystkim we wzmacnianie partnerstw z Ukrainą, Gruzją, Szwecją i Finlandią. Stara się także aktywnie wspierać współpracę z państwami południa, zwłaszcza z Irakiem. W kolejnych latach konieczne może być jednak demonstrowanie większego wsparcia dla współpracy z partnerami z Azji i Pacyfiku: Australią, Koreą Południową, Japonią i Nową Zelandią. W tym celu Polska może zintensyfikować dwustronne relacje polityczne w oparciu m.in. o wspólnotę interesów w umacnianiu bezpieczeństwa międzynarodowego. W wymiarze praktycznym mogłaby zapewnić np. szerszy dostęp partnerów do ćwiczeń organizowanych na terenie Polski i na Morzu Bałtyckim. W zamian mogłaby oczekiwać np. zwiększenia wsparcia finansowego partnerów w ramach funduszy pomocowych NATO dla Gruzji i Ukrainy.